<Littera A>

Aeternus, aetas, aevum per duo u, aequitas, aequus id est iustus, haec omnia per ae diptongon scribenda sunt; equus si animal significat per simplicem e.

Accusso per duo c et per duo s scribi debet, accedo per duo c. Saepe ad, euphoniae causa, in sequentem mutabitur consonantem, ut afficio affluo allido ammoneo annuo appono arripio assumo, alligo per duo l, annuo per duo n, appareo per duo p, attuli per duo t scribi debent.

At si coniunctio est, per t scribendum est, si praepositio per d. Atque item coniunctio composita per t similiter scribendum est. Apud praepositio in d finiatur.

Ab artu artubus, ab arte artibus; similiter ab arcu arcubus, ab arce arcibus dicendum est.

Aeger animo, aegrotus corpore, utrumque per diptongon scribitur.

Alibi alio loco, alias alio tempore significat.

Aër disyllabum est, aes monosyllabum et non habet pluralem numerum nisi aera tantum.

Aufero id est abfero b in u mutata.

Acer facit pluraliter acri, acris facit pluraliter acres.

Ad praepositio corrumpitur si sequens verbum a consonante incipit, ut apponit ammittit.

Alium et dolium per i scribenda: Vergilius «alia serpillumque» per i dixit.

Audacter Latinum est, sed audaciter melius, quia nomina x littera terminata in adverbiis i assumunt, ut atrox atrociter, ferox ferociter.

Accersit qui evocat, arcessit qui accussat.

Acervus per v cuiuslibet rei congeries est, forte lapidum vel frugum; acerbus per b immaturus aut asper. Alia sunt quae per duo u scribuntur quibus numerus quoque syllabarum crescit: simili enim vocali vocalis adiuncta non solum non cohaeret, sed etiam syllabam auget, ut ingenuus arduus exiguus, vacuus quod per c scribendum est non per q. Eadem divisio in verbis quoque est: metuunt statuunt tribuunt, acuunt quod per c quoque et non per q scribendum est.

Asspiro asspicio sine d scribenda sunt per duplicem s, licet cum ad praepositione composita sint, quia perit ibi d.

Apparet per p quod videtur, adparet per d quod obsequitur, non regulae ratione, sed discretionis causa.

Arbor omne lignum, arbusta non nisi fructifera.

Actuarii cum u diversis actibus occupati, actarii vero scriptores actorum.

Advocatur daturus patrocinium, evocatur praebiturus obsequium, invocatur praestaturus auxilium.

Apportare est aliquid afferre, asportare auferre aliquid, comportare est simul portare in unum locum, deportare deponere, exportare tollere.

Ante praepositio multa significat. Nam et tempus significat cum dicitur «ante diem festum Paschae»; et praesentiam, ut «ante conspectum gentium revelabit iustitiam suam», id est coram gentibus; et dignitatem, ut «posuit Effraim ante Manassen» et «qui post me venit ante me factus est», id est mihi praelatus.

Album natura, candidum cura facit.

Armarium ubi quarumcumque artium instrumenta servantur, armamentarium ubi tantum tela armorum.

Accedit per e ab ambulando, accidit per i ab eventu.

Ante praepositio interdum integra manet, ut antecedit antevenit, interdum mutatione e in i litteram corrumpitur, ut anticipat.

A et ab et abs praepositiones unius significationis sunt, ut a me, ab homine, abstuli, sed ab saepissime scribitur cum sequens verbum a vocali incipit, ne dictio multis consonantibus oneretur, ut ab uno; si vero a consonante pars orationis incipit, a solum ponatur, ut a fratre; abs tamen in compositione saepius propter euphoniam integra manet, ut abs te abscondo melius sonat quam ab te vel abcondo, sicut melius sonat ab urbe quam abs urbe.

Avunculus per duo u, quia ab avo diminutivum est vo syllaba in vun conversa.

Alvus cum ventrem significat per v digammon, cum vero colorem per b scribitur.

Ara cum altare significat sine asspiratione, cum vero cubile porcorum cum asspiratione.

Aemulus et aeditus et aerumna, omnia per ae diptongon scribuntur, aequimanus quoque per ae, id est ambidexter, qui utraque manu utatur pro dextera.

Avarus si vitium significat per v, si gentem per b scribatur.

Acclamo per duo c, id est cum falso aliquem accusso; reclamo aliquem exeuntem vocitans; inclamo et succlamo murmurandi est; proclamo laudandi vel deprecandi exaltatio; declamo rethorizandi; exclamo quando pro viribus vocem exalto.

Alea si ludum significat per e, si ab alius alia venit per i legitur.

Amittit per unum m id est relinquit, ammittit per duo m id est assumit: ideo in missa dicendum est ammitti vel admitti.

Affatim per duo f, id est statim vel satis.

Agger per duo g scribendum est quando stratam significat, si autem campum ubi seminari potest per unum g.

Accentus per duo c ubi vox levatur in verbo.

Angor, id est angustiam patior, per n et g scribendum est.

Aëripedem, id est velocem, per a et e divisas scribendum est.

Allecti per duo l, id est electi, inde allegit; allicit, id est invitat si- militer.

Altilia quasi alatilia, id est aves saginatae.

Attonitus per duo t , id est intentus vel stupore diffusus.

Aulea per e si tentoria significat, unde et in Esaia iuxtalxx interpretes «dilata locum tabernaculi tui et auleas tuas confige». Aula latine domus regia est et per a scribitur, aule per simplicem e grece atrium dicitur, ideo in psalmo ubi legimus «adorate dominum in aula sancta eius», non palatium aulae nomine, sed atrium greco vocabulo debet intellegi.

Arguo argui argutum, id est convictum, arguturus facit.

Amo, amavi amavisti et amasti facit et saepe illa verba, quae in praeterito perfecto v consonantem assumunt, in secunda et tertia persona syncopam patiuntur, ut neo nevi nevisti vel nesti; illa vero qua in praesenti v habent consonantem non possunt in praeterito syncopam pati, ut lavo lavisti, nemo dicit lasti vel lastis.

Adipiscor adeptus sum facit.

<Littera B>

B in s mutatur sequentibus t et c, ut sustulit suscipit.

Benedictio et oratio et talia t debent habere in paenultima syllaba, non c.

Bis adverbium per b, vis nomen per v scribitur.

Bile si fel significat per b, si abiectum aliquid, quod est vile, per v scribendum est.

Berna si domi genitum significat, id est oijkogenhvı, per b scribendum est, si tempus, ut verna tempora, per v scribi auctores voluerunt.

Berbena utraque syllaba per b incipiat.

Belzebub non Belzebul; Belial non Beliar dici debet.

Baptismus baptismi genere masculino, et baptisma baptismatis et baptismum baptismi invenitur.

B littera contra f non sonat, sed in eam transit in compositione, ut offui non obfui, suffero pro subfero. B quoque in s transire solet multis in locis, ut sustuli suscipio sustineo suspendo pro subtuli et subcipio et subteneo et subpendo.

Bes sive bisse, quod significat viii uncias, per b scribendum est.

Bimus quasi bihiemis, et inde bimatus dirivatur, a b incipit et biennis quasi duorum annorum.

Benivolus et benificus licet a bene adverbio sit compositum, tamen per i non per e scribitur; similiter et malivolus et malificus, sicut a pace pacificus.

Bibo a potu per duo b et facit bibi praeteritum; vivo a vita per duo v et facit praeteritum vixi, et ambo consonantes.

Bivium iter duplex, prima syllaba a b incipit, secunda ab v consonante.

Brevis secunda syllaba per v, inde breviter.

Balteum, cingulum, per e scribatur.

Beo beas inde beatus, sicut meo meas inde meatus, et creo creas inde creatus.

<Littera C>

Causa per unum s scribatur.

Circum praepositio quibusdam in locis m amittit ut circuire, in quibusdam servat ut circumvenit, in quibusdam postponitur: Vergilius «maria omnia circum».

Caverna per v; taberna per b scribatur.

Cana si locum significat per unum n, si germen per duo n, id est canna.

Cynomia per y scribendum est, caninam muscam significat; cynos grece canis dicitur, coenomia per diptongon oe communem muscam, id est omnis generis muscam significat, quia coenon grece commune dicitur, inde coenobium communis habitatio appellatur.

Carduus trium syllabarum est, sicut arduus fatuus mortuus.

Cuspis cuspidis non cuspes.

Commodamus quae recipimus per duo m scribitur, mutuamus dum aequalia recipimus.

Collocat per duo l scribitur.

Comminus per duo m, eminus per unum m; comminus cum gladiis pugnamus, eminus cum lanceis, quia illud a manu non recedit, hoc e manu emittitur.

Cerno cresco et glisco in unum praeteritum perfectum veniunt, quod est crevi.

Cupio cupivi facit et cupii.

Casses retia dicuntur et per duo s scribitur.

Comedia, carmina quae in convivis canuntur, per e simplicem.

Comburo comparo compono per m et non per n; sic complaceo, commoratus, comprehendo, commodat et commendat, computrescit, complures per m scribenda sunt.

Camelus per unum l.

Celo celas, id est abscondo, per simplicem e; caelo caelas, cum picturam significat, per ae diptongon scribendum est, unde melius intellegitur caelum a pictura siderum quam a celando mortalibus arcana dictum.

Circa ad visibilem materiam vel locum pertinet. Erga ad animum spectat, maxime cum aliquem propensiorem affectum generat proximorum. Circum ad tempum refertur.

Cis localem habet significationem, ut cisalpinam Galliam, et pro ultra accipitur, ut ‘cis definitum tempus’, hoc est ultra. Ex eo citra: citra paene eandem significationem habet quod cis, nisi quod propriis nominibus cis et appellativis citra saepius praeponi solet, cis Renum, cis Alpes, citra forum; et a cis citra, a citra citer citerior citissimus.

Circiter ad numerum pertinet, ut circiter decem horarum.

Carcer ubi homines clauduntur, carceres unde quadrigae exeunt.

Cepit per simplicem e a capiendo; coepit per diptongon oe de incipiendo; coepta per diptongon oe; incepta per simplicem e.

Con praepositio, si ad verba a vocalibus incipientia accedat, n consonantem perdit, ut aequo coaequo, eo coeo et reliqua; si autem ad verba a digammo incipientia, non perdit n litteram, ut volo convolo, vinco convinco.

Coquus coqui prima syllaba per c, secunda per q scribendum est: non enim dicimus quoquere, sed coquere.

Coniunx secundum analogiam per n scribendum est, sed euphoniae causa n tollitur et dicimus coniux.

C sequente nulla vocalis asspiratur, ut acies, ecce, oculus.

Caelebs qui sibi iter facit ad caelum, et caelebs caelestium ducens vitam, et caelicola qui caelum colit, ut angelus: haec per ae diptongon.

Coaetaneus, quasi compar aetatis, per ae diptongon.

Cado cecidi a cadendo per e; caedo caecidi a percutiendo per ae diptongon; cedo cessi a declinando per e scribitur.

Calvo, id est decipio, per v scribendum est, calvi secundum regulam debet facere et exinde calumnia dirivatur.

<Littera D>

De praepositio aut plena in compositione ponitur, ut deducere demonstrare detrudere, aut correptione e litterae corrumpitur, ut deorsum. Nam quando e littera in i transit, ut «aera dimovit tenebrosum et dispulit umbras», non est a praepositione de, sed a dis, ut distraho dispertior.

Disertus, eloquens, per di; desertus, derelictus, per e.

Delator, qui defert ad accussandum, per de praepositionem; dilator per di praepositionem, cum tardare significat.

Deluit, purgavit, per de; diluit, temperat, per di.

Deduco, de amico producendo, per de; diduco autem, id est distraho, per di.

Delictum, id est peccatum, per e in prima syllaba et per i in secunda scribendum est. Dilectus id est carus, mutato ordine, i in prima syllaba et e in secunda debet scribi; dilectum, ab electione, per di, nam diligi affectionis est, deligi iudicii. Delectatio et delector et quae declinantur ex eis per de.

Di quidem et dis separativa sunt et eandem significationem habent, quomodo ab et abs, ut divido distraho; et dis componitur quando sequitur c f p s t et i loco consonantis, ut discutio, differo diffundo s in f mutata euphoniae causa, disputo dissero distraho disiungo; in aliis consonantibus di praeponitur, ut diduco digero diluo dimitto diruo, et ubique di producitur praeter dirimo disertus.

Deus per e solam; daemon per diptongon.

Decus honoris est, decor formae est.

Didymus prima syllaba per i, secunda per y.

Discedo per i, descendo per e.

Desperatus per e, dispersus per i.

Deficiscor defectus sum facit.

De memorativum est et intentivum et privativum, de homine, detraho, desum.

<Littera E>

Exsilium s debet habere. Item x transit in f litteram, ut effluo effodio effero efficio.

Exuviae per v; exubiae per b scribatur.

Exsequiae per q scribendum est.

Emporium sine h, latine mercatus.

Emolumentum per e; aemulatio per ae scribendum.

Exsul addita s debet scribi, quia extra solum est. Exultat melius sine s scribitur, quia x ex c et s constat.

Aequor per diptongon scribendum, quia ab aqua est nomen factum.

Exprobrat qui commemorat quae praestat; opprobrat qui opprobrium obiectat, hoc est vitium.

Exspectatur, id est venturus, spectatur qui videtur vel probatur, per s.

Exercitus laboribus, exercitatus studiis sine s.

Exstruere est in altum struere; instruere aciem vel actionem; astruere affirmare; construere instruendo coniungere; substruere aliqua supra posita supter struere.

Eorundem et earundem per n, non per m.

Ex praepositio, sequentibus b d g l m n litteris et u et i loco consonantium, x litteram amittit, ut ebibit edidit egessit elusit emicuit enervavit, sequente vero f in eandem x mutat, ut effundo.

Ex praepositio ad f litteram formatur, ut effluo effodio effero efficio, ideo autem per duo f scribendum.

Esto, ecce consentio.

Expecto ab eo quod est pectino, sine s scribendum.

Exire sine s, ire enim est simplex et quaecumque ex hoc formantur, ut exitus exitium exitiale.

Ecquid per c in prima syllaba, quoniam significat en quid, n in c conversa.

Exscindo exsculpo exstruo exsisto per s dicimus: sistere enim est.

Edo ab edendo facit es est.

Exiguae sine s.

Ex pro extra invenitur poni, ut excludo extracludo, exsul extra solum; modo pro valde, ut excelsus id est pro valde celsus; modo privativum est vel intentivum vel perfectivum, ut exstirpo extendo expleo.

E in compositione privativum est vel intentivum, ut ‘enodes trunci’, enarro.

Expergiscor et experior expertus sum faciunt praeteritum.

<Littera F>

Formosus sine n in secunda syllaba scribendum est, ut harenosus frondosus aquosus herbosus. Participia vero habent n, ut tonsus tunsus pransus pensus.

Feriae non fereae scribendum est.

Flavus prior syllaba ab f, sequens ab v incipiat.

Fides fidei prima syllaba brevis, fides fidis de corda utraque longa.

Fidus de amico, fidelis de servo.

Fastus de superbia facit fastuum genetivum pluralem, fastus de libris facit fastorum.

Fungi agere est, defungi peragere.

Fremor est murmur hominum, fremitus ferarum.

Furvum nigrum dicimus, flavum rubeum, fulvum certe aurum cui ad decorem splendoris sui nigelli aliquid addatur.

Fori masculinum tabula est navium ubi remiges sedent, et semper pluraliter.

Fedus, quod est deformis, per e tantum; foedus, quod est pactum, per oe scribitur.

Falso nomen ablativi casus et verbum primae coniugationis et adverbium.

Flagitia quae in Deum peccamus, facinora in hominem.

Fimus et fumus fames et foenum et fel, pluralem numerum non habent.

Fidus fidissimus comparativum non habet, sed pro eo dicendum magis fidus minus fidus.

Fulgeo et fulcio eundem habent perfectum fulsi.

F littera in speciem figurata est cuiusdam litterae quae digamma nominatur, quia duos apices ex gamma littera habere videatur. Ad huius soni similitudinem v consonantem loco eius nostri posuerunt, ut votum virgo: digamma enim oportuit poni, Fotum Firgo.

Festucam non fistucam dicito.

Forfices secundum ethimologiam si a filo dicuntur f ponitur, ut forfices, quae sunt sartorum; si a pilo per p, ut forpices, quae sunt tonsorum; si ab accipiendo per c, ut forcipes, eo quod formum capiunt, quae sunt fabrorum. Formum enim dixerunt antiqui calidum, unde et formosus.

Faris fatur a fando et non habet primam personam.

Felix qui accipit, filex per quem datur felicitas.

Fingo finxi fictum ficturus facit, findo fidi fissurus, figo fixi facit.

Fundo fundas a fundando, fundo fundis a fundendo.

Ferio et percutio unum praeteritum habent, id est percussi, et hoc per duo s scribendum est, sicut uro ussi.

Fero, fers fert facit differentiae causa in secunda et tertia persona ne, si feris ferit diceretur, a ferio feris ferit putaretur venire.

Fero et tollo faciunt praeteritum tuli.

Furio et insanio unum habent praeteritum insanivi.

Facio imperativum facit fac differentiae causa, ne, si face diceres, a nomine putaretur venire quod est fax. Similiter dic duc et fer differentiae causa per apocopam proferuntur, nam si duce dice fere diceremus, aliud significare putaremur.

<Littera G>

Gnatus per g et n scribendum, sicut gnavus, quia et in compositione ipsam retinet g, ut agnatus ignavus.

Gaudium animi, laetitia et exultatio etiam verborum atque menbrorum.

Gremium interius, sinus exterius.

Git monoptoton et plura lem numerum non habet, est autem neutri generis, et per omnes casus declinatur.

Gnarus doctus perfectus sciens, gnavus fortis agilis.

Garrit subtiliter murmurat, garrulus verbosus loquax.

Gestit, vult cupit optat desiderat; gestat portat.

Gloriosus a frequentia claritatis dictus, pro c g littera commutata est.

Grandaevus quasi grandis aevo, ideo per duo u scribitur.

Gratulor pro gaudeo et gratias ago.

<Littera H>

Haud, quando adverbium est negandi, d littera terminatur et asspiratur in capite, quando autem coniunctio disiunctiva est, aut, per t litteram sine asspiratione scribitur.

Huiusce per c litteram scribendum est: antiqui enim pronominibus ce addebant, ut hicce hillicce isticce, unde subtracta eadem novissima syllaba ce, relictum est hic illic istic, accentu tamen remanente in novissima syllaba.

Hiems sine p scribi debet, licet sumpsi per p scribatur, propter y grecam cuius potestatem p et s in latino habent.

Habeo a tenendo cum asspiratione scribitur; abeo a recedendo sine asspiratione et est compositum a duabus integris, id est ab et eo.

Hiatus oris apertio cum asspiratione; chiatus per c et h, vas.

Himnus per h scribendum est.

Haurit per h scribendum est; audit sine h.

Hi et his pronomina per unum i scribenda sunt.

Herbescit ager cum herbam generat, sicut adolescit et pubescit cum spicae proximant.

Asspiratio ante vocales omnes poni potest, post consonantes autem quattuor tantummodo ponitur c t p r, ut habeo heres hiems homo humus Chremes Thraso Philippus Rhodus. H ideo vocalibus extrinsecus ascribitur, ut minus sonet, consonantibus autem intrinsecus, ut plurimum sonet.

Habena quae regit, per b cum asspiratione; avena quae significat tibiam vel stipulam, per v sine asspiratione.

Hiscit, os aperit.

Hypocrita grece, latine simulator: hypo enim grece falsum, crisis iudicium interpretatur.

<Littera I>

Intervallum per duo l scribendum est.

Id pronomen ab eo quod est is ea id, per d scribitur: it vero, quod fit ab eo is it, per t scribitur.

Inter praepositio in una voce sequente mutat r in l, ut intellego; in aliis integra manet, ut interitus.

Iacet qui cadit; iacit qui mittit quodlibet missile.

Impar per m scribendum est.

Illexit si per e seduxit significat, si per u illustrationem.

Incestum scribendum est, licet veniat ab incasto.

Identidem per n in priore loco scribendum est, licet sit ab idem et itidem compositum.

Innixus procumbens; innexus ligatus.

Indigena inde natus; incola aliunde veniens.

Intempestivum veteres dixerunt inoportunum, tempestivum oportunum a tempore dicitur. Sic immaturitas nocturnum tempus est quod non est maturum, id est oportunum ut agatur aliquid vigilando, quod etiam vulgo dici solet hora importuna.

Iuvenis iuvenior superlativum non habet, ut senex senior; solent autem iunior et senior ad se invicem dici minor et maior.

Ipsum neutro genere dicendum est, non ipsud, ut illud et istud, quoniam veteres nominativum masculinum non ipse, sed ipsus dicebant, unde in Evangelio ‘omnia per ipsum facta sunt’ id est Verbum.

Impingo facit praeteritum perfectum impinxi et impegi.

Ira repentino animi motu nascitur; iracundia perpes est vitium.

Invidus qui invidet; invidiosus qui invidiam sustinet.

Interpretor per simplicem e et omnia quae ab eo sunt scribenda.

Impleo per m, non per n.

In praepositio, si composita sit et p aut b vel m sequatur, n in m convertit, ut improbus imbuit immutat impius; quoties vero g sequitur illam, amittit n, ut ignarus ignotus; nam gnarus et gnotus simplices sunt.

Inclytus Grecum nomen est, nam clyton Greci gloriosum dicunt.

Idiota Grecum est, latine imperitus.

<Littera K>

Kartago et kalendae per k scribenda sunt, cetera per c melius.

<Littera L>

Liber sive libertatem sive corticem significet, omnia per b scribantur.

Libidinosus a libidine per b, lividus a livore per v scribendum est.

Lepus animal est, lepos iocunditas voluptatis, unde et gratum aliquid lepidum dicimus.

Limen aedium est, limes regionum.

Largitas humanitatis est, largitio ambitionis.

Loqui hominis est, obloqui obtrectatoris, sicut obicit opponit; alloqui persuadentis hortantisque vel iubentis, eloqui oratoris est.

Laurentius et alia nomina, quae nominativum casum singularem in ius habent, genetivum singularem et nominativum pluralem in duplicem i mittunt, vocativum singularem in simplicem i aut in ie, ut hic impius huius impii o impie.

Luceo et lugeo in unum perfectum deveniut luxi.

Lino facit perfectum linui et linivi.

Laetus per ae diptongon scribitur, quia laetitia a latitudine vocata est.

Leprosi a prurito nimio ipsius scabiei dicti sunt, ideo per p scribi debent.

Lego legas ab elegendo; lego legis a legendo.

Loquor loqueris loquitur per q scribenda sunt, locutus vero euphoniae causa per c et simplex u scribatur.

<Littera M>

Munimentum a muniendo; monumentum ad sepulcrum pertinet.

Mille per duo l, licet milia per unum l scribatur.

Malum, si fructum significat, longam a, si nequitiam, brevem dicito; malus quoque, id est arbor navis, longam a, malus homo brevem habet a litteram.

Machina per c et h scribendum, id est argumentum.

Macte id est magis aucte.

Mollis si ad mollitiem per duo l, moles si ad pondus per unum l scribatur.

Manes dii infernales, mane sine s diei initium.

Marsuppium per duo p.

Mas primitivum, masculus diminutivum.

Machera per c et h, id est gladius; maceria, id est murus, per simplicem e scribendum est.

Menda deceptio vel fraus, inde mendax et inde mendacium.

Metalla per duo l.

Mars et Mavors unum est, unde et Mavortia quidam dici volunt.

Manuviae oblivium diluvium suavium lividum Favius Flavius avidus fluvius civitas exuviae: per v consonantem et i brevem proferuntur.

Mulceo et mulgeo in unum perfectum veniunt, mulsi.

Mattheus et Matthias per duo t, quod Greci per t et q scribunt.

Malo, id est magis volo, et nolo, id est ne volo, per unum l; malle velle et nolle per duo l.

Mando mandas a mandando, mando mandis a manducando.

Mitto per duo t, et ideo in praeterito perfecto per duo s scribatur, id est missi.

Magnus: g sequenti syllabae iungatur.

Magister maior in statione, nam isteron grece statio dicitur.

<Littera N>

Nanctus per n et c scribi debet, nacturus participium futuri temporis per c solum.

Navita et nauta, utrumque recte dicitur.

Nummularius per duo m, quod est nummorum largitor; nummisma similiter per duo m, quod est nummi percussura.

Navus, quod est strenuus vel efficax, per duo u.

Nimis dicitur quicquid plus fuerit quam oportet; nam parvum est quod minus est quam oportet; horum in medio modus est quod dicitur satis est. Sed aliquando Latina lingua hoc verbo sic abutitur, ut nimis pro eo quod est valde ponatur, veluti positum invenimus in litteris sacris; nam et in psalmo «tu praecepisti mandata tua custodire nimis», id est valde.

Nullus est tam in re quam in persona, nemo in persona dicitur, ut ne homo.

Novi declinantur sicut et odi et memini.

Nubit femina viro, vir autem ducit uxorem; mulier nubit, quia pallio obnubit caput genasque. Nubo, cum vocalis sequitur, b debet esse, cum consonans, p, ut nupsi.

Nihil adverbium est, nihili nomen est; homo enim nullius momenti nihili dicitur.

Navigium omnis classica profectio. Nauta est omnis qui laborem facit navigandi. Navis ablativum in i et in e mittit.

Nequam non malum significat, sed inutilem.

Neglegens per g scribendum, quasi nec legens, c in g converso.

Nobilis mobilis debilis habilis, per b scribenda sunt.

Narro et narratio, per duo r scribatur.

<Littera O>

Ob praepositio interdum ponitur plena, ut est obire oberrare; interdum in eandem litteram transit, a qua sequens sermo incipit, ut offulsit ommutuit opposuit; sequente vero u loco consonantis integra manet, ut obversus obvius.

Olea ipsa arbor est, fructus oliva, sucus oleum.

Onus, si de onere venit, per o solam, si de honore, per h.

Oblatrat per b scribendum est.

Occasus per duo c et per unum s scribi debet.

Optat per p scribendum est.

Obstipui obstupeo obsum obstrepo: b ad priorem syllabam, s ad secundam pertinet.

Obitus nomen et subito atque obter adverbium, ab ob et sub praepositionibus incipiunt.

Obsolevit s quidem habet, sed non ipsius verbi, sed praepositionis, quae est obs, sicut ab et abs; obsolevit id est inveteravit.

Obaudiens ab aure, eo quod audiat imperantem, ideo per au scribendum est.

Obnixus, id est conabundus, per i; obnexus, id est obligatus, per e.

<Littera P>

Potius per o scribendum est, non per u, quia a potis venit.

Praesto per o scribendum, non per u, unde praestolari dicimus, non praestulari.

Prehendo et prendo, utrumque dici potest.

Pavidus et avidus per v scribendum.

Parasceve per v scribi debet.

Pascha et phase unum est.

Patriarcha h debet habere, id est princeps patrum.

Papaver per v scribendum est.

Plagiarius, id est seductor: lege in apostolo.

Pandectes omnia ferentes: ideo Vetus et Novum Testamentum, si insimul scribitur, pandecten dicitur.

Parumper, id est perparum, praeposterata praepositione per, sicut pubetenus, oblata s per apocopam.

Phoebus sol, Phoebe luna, per h.

Pudet me amoris; paenitet me muneris; piget me profectionis; patiens sum laboris; plenus sum bonorum et bonis.

Praeeo illi.

Potior fructus et fructu dicitur; apud antiquos potior hanc rem. Potior potissimus facit.

Potamus eum cui potum porrigimus.

Probo verbum duplicem significationem habet: probamus enim quae eligimus, id est approbamus; probamus quae qualia sunt temptamus, ut «proba me, deus».

Pecto caput, non pectino; pexum non pectinatum.

Patrium dicis a patria, paternum a patre.

Pinnas murorum; pennas avium.

Precari est rogare; deprecari ecxusare vel purgare; Vergilius «equidem merui, nec deprecor inquit».

Pluris dicimus quod maiore summa taxatur, plures vero de multitudine. Plures comparativus est, cuius positivus multi.

Pignera rerum, pignora filiorum et affectionum.

Pertinacia malae rei dicitur et constantia bonae.

Percussum corpore, perculsum animo dicimus.

Postulatur aliquid honeste, poscitur improbe.

Pulmentum et pulmentarium dicitur.

Pavus pavi et pavo pavonis.

Pometa dicimus ubi poma nascuntur, pomaria ubi servantur.

Pene et penes adverbium et praepositio per e, poena, quod est supplicium, per oe.

Praegnantem cum scribis annectis g secundae syllabae, aut scripto dividis, et alia huiusmodi, ut pignus dignus.

Pono aliquid simpliciter statuens; dispono aliquid operis impensioris vel consilii facturus, est etiam disponere foederis ineundi.

Potior potitus sum et perfruor perfructus sum faciunt.

Primitiae pluraliter tantum dicuntur, sed aliquotiens singulariter intellegendae.

Pario peperi, partum facit supinum verbum, inde pariturus.

Percutio percussi per duo s, inde percussurus.

Parco parsi praeteritum facit.

Pangor pactus sum praeteritum facit.

Praepositio et praeterea per diptongon scribenda.

Pro praepositio, cum sit naturaliter longa, interdum in compositione corrumpitur, partim correptione, ut proavus, partim assumptione litterae d, ut prodest proditus prodigus; interdum integra est et ipsa <et> pars cui coniungitur, ut procuro. Sequentibus i et v loco consonantium, numquam litteram perdit aut mutat, ut providens, aut assumit aut corrumpitur, ut proiectus.

P et s apud Latinos pro y greca ponuntur, ideo in verbis b saepe in p mutamus.

Peto expeto sine s, specto exspecto per s.

Privignum per detractionem e litterae dici potest, integrum enim eius privigenum reor.

Peteredium, abiecta h in compositione, a petendis hereditatibus.

Pro in appositione vel compositione localis et temporalis est, pro templo provideo; et loco e et super vel ante vel ad vel in accipitur, ut prominet, id est supereminet; «pro curia signa sociis dare», id est ante curiam; Vergilius «summis incurvant viribus arcus pro se quisque viri», id est ad suas vires; pro testimonio, hoc est in testimonio; et pro interiectione accipitur, ut pro dolor, et circumflectitur.

Prae in appositione vel compositione invenitur et ad vel ob vel super vel valde vel ante significat: Terentius «contempsi illum hic prae me» hoc est ad comparationem mei, item «fit misera prae amore» id est ob amorem; praesideo supersideo; praevalidus valde validus; praedico antedico.

Phoebus, id est Apollo, ita scribitur, ut post p sequatur h.

Postumus abiecta h in compositione: est enim post humatum, id est sepultum patrem natus.

Plaustrum capistrum claustrum vestrum rastrum et talia: tres consonantes vocale sequente in unam syllabam iungendae sunt.

Periurus qui male iurat, peiuro vero verbum r non debet habere: est enim quasi peius iuro.

Protenus per e adverbium locale, id est porro tenus ut «cum protenus utraque tellus Una foret»; protinus per i temporale est, id est statim, «protinus Aeneas coepit celeri certare sagitta».

Pudoris per u et o scribendum est; poderis per o et e, id est tunica talaris, qua sacerdotes in veteri lege utebantur.

<Littera Q>

Q littera tunc recte ponitur cum illi statim u littera et alia quaelibet una pluresve vocales coniunctae fuerint, ita ut una syllaba fiat, cetera per c scribuntur. Qui syllaba per q u i scribitur; si dividitur, per c u i scribenda est.

Quit verbum, quod fit a queo quis quit, per t; quid pronomen per d scribendum est.

Quot, quando numerus est, per t, quando pronomen, per d scribendum est.

Quantus et tantus per n euphoniae causa, venit enim a quamtus et tamtus.

Quicquam et quicquid in medio per c non per d scribi debet; in compositione enim plerumque d in c commutatur, ut in praepositionibus accedo accumulo.

Querela per unum l, sicut suadela tutela candela corruptela.

Quoties et toties sine n, licet veteres per n.

Quatenus adverbium loci, id est quousque, per e; quatinus coniunctio causalis, id est ut, per i scribendum est.

Quaeritur de inquirendo, queritur de plorando; quaestus lucri per diptongon, questus lacrimarum. Querimonia per e.

Quorundam, sicut eorundem, per n, non per m.

Queror de te, tibi de illo; item conqueror.

‘Quo vadis?’ ad quem locum significat; ‘qua vadis?’ qua via dicitur. Quo aliquando pro ubi ponitur: Augustinus «invenis domum famosam quo boni habitant», id est ubi habitant.

Quantus quam magnus dicitur: quotus cuius aetatis, unde et quota luna dicitur, Augustinus «quotus quisque in hac vita existere potest, qui non convincatur esse peccator», id est in qua aetate, quo dierum vel annorum numero.

Quotidie adverbium numeri per q scribendum est, non per c, ut quot diebus; cotidie adverbium continuationis per c et o dicitur et scribitur, non per q, quia non a quota die, sed a continenti die dictum est.

Quaestor a quaerendo, quasi quaesitor, per ae diptongon.

Quanquam prior syllaba n debet habere, non m.

<Littera R>

Reliquiae per q scribendum est et unum l, licet Vergilius poetica licentia dixisset «relliquiae Danaum».

Rubor coloris; robur virtutis; robor arbor est.

Redoleo unguentum.

Regius quod regis fuit; regale quod rege dignum est.

Roseum per e, roseacium mixtum.

Recens feci, dicimus, non recenter, utentes nomine pro adverbio.

Rythmus grece, latine modulatio.

Re praepositio non tantum plena praeponitur quibusdam partibus orationis, ut removet refricat respirat, sed et d litteram assumit, ut redolere redire; sed interdum d littera geminatur, quoties ab ea sequens incipit syllaba et una pars orationis expletur, ut reddere dicimus, geminata d; reducere autem simplici.

Re praepositio saepe, cum ad consonantes accedit, geminat illas, quod plerumque apud antiquos est, ut cado reccido, tuli rettuli, pello reppello, do reddo, lego rellego.

R sequente, a vel u vocales non asspirantur, ut arcus urtica urna, notatis hara harena harundo.

R sequente, e vocalis leviter effertur, ut <erus ervum ergo ni>si post r sequatur b vel n vel s vel e longa, tunc graviter profertur, ut herba herbidus herbilis herbosus, proprium Hernae, unde est «Hernica saxa colunt», Hersilia, heres heredium, Herennius proprium et Hercules.

R sequente, i vocalis semper asspiratur, ut hircus hirquitallus Hirpinus hirsutus hirtus Hirtuleius Hirrus proprium, nisi aut monosyllabum sit, ut ir, aut <ex> motu verbi, ut eo is irem ires, iris id est arcus, aut si a post r sequatur: tunc enim non asspiratur, ut ira iratus iracundus irascor et quicquid ab eis fit.

R sequente, o vocalis non asspiratur, ut orbus; si vero alia r sequatur aut t, tunc asspiratur, ut horreo horreor horror horreum hortus holerum Hortentius, notatur hordeum.

Re praepositio d litteram extrinsecus accipit cum ad vocalem incipientem verbi alicuius accessit, quam d non accipit si ad v consonantem accedat, ut ulcero redulcero, ago redigo, eo redeo, voco revoco, vinco revinco.

<Littera S>

Sol in utroque numero declinatur, sed singulariter sol ipsum luminare significat; at soles ipsos dies nominamus in quibus sol totum illuminat polum. Nonnulli tamen veterum ipsa carmina soles nominavere, sicut Horatius exorsus est «soles meos omni ecclesiae vestrae commendo» et Maro «saepe ego longos Cantando puerum memini me condere soles».

Similis sum tui moribus, similis tibi facie.

Studio tibi feci, id est dum studeo tibi; studio tuo feci, id est te studente.

Sartrix vel sertrix, quae sarcit; sarcinator, qui sarcinas servat.

Salubre ad locum refertur et ad cibum, salutare consilium est; ita salubre non nocet, salutare prodest.

Suppellex per duo p et per duo l scribitur.

Sanies socordia sitis et in neutro sulphur scrupulum sinapi siler, singularia tantum sunt; sed Vergilius «sulphura viva» et Terentius masculine scrupulum retulit.

Sors sortis et sors sordis dicitur; Ambrosius «mundet vasa ne sors aliqua vini gratiam decoloret», tametsi negant quidam sordem nominativum singularem habere.

Sensus nomen est quartae declinationis et participium praeteriti temporis a verbo passivo, quod est sentior, cuius etiam perfectum est sensus sum, sensus es, sensus est, non sentitus.

Secturus, non sectaturus, a verbo seco.

Sterceratos agros, non stercoratos dicas, quibus stercus ad fecundandum infertur.

Saevus, saevio saevi saevisti, per ae diptongon.

Sagena per e, cum retia significat; sagina per i, cum pastum et pinguedinem.

Segnities vitii est; segnitia frigoris.

Supplico divinae pietati per duo p.

Solium proprie sedes regalis est, unde grece basilicos thronos vocatur.

Super est quod eminet; supra quod substratum aliquid habet; supter quod re aliqua superiore premitur; suptus quod demissum altius non tangitur.

Servitium multitudo est servorum, servitus condicio serviendi; sed veteres indifferenter servitium pro serviendo posuerunt.

Sal et masculino genere et neutro dici potest.

Saturitas in cibo, in ceteris vero satietas.

Sero rumores, id est divulgo.

Sanguis dicitur dum manat, effusus vero cruor.

Sumimus cum ipsi, accipimus ab alio. Sic cum damus, dicendum ‘accipe’; cum permittimus ipsi tollere, dicendum ‘sume’.

Saepe b in praepositione sub, euphoniae causa, in sequentem mutabitur consonantem, ut suffero suggero summitto suppono et cetera talia. Saepe et integra permanet si sequens syllaba a vocali incipit, ut subaudio subesse subire.

Sicut primus e multis et prior ex duobus, ita postremus de multis, posterior e duobus.

Superbus qui super vult videri quam est.

Sero seras seravi a claudendo, et inde serae, id est vectes quibus urbium clauduntur portae, quae veniunt a sera, id est vespera, et in psalmo «quoniam confortavit seras portarum tuarum», et hoc quia sero, id est vespere, civitatum obclauduntur portae. Sero seris sevi a seminando.

Syriam Syracussas symbolum, ut in veterum libris sic in nostris, per y scribi oportet.

Sumpsi per p scribendum est, similiter et sumpturus.

Sed antiqui sedum dicebant, ideo sed per d debet scribi, sat per t, quia per apocopam a satis fit.

Scribo per b, scripsi per p scribendum, quia b transit in p in praeterito tempore.

Supter per p, non per b scribitur.

Saevus servus per duo u, ita ut prior digammon, sequens vocalis; similiter parvus pravus et corvus.

Servile civile et ovile per v scribenda sunt, i longa ante l.

Solemne, eo quod solet in anno, per unum l scribendum est, sed et m sequenti syllaba secundum Priscianum iungi debet.

Sedeo sedi, inde sessurus per duo s scribitur.

Spondeo spopondi, quod s in secunda amittit syllaba, velut Prisciano placet.

Scio scivi scitum sciturus facit, et ex eo scisco.

<Littera T>

Totidem per t scribitur, quia a tot numero adverbiali venit.

Trans praepositio interdum plena est, ut transtulit transeo transactum; in quibusdam n et s amittit, ut traducit traicit.

Tabula et fabula: per b scribantur.

Testor aliquid confirmans sententia; contestor cum quadam auctoritate affirmans; protestor manifeste cavenda denuntians; obtestor aliquem iurare compellens; attestor aliquem ad testimonium vocans, qui sit dignitate vel auctoritate eminens; detestor aliquid execrandum respuens.

Triumphat hostem qui superat; triumphat nos Deus, cum superandi hostes auxilium tribuit.

Transmigro verbum duplicem significationem habet. Transmigro enim cum de loco ad locum iter facio; item transmigro dicitur, cum additamento accusativi casus, id est cum aliquem de loco ad locum transfero, ut «Nabuchodonosor transmigravit Iudaeos de Hierusalem in Babyloniam». Transmigrans participium aeque dupliciter et de loco ad locum transiens aliquis et alium de loco ad locum transferens intellegitur.

Tunc temporis adverbium est, tum ordinis.

Terga hominum sunt tantum, singulariter tergum; tergus quadripedum, pluralem facit tergora, id est coria. Ideo in exemplo, quod grammaticus posuit, vitiosa compositio est «versaque iuvencum Terga fatigamus hasta», quia quod hominum fuit animalibus imposuit, et est cacosyntheton.

Tinguere scribendum est, non tingere.

Temeritas sine consilio, audacia post consilium.

Temperantia animorum, temperatio rerum, temperies aurarum.

Turbo, si sit proprium, Turbonis facit; si appellativum, turbinis. Nam sive ventus sive quo ludunt pueri, hic turbo dicitur: Vergilius «torto sub verbere turbo».

Teloneum non theloneum, id est per t simplicem, non asspiratione addita. Est autem grece telon, latine vectigal.

Traho veho in praeterito asspirationem in x convertunt, ut traxi vexi. Alia proiciunt asspirationem, dicimus enim prehendo et prendo, vehemens et vemens, nihil nil et nihili, hercule et hercle, quod est adverbium iurandi.

<Littera V>

Vinea si arborem significat, in prima syllaba i debet habere, in secunda e; si ad indulgentiam pertinet, prima syllaba e et secunda i habeat, ut est venia.

Urgere debemus dicere, non urguere: Virgilius «urgentur poenis», item «urgere tela manu».

Vaccas, si animalia significant, per v; si flores lauri, idest baccas, per b scribatur.

Vallis et vallum per v scribendum est; ballistra et ballena per b.

Valva quod est ostium per v; balba, mobile nomen, balbus balba balbum, quod est tardiloqua, per b scribitur.

Valde adverbium a valido nomine veniens, unde valde corrupte dicitur, per v scribendum est, quasi valide.

Vellus, si lanam significat, per v; si bellus, id est pulcher, per b scri- bendum.

Ver et vir per v scribenda sunt.

Vel, si coniunctio est, per v; si humorem significat, per f; si idolum per b scribendum est.

Vos si pronomen monosyllabum per v, si disyllabum erit prior syllaba ab v, sequens a b incipit; si animal significat, monosyllabum per b, si disyllabum, prior syllaba a b, sequens ab v incipit, ut bos bovis bovi bovem bos a bove.

Verba prior syllaba ab v, posterior a b incipiat.

Ulciscor ultus sum facit.

Volo volas a volando; volo vis a voluntate, quod imperativum naturaliter non habet, quia imperata necessitatis sunt, non voluntatis.

Vis duplicem significationem habet: et virtutis videlicet, quod grece duvnamiı dicitur, et violentiae, quod grece biva vocatur.

Verbex ovis ab v incipiendum est et facit genetivum verbecis, longa e in secunda syllaba; dum vertex cortex codex i brevem habent in obliquis casibus, ut verticis corticis codicis et cetera talia.

Ulterior et ultimus positivum gradum non habent.

Veniunt qui vendunt; veneunt qui venduntur.

Velocitas, pedum et corporum; celeritas, animorum et factorum.

Ulcus quod nascitur; vulnus quod per alium fit.

Urgeo non urgueo: Vergilius «urgentur poenae».

Ungo unxi, quo modo pingo pinxi, uterque sine u; attamen ad nomen dirivativum addit, ut «pinguis unguine».

Vulva malva stiva per v loco consonantis scribentur.

Vas vadis de fenore genere masculino, vas vasis de vasculo neutrum, utraque per v.

Fas per f indeclinabile; unde fasti dies, quibus ius fatur.

Villus est vestimenti, villa possessio.

Vesper incerti generis est, ut Prisciano placet; ideo Evangelista dixit: «vespere quae lucescit in prima sabbati».