Qui maligne divinas Scripturas intelligere volunt, humana de Filii Dei humilitate verba, ut blasphemiam suam confirment, adducere student. Omnis autem Christianismi sedulitas in humilibus verbis et rebus invenitur. [2] Quod si beatum Paulum audire potuissent qui ad Corinthios scribit «Cognoscite gratiam Domini nostri Iesu Christi quia propter nos factus est pauper, cum dives esset, ut nos illius paupertate divites efficeremus», dissimilem Patri Filium dicere nunquam ausi fuissent, siquidem paupertatis eius modum cognovissent, unde et alibi Paulus idem «Ut valeatis», inquit, «comprehendere cum omnibus sanctis quae latitudo et longitudo et profunditas et altitudo et cognoscere supereminentem caritatem cognitionis Dei ut impleamini in omnem plenitudinem Dei». [3] Iccirco in ipsius humilitate ac passionibus, id quod scriptis mandavit, liberius loquitur: «Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo»; et: «Nihil iudicavi scire in vobis nisi Iesum Christum et hunc crucifixum»; et: «Si cognovissent nunquam Dominum gloriae crucifixissent». [4] Et hi nunc, si divinas Scripturas cognovissent, creatorem universorum creaturam vel opificium dicere ausi non essent. Allegant enim nobis dicentes: “Quomodo similis esse potest vel ex substantia Patris, cum scriptum sit «Sicut Pater habet vitam in se ipso, ita dedit et Filio vitam habere in se ipso»?”. [5] “Excellentia”, inquit, “dantis est prae accipiente; et «Quid me», inquit, «bonum dicis? Nullus bonus nisi unus Deus; et iterum: «Deus meus, Deus meus, ut quid me dereliquisti?»; et rursus, de die novissimo: «Nemo novit nec Filius, nisi Pater»; et denuo: «Quem Pater sanctificavit et misit in mundum»; et item: «Quem Pater suscitavit a mortuis». Quomodo igitur”, inquit, “qui suscitatur a mortuis similis est ei qui suscitat ipsum?”.

Haec autem protulimus pauca de multis, ut his liberati reliqua facilius intelligant. Debemus igitur ea quam vim habeant pro viribus exponere. Cum igitur beatus Paulus dicat «Pater suscitavit Filium suum a mortuis», Ioannes nobis declarat quia dicebat Iesus: «Solvite templum hoc et in triduo reaedificabo illud. Dicebat autem», inquit, «de templo corporis sui». [2] Planum est igitur advertentibus quia dum suscitatur corpus, Filius a Paulo dicitur suscitari a mortuis. Nam quae sunt corporis eius, de corpore eius dicuntur; sic ergo cum dicitur vitam Pater Filio dedit, carni datam esse intelligendum est. Si enim ipse vita est, quomodo vita vitam accipit? [3] Nam et ipse profitetur dicens: «Oves meae vocem meam audiunt et ego cognosco eas et sequuntur me, et ego vitam aeternam do eis et non peribunt in aeternum». Et si ipse est sapientia Dei, si ipse omnem fecit aetatem, quomodo dicitur «Proficiebat Iesus sapientia et aetate»? Et si Pater per proprium Verbum et Filium omnia fecit, profecto suscitationem quoque carnis eius per ipsum fecit, per ipsum ergo suscitavit eum et per ipsum similiter vitam praebet. [4] Suscitatur quidem iuxta carnem ut homo et vitam accipit ut homo, habitu inventus ut homo; et ipse est qui templum suum reaedificat ut Deus et vitam suae carni dat. Rursus igitur cum dicat «Quem Pater sanctificavit et misit in mundum», alibi ait «Pro ipsis ego sanctifico me ipsum, ut sint et ipsi in veritate sanctificati», et cum dicat «Deus meus, Deus meus, ut quid me dereliquisti?», ex persona nostra dicit, propter quod «Formam Dei accipiens et in similitudine hominum factus et habitu inventus ut homo, humiliavit se ipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis», et reliqua. [5] Et ut Hesaias dicit: «Ipse langores nostros sustinet et pro nobis affligitur», itaque non pro se sed pro nobis affligitur. Pari modo non est derelictus a Deo, sed propter nos derelictos venit in mundum. Et cum dicit «Propter quod et Deus exaltavit eum et donavit ei nomen quod est super omne nomen» et reliqua, de templo dicit quod est corpus eius.

Neque enim exaltatur Altissimus, sed Altissimi caro exaltatur, et nomen quod est super omne nomen carni donavit Altissimi. Nec Verbum gratis accepit ut vocaretur Deus, sed caro eius cum ipso verbificata est. Neque enim dixit “Verbum Deus factum est”, sed «Deus erat Verbum». [2] Semper, inquit, Deus Verbum et hic ipse Deus caro factus est, ut caro ipsius fieret Deus Verbum, quemadmodum et Thomas ipsius tacta carne succlamavit «Dominus meus et Deus meus», de Deo coniunctim utrunque asserens. Similiter et Ioannes de Verbo vitae scripsit: «Quod erat in principio, quod audivimus, quod vidimus et manus nostrae palparunt». [3] Clarum est igitur quia Filius et Verbum Dei in carne palpatus est et utrunque coniunctim Scriptura divina Verbum vitae palpatum tradidit. Et cum dicit «Nondum Spiritus Sanctus missus erat quia Iesus nondum glorificatus erat», carnem eius dicit nondum glorificatam esse. Non enim Dominus gloriae glorificatur, sed caro Domini gloriae ipsa gloriam accipit, quae una cum eo in caelum ascendit. Hinc et Spiritus adoptionis nondum erat inter homines, quia humana caro ab initio sumpta nondum in caelum redierat.

Quaecunque igitur Scriptura dicit eiusmodi, accepit Filius, et glorificatus est Filius, propter humanitatem eius, non propter divinitatem dicit. Et cum dicit «Pater qui me misit maior me est», postquam homo factus est maiorem se dicit esse Patrem. Sed cum sit Verbum Patris, ipsi aequale est. «Ego enim», inquit, «et Pater unum sumus», et «Qui videt me videt et Patrem»; et non pro rapina habet se esse aequalem Patri, sed per naturam aequalis est et similis Patri, quia de paterna substantia genitus est. [2] Et cum dicit Apostolus «In Christo habitare omnem divinitatis plenitudinem corporaliter» intelligendum est in carne eius; et cum dicit «Qui nec proprio Filio pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit ipsum», alibi dicit «Sicut et Christus dilexit Ecclesiam et se ipsum pro ea tradidit».

Neque enim venit ut se ipsum salvaret immortalis Filius, sed eos qui mortui erant. Nec pro se ipso passus est, sed pro nobis. Per haec igitur paupertatem inopiamque nostram accepit ut nobis divitias suas omnes donaret. [2] Nam ipsius passio nostra est incorruptio, ipsius mors nostra est immortalitas, ipsius lacrima nostra laetitia, ipsius sepultura nostra resurrectio, ipsius baptisma nostra sanctificatio. «Pro ipsis enim», inquit, «ego sanctifico me ipsum, ut et ipsi sanctificati sint in veritate». [3] Ipsius livor nostra sanitas; nam «Livore eius sanati sumus». Ipsius correptio nostra pax; «Correptio» enim «pacis nostrae in ipso», hoc est causa pacis nostrae ipse corripitur. Ipsius ignominia nostra est gloria; hinc gloriam pro nobis petebat dicens «Glorifica me Pater apud te, gloria quam habui antequam mundus esset apud te»; nos enim sumus qui in ipso glorificamur. Ipsius descensio nostra est ascensio, et «Consuscitavit et consedere fecit in caelestibus in Christo Iesu», «Ut ostendat in succedentibus saeculis supereminentes divitias gratiae suae in bonitate erga nos in Christo Iesu». [4] Et dum dicit in cruce «Pater, in manus tuas commendo Spiritum meum», omnes homines per se ipsum Patri commendat, qui in ipso vivificantur. Membra enim eius sunt et membra multa, corpus unum sunt, quod est Ecclesia, quemadmodum beatus Paulus Galatis scribit: «Omnes enim vos unum estis in Christo Iesu». Omnes igitur in se commendat.

Sic ergo etiam cum dicit «Dominus creavit me initio viarum suarum», de Ecclesia loquitur quae in ipso creatur. Non enim factor omnium creatura est atque factura, sed factura in factore renovatur, prout a Paulo dicitur: «Ipsius factura sumus in Christo Iesu». [2] Et quemadmodum rursus ait: «Ut cognoscatur nunc principatibus et potestatibus in caelestibus per Ecclesiam multiplex sapientia Dei secundum propositum saeculorum quod fecit in Christo Iesu Domino nostro in quo habemus licentiam et conciliationem in persuasionem per gratiam»; et rursus dicit: «Sicut elegit nos in ipso ante constitutionem mundi ut simus sancti et immaculati in conspectu eius in caritate, cum elegisset nos in adoptionem per Iesum Christum in ipso»; et iterum dicit de duobus populis: «Ut duos crearet in se ipso novum hominem, faciens pacem, et reconciliet utrumque in uno corpore Deo per crucem, interficiens inimicitias in ipso».

Et cum dicit «Quid me dicis bonum? Nullus bonus nisi unus Deus», hoc Deus secundum carnem dixit, cum se hominibus connumeraret pro intelligentia eius qui ipsum audierat. [2] Ille enim hominem eum tantummodo esse putabat et non Deum et hunc sensum habet responsio: “nam si me”, inquit, “hominem esse putas et non Deum, ne me dixeris bonum”. Non enim ad humanam, sed ad Dei naturam bonum pertinet. Et subiungit: «Mandata nosti?»; cum vero ille dixisset: «Quae? Non moechaberis», inquit, «non occides» et reliqua. At ille repondit: «Haec omnia servavi a iuventute mea. Quid praeterea mihi deest? Si vis», inquit, «perfectus esse, vade et vende omnia quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelis et accipiens crucem tuam sequere me». [3] Ex his igitur ostendit bonum ad se pertinere. Nam qui bonum non sequitur, quomodo aeternae vitae sortiri potest haereditatem? Et cum dicat de ultimo die «Nullus novit neque Filius, nisi Pater», humane dicit. Nam si Patrem cognoscit, novissimum diem quomodo ignorat? «Nemo enim», inquit, «Patrem novit nisi Filius et cui voluerit Filius revellare». [4] Et si Spiritus Sanctus novit omnia quae Dei sunt, quomodo Filius diem quem creavit ignorat? Et si saecula per ipsum facta sunt et tempora, clarum est novissimum diem in saeculis ac temporibus inveniri, nec eum posse ab ipso nesciri.

Quaecunque igitur humilia verba a Domino dicta sunt, ad eius paupertatem attinent, ut nos in ipsis divites efficiamur, non ut Filio Dei detrahamus. Filius hominis factus est ut filii hominis, videlicet Adam, filii Dei efficiantur. [2] Nam quod superius genitum est ex Patre Verbum, non effabiliter, inexplicabiliter, incomprehensibiliter, sempiterne, inferius tempore nascitur ex virgine Maria, ut qui antea inferius nati erant postea superius renascerentur, videlicet ex Deo. [3] Ipse igitur matrem tantummodo habet in terris, nos Patrem tantummodo habemus in caelis et propterea se ipsum hominis Filium vocat, ut Deum homines Patrem in caelis vocent: «Pater noster», inquit, «qui in caelis es». Quemadmodum igitur nos servi Dei, filii Dei facti sumus, ita servorum Dominus, servi Filius, hoc est Adam, mortalis factus est, ut, cum Adam filii mortales sint, filii Dei fiant, sicut dicitur: «Dedit eis potestatem filios Dei fieri». [4] Quare gustat et mortem propter carnalem eius patrem, ut filii eius participes Dei sint, propter eorum spiritualem Patrem Deum. Ipse igitur per naturam Filius est Dei, nos vero per gratiam. Et in dispositionem et gratiam nostram Filius factus est Adam. [5] Itaque «Vado», inquit, «ad Patrem meum et Patrem vestrum et Deum meum et Deum vestrum». Pater enim est ipsius, ut dixi, per naturam, noster vero per gratiam. Et Deus factus est ipsius per dispositionem, quia homo est, noster, vero per naturam Dominus est et Deus; et propterea Verbum Patris unitum carni factum est caro, ut Spiritu homines uniti unus Spiritus fiant. [6] Ipse igitur Deus est carniger, nos vero homines spiritigeri. Cum enim ex hominum substantia primitias accepisset, hoc est ex semine Abraae, quae servi forma est, et in similitudine hominis factus esset, nobis ex substantia Patris dedit Spiritus Sancti primitias ut omnes in similitudine Filii Dei unus Dei filius efficiamur. Ipse igitur verus Dei Filius omnes nos gestat, ut nos omnes gestemus Deum.

Impium est igitur dicere creatum vel factum esse Spiritum Dei, quandoquidem Scriptura omnis vetus et nova ipsum cum Patre et Filio connumerat et glorificat. [2] Nam eiusdem divinitatis est atque substantiae, sicut Dominus ipse dicit: «Qui credit in me fluvii de ventre eius fluent aquae viventis. Hoc autem», inquit, «de Spiritu dixit, quem accepturi erant credentes in eum»; quemadmodum in Ioel ex persona Patris dicit: «Effundam a Spiritu meo in omnem carnem et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae»; et ideo insufflat eum in os apostolorum dicens: «Accipite Spiritum Sanctum», ut discamus Spiritum qui datur apostolis ex plenitudine divinitatis existere. [3] «In Christo enim habitat», inquit, hoc est in carne eius, «corporaliter omnis plenitudo divinitatis»; sicut et Ioannes evangelista dicit: «Nos de plenitudine eius accepimus». Nam Spiritus Sanctus corporali forma, hoc est quasi columba, descendere visus est, ac super ipsum manere. In nobis enim primitiae et arrabo divinitatis habitat, in Christo autem omnis plenitudo divinitatis. Nec quisquam ipsum cum non haberet accepisse putet. [4] Ipse enim eum desuper misit utpote Deus et inferius accepit ut homo. Ex ipso igitur in ipsum descendit, ex ipsius divinitate in ipsius humanitatem. Et Esaias quidem ex persona Patris clamat dicens: «Sic dicit Dominus Deus tuus qui fecit te et plasmavit te de ventre: Noli timere, filii mi Iacob et dilecte Israel quem elegi, quia ego dabo aquam in siti ambulantibus in arido; superponam Spiritum meum super semen tuum et benedictiones meas super filios tuos». [5] Et in Evangelio Iesus dare promittit aquam ambulantibus in siti Samaritanae de Spiritu Sancto loquens: «Si scires donum Dei et quis est qui dicit tibi: Da mihi bibere, tu petisses ab eo et dedisset tibi aquam viventem»; et paulo post dicit ei: «Omnis qui bibit ex hac aqua sitiet iterum. Quicunque autem biberit ex aqua quam ego dabo ei non sitiet in aeternum. Sed aqua quam ego dabo ei fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam». Et propterea David Deo canens dicit: «Quia apud te fons vitae, in lumine tuo videbimus lumen»; noverat enim apud Deum Patrem Filium esse fontem Spiritus Sancti.

Sicut per Hieremiam Filium dicit: «Duo mala fecit populus meus: me dereliquerunt fontem aquae viventis et foderunt sibi cisternas perforatas quae non poterunt aquam continere». [2] Et cum cherubim gloriam tertio Deo canunt dicentes «Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus sabaoth», Patri et Filio et Spiritui Sancto canunt; et ideo, sicut in nomine Patris et Filii baptizamur, ita et in nomine Spiritus Sancti et filii Dei, non deorum, efficimur. Pater enim et Filius et Spiritus Sanctus, sabaoth Dominus est. [3] Una enim divinitas et unus Deus, propterea quae Deus in Esaia dixit, haec Ioannes Filium, Paulus in Actibus Spiritum Sanctum dixisse ait. Sic enim Hesaias: «Vidi», inquit, «Dominum sabaoth sedentem super solium excelsum et elevatum et plena domus gloriae eius; et seraphim steterant circa eum, sex alae uni et sex alae uni, et duabus quidem alis tegebant facies, duabus autem pedes et duabus volabant et clamabant alter ad alterum et dicebant: Sanctus, Sanctus, Dominus sabaoth, plena omnis terra gloria eius»; et paulo post idem: «Audivi vocem Domini dicentis: Quem mittam? Et quis ibit ad hunc populum? Et dixi: Ecce ego, mitte me. Et dixit mihi: Vade ad populum. Et dixi ei: Auditu audietis et non intelligetis, et videntes videbitis et non cognoscetis. Incrassatum est enim cor populi huius, et auribus graviter audierunt, et oculos suos clauserunt ne quando videant oculis suis et auribus audiant, et corde intelligant et convertantur et sanentur». [4] At Ioannes Evangelista propter hoc inquit: «Non poterant Iudaei credere in Iesum quia dixit Hesaias: Occaecavit eorum oculos et induravit cor eorum, ne quando videant oculis et corde intelligant et convertantur et medebor eis. Haec vero dixit Hesaias cum ipsius gloriam vidit», hoc est Filii; itaque Dominus sabaoth Filius est, Dominus sabaoth Dominus virtutum interpretatur. [5] «Dominus autem virtutum», ut ait David, «ipse est rex gloriae»; sed iuxta Paulum Dominus virtutum est Christus crucifixus, et ut ait David «Dominus regit me et nihil mihi deerit»; et alibi: «Qui regis Israel, intende, qui deducis velut ovem Ioseph, qui sedes super cherubim, illuminare». Et in Evangelio verendo Iesus dicit: «Ego sum pastor bonus». [6] Hic ergo est qui sedet super cherubim, qui regit Israel. Sanctus vero Paulus in Actibus ait Spiritum Sanctum haec per Hesaiam dixisse quae Hesaias ait: «Dominus sabaoth mihi dixit». Pater igitur et Filius et Spiritus Sanctus sabaoth Dominus est.

Et cum Scriptura de Patre dicat quod «Omnia creavit visibilia et invisibilia», alia nos Scriptura docet quod per Filium creata sunt. Non haec seorsum Pater creavit, illa Filius, sed quae Pater fecit per propriam virtutem fecit, quae Filius est. [2] «Omnia nanque per ipsum facta sunt». Sic igitur etiam cum Filius dicit: «Solvite templum hoc et in tribus diebus suscitabo illud, dicebat», inquit, «de proprio corpore». Alia Scriptura dicit quia «Pater suscitavit Filium suum a mortuis». Recte dicit: suscitavit enim per proprium Verbum Filii sui carnem. [3] Nec corpus, sed Filii corpus Dei Filium esse dicimus. Cum igitur suscitatur corpus, Filius suscitari intelligitur a mortuis; propterea secundum carnem et mortuum et sepultum et a mortuis suscitatum esse dicimus, sed secundum Spiritum et in caelo et in terra esse et ubique. [4] Quoniam igitur cum prius dives esset, hoc est Deus, postea pauper factus est, hoc est homo, et nobis per omnia praeter peccatum assimilatus est, et ideo vitam accipit qui vitam habet (ipse enim vita est); accipit autem propter nos et ut homo proficiebat sapientia et aetate, sempiterna Dei virtus et sapientia, et ut homo sanctificatur, qui sanctus est et sanctificatione non indiget. «Pro ipsis enim», inquit, «sanctifico me ipsum ut sint ipsi sanctificati in veritate», et ut homo exaltatur nomen accipiens quod est super omne nomen, quod per naturam semper habet. «Deus enim», inquit, «erat Verbum».

Quaecunque Scriptura dicit accepisse Filium, propter corpus dicit, quod corpus est Ecclesiae caput. «Caput enim», inquit, «Christus». Cum igitur caput nomen accipiat, quod est super omne nomen, massa quoque virtute consurrexit et consedit, sicut dicitur, et «Consurgere et considere fecit», et propterea gratiam homines acceperunt ut dii et filii Dei vocarentur. [2] Primum igitur proprium corpus Dominus suscitavit a mortuis et exaltavit. Postea suscitabit et membra corporis sui, ut quaecunque ipse accepit ut homo, omnia eis donet ut Deus. Itaque sibi ipse vitam donat et se ipsum exaltat. Cum igitur dicit quod Pater sanctificavit eum et donavit ei nomen quod est super omne nomen et dedit ei vitam per ipsum, videlicet haec Pater facit; per ipsum igitur eum suscitat, sanctificat, exaltat et per ipsum ei vitam donat. [3] Et cum Spiritum suum in manus Patris commendat, ipse quoque Deo commendat ut homo: ipse enim Patris est manus. Et cum dicit «Ante omnes genuit me», ex persona Ecclesiae dicit quae prius creata, postea generatur ex Deo. Iccirco in Proverbiis primum ponitur «Creavit me Dominus», deinde genuit.

Et cum Scriptura de Patre dicit «Nonne Deus unus creavit nos?», similiter et de Filio dicit quia per ipsum creata sunt omnia; eadem et de Spiritu Sancto dicuntur. «Auferes», inquit, «spiritum ab eis et deficient et in pulverem suum convertentur; emittes Spiritum tuum et creabuntur et renovabis faciem terrae». [2] Et cum Filius Petro de Patre dicit «Beatus es quia caro et sanguis non revellabit tibi, sed Pater meus qui in caelis est», eadem et de se ipso dicit: «Nemo cognoscit Patrem nisi Filius, et cui voluerit Filius revellare». [3] Similiter et de Spiritu Paulus dicit: «Nobis autem revellavit Deus per Spiritum suum. Spiritus enim omnia scrutatur et profunda Dei. Quis enim hominum novit quae sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est? Sic etiam quae Dei sunt nemo novit nisi Spiritus Dei». Quemadmodum igitur spiritus hominis ab eius humanitate ac substantia nullatenus dividitur, ita et Spiritus Dei ab eius divinitate ac substantia non est alienum. [4] Et cum Dominus dicat in Hesaia: «Filios genui et exaltavi», in Evangelio dicit «Quod natum est ex carne caro est, quod natum est ex Spiritu, spiritus est», et alibi «Spiritus ubi vult spirat et vocem eius audis et nescis unde venit vel quo vadit. Sic est omnis qui ex Spiritu natus est». In principio Evangelii Ioannes dicit: «Quotquot autem eum receperunt, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt». [5] Quotquot igitur ex Spiritu Sancto nati sunt, hi ex Deo nati sunt; et quotquot in Christo baptizati sunt, in Spiritu Sancto baptizati sunt; et item cum Petrus Ananiae dicat: «Anania, quid temptavit Satanas cor tuum te mentiri Spiritui Sancto et fraudare de precio agri? Non mentitus es hominibus, sed Deo». Itaque qui mentitus est Spiritui Sancto, mentitus est Deo, qui per Spiritum suum hominibus inhabitat. Ubi enim est Dei Spiritus, ibi Deus est. «In hoc enim», inquit, «cognoscimus quia Deus in nobis manet, quia ex Spiritu suo dedit nobis».

Et cum Scriptura dicat quod Spiritus Sanctus loquebatur in prophetiis, alibi beatus Paulus dicit quod Pater loquebatur: «In novissmo dierum horum locutus est nobis in Filio», et alibi dicit quia Filius loquitur: «An experimentum», inquit, «quaeritis Christi qui in me loquitur». [2] Filius vero Spiritum dixit in apostolis loqui: «Cum igitur tradiderint vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini: non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui habitat in vobis». Et Apostolus corpora fidelium nunc quidem Spiritus Sancti templum, nunc ipsius membra Christi, nunc ipsos templum Spiritus esse dicit. «Vos enim», inquit, «templum estis Dei viventis, quemadmodum Deus dixit: Habitabo in ipsis et inambulabo et ero ipsorum Deus et ipsi erunt mihi populus»; et: «Siquis corrumpit templum Dei, corrumpit hunc Deus»; et iterum: «Nescitis quia templum Dei estis et Spiritus Dei in vobis». [3] Siquis enim templum est Spiritus, hic Filii templum est et Patris. Ubi enim Spiritus Dei habitat, ibi et Deus habitat. Et: «Quemadmodum Pater suscitat mortuos atque vivificat, ita et Filius quos vult vivificat». [4] Nec minus de Spiritu dicit. «Spiritus», inquit, «est qui vivificat, caro nihil prodest». Paulus vero ad Corinthios scribit: «Spiritus vivificat»; et Scriptura dicit quae Patris sunt opera haec et Filii eadem et Sancti Spiritus esse. Sicut ipse Apostolus docuit dicens: «Divisiones gratiarum sunt, idem autem Spiritus; et divisiones ministeriorum sunt, idem autem Dominus; et divisiones operationum sunt et idem Dominus qui operatur omnia in omnibus, dividens sua unicuique ut vult».

Et cum beatus Paulus de Spiritu Sancto dicat quod haereditatis nostrae arrabo est Spiritus Sanctus, David Dominum dixit haereditatem esse: «Dominus enim», inquit, «portio haereditatis meae et calicis mei»; et alibi dixit: «Clamavi ad te, Domine, dixi: Tu es spes mea, portio mea es in terra viventium». [2] Hieremias dicit: «Qui plasmavit omnia, ipse haereditas Iacob Dominus nomen ei». Cum igitur prophetae dicant Dominum haereditatem sanctorum esse, Paulus dicit Spiritum Sanctum, «In quo», inquit, «credentes obsignemini Spiritu promissionis Sancto qui est arrabo haereditatis vestrae». [3] Sicut et Moyses faciem obsignatus est Spiritu Sancto cum legem accepit a Deo et nullus eum intueri poterat filiorum Israel. Signata enim erat in eo lux a facie Domini, sicut in Evangelio scriptum est: «Tunc iusti fulgebunt ut sol in regno Patris sui». Deus enim lux est, similiter et Filius lux est, quia de substantia est verae lucis, sicut et Hesaias dicit: «Et erit lux Israel tanquam ignis et sanctificabit ipsum in flamma ardenti». [4] In Evangelio autem Ioannes Baptista de Domino dicit: «Ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto et igne». Alibi Dominum Scriptura sanctificare dicit: «Ego Dominus qui sanctifico eos». Et cum Deum vocet ignem, ut ibi «Deus noster ignis absumens», itidem et de Sancto ipsius Spiritu dicit: «Visae sunt apostolis dispartitae linguae tanquam ignis, stetitque super uno quoque eorum et impleti sunt omnes Spiritu Sancto, et ceperunt loqui variis linguis sicut Spiritus dabat eis loqui». [5] Quotquot enim Spiritum Dei ferunt, lucem ferunt; et qui lucem ferunt, Christum induti sunt; et qui induti sunt Christum, Spiritum induti sunt. «Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere immortalitatem». Nam qui Spiritum Dei ferunt, incorruptionem ferunt, incorruptio autem Deus est.

Et cum David ait «Multi dicunt: Quis ostendet nobis bona?», de Spiritu Sancto dicit; et alibi dixit: «Dominus non auferet bona his qui ambulant in simplicitate». Et Matthaeus de ipso ita dicit: «Si vos igitur qui mali estis nostis dare bona filiis vestris, quanto magis Pater vester qui in caelis est dat bona petentibus eum?». [2] Lucas vero, similiter narrans, interpretatur quid est dare bona. «Si vos igitur», inquit, «cum mali sitis, nostis bona dare filiis vestris, quanto magis Pater vester de caelo dat Spiritum Sanctum credentibus ei?». Nam si Spiritus Sanctus non esset ex eius substantia qui solus bonus est, non vocaretur bonus, cum Dominus recuset vocari bonus prout homo factus est, dicens: «Quid me dicitis bonum? Nemo bonus nisi unus Deus». [3] Sed Spiritum Sanctum bonum vocare Scriptura non renuit, secundum David qui dicit: «Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam». Et cum Dominus de se ipso dicat «Ego sum panis vivus qui de caelo descendi», alibi Spiritum Sanctum vocat caelestem panem: «Panem nostrum quottidianum da nobis hodie». [4] Nos enim in oratione docuit quottidianum panem in hoc saeculo petere, hoc est futurum panem cuius in hac vita primitias habemus per carnem Domini participes facti, sicut et ipse dixit: «Et panem quem ego dabo caro mea est pro mundi vita». Spiritus enim vivificans est caro Domini quia de Spiritu vivificante concepta est. Nam «Quod de Spiritu natum est, spiritus est».

Et cum de Deo Hieremias dixerit quia ipse deduxerit Israel in desertum: «Et non dixistis», inquit, «ubi Dominus qui eduxit nos de terra Aegypti, qui deduxit nos in desertum». [2] Hesaias Spiritum Sanctum dixit deduxisse Israel in desertum; illum igitur audire licet dicentem: «Duxit eum per abyssum, tanquam equum per desertum et fatigati non sunt et tanquam iumenta per campum et descendit Spiritus a Domino et deduxit eos». Ad Corinthios autem scribit Apostolus Christum fuisse qui deduxit: «Bibebant enim ex spirituali sequente petra, petra autem Christus erat». [3] Et cum se Paulus a Deo vocatum esse dicat, «Deus», inquit, «qui me segregavit ex ventre matris meae et vocavit per gratiam suam ut revellaret Filium suum mihi»; idem Romanis, cum ad eos scriberet, se a Christo vocatum dixit: «In quibus estis et vos vocati a Iesu Christo». Sed Spiritus Sanctus, inquit, Paulum et Barnabam vocavit ut Christum Gentibus evangelizaret. [4] Et hoc utique mirum cum Iesus Paulo dicat in templo: «Vade quia in Gentem longinquam mitto te»; et Paulus Galatis scribat: «Paulus apostolus non ab hominibus neque per homines, sed per Iesum Christum et Patrem qui suscitavit eum a mortuis»; et paulo post dicat: «Notum autem facio vobis, fratres, Evangelium hoc quod non est secundum hominem. Nam nec ego ab homine accepi, nec didici, sed per revellationem Iesu Christi». Attamen Spiritus Sanctus Paulum et Barnabam misisse videatur ut praedicarent Gentibus Christum.

Et nunc quidem ex persona Patris prophetae loquuntur, ut cum in Psalmis Deus dicit: «Semel iuravi in Sancto meo, Si David mentiar, semen eius in saeculum manet et thronus eius tanquam sol in conspectu meo»; et item: «De fructu ventris tui ponam super sedem tuam»; et sicut Petrus ait: «Propheta igitur cum esset David et sciret quia iureiurando iuravit ipsi Deus, ex fructu lumbi eius, sedere faceret Christum super thronum eius». [2] Nunc vero ex persona Filii, ut cum Hesaias ait: «Haec dicit Dominus: Propter vos ubique blasphematur nomen meum in gentibus. Propterea cognoscet populus in die illa nomen meum quia ipse ego sum qui loquor, adsum». Nunc ex persona Spiritus Sancti, ut cum propheta Agabus ait: «Haec dicit Spiritus Sanctus: Virum cuius zona haec»; et Paulus ad Timotheum scribit: «Spiritus manifeste dicit quod in novissimis temporibus deficient aliqui a fide». [3] «Dixit autem Spiritus Philippo: Accede et adiunge te currui Aethyopis eunuchi». Et propheta Iezechiel antiquum populum criminans dicebat: «Et contristarunt me in omnibus his, dicit Dominus». Paulus autem novo populo scribit: «Et nolite contristare Spiritum Sanctum Dei in quo obsignatis estis». Et David de Iudaeis ait: «Et irritaverunt Deum in deserto». Hesaias vero de ipsis: «Ipsi vero contumaces fuerunt et irritaverunt Spiritum Sanctum et conversus est eis in odium». [4] Et Stephanus in Actibus dicit: «Durae cervicis et incircumcisi corde et auribus vos semper Spiritu Sancto resistitis sicut patres vestri». Et Paulus cum dicat «Deus est qui vivificat, quis est qui condemnet?», eadem et de Spiritu Sancto similiter dicit: «Sed loti et sanctificati estis in nomine Domini nostri Iesu Christi et in Spiritu Dei nostri». Dominus vero Satanae de se ipso dicit: «Non temptabis Dominum Deum tuum». Petrus ad Sephiran: «Quid quod convenistis», inquit, «ut temptaretis Spiritum Sanctum?».

Et Deus quidem est qui continet et implet omnia, sicut per prophetam ait: «Caelum et terram ego impleo, dicit Dominus». Similiter et de Filio Paulus scribit: «Ipse est qui descendit et ascendit super caelos, ut impleat omnia». Eadem et de Spiritu Sancto David: «Quo abibo a Spiritu tuo et a facie tua, quo fugiam?». [2] Dum dicit quo abibo a Spiritu tuo, nobis ostendit Sanctum quoque Spiritum esse qui omnia complet; et: «A facie tua quo fugiam? Si ascendero in coelum tu illic es, si descendero in infernum ades». Quis enim ad infernum usque adiit, nisi Filius qui resurrexit a mortuis? [3] Et cum Stephanus dicat in Actibus «Deus gloriae visus est patri nostro Abraae», eadem Paulus etiam de Filio dicit: «Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent». Similiter et David: «Dominus virtutum ipse est rex gloriae». Una enim gloria Patris et Filii et Spiritus Sancti. «Gloriam meam», inquit, «alteri non dabo». [4] Non enim secundus Deus est Filius, sed unius soliusque Dei Verbum quod divinitus dicitur in Patre, sicut et Pater in Filio, quemadmodum Hesaias ait divinitus dicens cum Patre Filium: «Et adorabunt te, et in te vota facient, quia tu Deus et praeter te non est. Tu enim Deus et nescivimus, Deus Israel Salvator, erubescent et reverbuntur omnes qui adversantur ei». [5] Adversantur autem ei qui non confitentur eum et Spiritum eius eiusdem cum Patre substantiae, et praeter ipsum neminem esse Deum, quique passionem eius et paupertatem erubescunt. Nullus enim Deum cognoscere potest nisi crucifixum et a mortuis suscitatum, cum apostolo Thoma confiteatur Dominum Deum, qui discipulis suis dicit: «Si enim cognovissetis me et Patrem meum utique cognovissetis, amodo autem cognovistis eum et vidistis eum. Dicit ei Philippus: Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis. Dicit ei Iesus: Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me? Philippe, qui me videt, videt et Patrem. Et quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem? Non credis quia ego in Patre et Pater in me est? Verba quae ego loquor a me ipso non loquor, Pater qui in me manet ipse facit opera. Credite mihi quia ego in Patre et Pater in me. Alioquin propter opera ipsa credite mihi». [6] Opus autem Dei Patris erat eiicere daemonia et in Spiritu Sancto daemonas eiicere dixit: «Si ego», inquit, «in Spiritu Dei eiicio daemonia». De quo Lucas ait: «Si ego in digito Dei eiicio daemonia». Cum enim Scriptura [***] brachium nominat Patris, Spiritum Sanctum [***] Dei insufflationem dicit.

Et rursus cum dicat Apostolus: «Quando tradiderit regnum Deo et Patri, quando evacuaverit omnem principatum et potestatem et virtutem. Oportet enim ipsum regnare donec posuerit inimicos sub pedibus eius. Novissima inimica destruetur mors. Omnia enim subiecit sub pedibus eius. Cum dicat, inquam, omnia ei subiecta esse, is videlicet non est ille qui omnia subiecit. Cum autem omnia ei subiecta fuerint, tunc et ipse Filius subiicietur et qui omnia subiecit ipsi, ut sit Deus omnia in omnibus». [2] De subiectione mundi loquitur, quae in carne eius subiecta est. Nam de divino eius regno Daniel effatus est: «Et regni eius», inquit, «non erit finis»; sicut et Lucas ait angelum Gabrielem ad Virginem de Domino dixisse: «Et regnabit», inquit, «in saeculum et regni eius non erit finis». Apostolus autem regnum eius finem habere dicit: «Oportet enim», inquit, regnare donec posuerit inimicos sub pedibus eius». Sic etiam David: «Dixit», inquit, «Dominus Domino meo: Sede a dextris meis donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum». [3] Cum igitur dicat, sede imperium significat, cum donec ponam inimicos tuos, finem ostendit; cum autem omnia ei subiecta fuerint, tunc et ipse Filius subiicietur et qui omnia subiecit ipsi, ut sit Deus omnia in omnibus, hoc vero est eiusmodi: cum omnes, inquit, fuerimus Filio subiecti et membra eius inventi erimusque in filios ei («Vos enim», inquit, «unus estis in Christo Iesu»), tunc et ipse nobiscum subiicietur Patri, quasi caput pro membris suis. [4] Nam cum membra eius omnia nunquam subiecta fuerint, ipse qui caput est, cum membra sua expectet, Patri nondum subiectus est. Quod si unus ex his esset qui subiiciuntur, iam inde ab initio subiiceretur Patri, neque id in fine faceret. Nos enim sumus qui cum ipso Patri subiicimur, nos qui in ipso regnamus donec inimici nostri sub pedibus nostris positi fuerint. [5] Dominus caeli in similitudine nostri factus est et accepit humanam sedem David sui iuxta carnem Patris, ut eam reaedificet ac restituat. Et cum restituerit omnes regnemus, cum regnum humanum Patri recuperatum tradiderit, «Ut sit Deus omnia in omnibus», per ipsum regnans tanquam per Dei Verbum, post ipsius regnum tanquam per Salvatorem hominem.

Et cum Petrus dicit «Firmiter cognoscite omnis domus Israel quia et Dominum et Christum ipsum fecit» [***], de ipsius humanitate dicit, quae est omnis Ecclesiae quae in ipso dominatur et regnat postquam ipse crucifixus est, quaeque in regnum caelorum unguitur, ut cum eo regnet qui se ipsum propter eam exinanivit, quam per servilem formam reparavit. [2] Verbum enim et Filius Dei semper fuit Dominus et Deus, et postquam crucifixus est Dominus et Christus factus est. Sed divinitas eius, ut dixi, fecit ut Dominus et Christus esset humanitas. Et cum dicit «Pater, si possibile est, transeat calyx iste, veruntamen non mea voluntas fiat, sed tua», «Spiritus promptus est, caro autem infirma», duas hic voluntates ostendit, humanam et divinam: humana quae carnis est passionem propter ipsius infirmitatem recusat; divina vero ipsius est promptitudo. [3] Sed quemadmodum Petrus, cum de passione accepisset, extimuit et ait «Propicius tibi, Domine», Dominus autem illum increpans «Abi a me», inquit, «retro Satana. Scandalum meum es, quia non sentis quae Dei sunt, sed hominum»; ita et hoc loco intelligitur. Factus enim in similitudine hominum passionem ut homo recusat. [4] Sed cum Deus esset et quod ad divinam substantiam attinet pati non posset, passionem prompte suscipiebat et mortem, quia vinci non poterat a morte quippe qui cum in similitudine hominum esset sponte moriebatur, et per propriam potestatem, ut Deus suscitabatur, quemadmodum et David ait: «Exurgat Dominus et discipentur inimici eius», et iterum: «Exurge, Domine, Deus meus in praecepto quod mandavi et congregatio populorum circuibit te et super hac in altum revertere. Dominus iudicabit populos». [5] Alibi vero Paulus: «Passus est», inquit, «ex infirmitate; vivit autem ex virtute Dei». Virtus autem Dei est Filius qui ex infirmitate passus est, hoc est ex connexione carnis et passionem recusat, ut homo; vivit autem per suam ipsius virtutem.

Et cum Dominus in Evangelio secundum Ioannem dicat «Haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum et quem misisti Iesum Christum», idem Ioannes alibi Filium dicit verum Deum. «Scimus enim», inquit, «quia Filius Dei venit et sumus in vero Filio eius Iesu Christo; hic est verus Deus et vita aeterna». [2] Itaque verus Deus est Filius et antequam fieret homo et postquam mediator factus est Dei et hominum, homo Iesus Christus unitus Patri per Spiritum, nobis per carnem. Et ita non homo solum, sed Deus etiam Dei mediator et hominum, sicut etiam Hieremias ait: «Hic Deus noster non considerabitur alter ab ipsum; invenit omnem viam scientiae et dedit eam Iacob filio ipsius et Israel dilecto suo; post haec in terra visus est et cum hominibus conversatus est». [3] At quando cum hominibus conversatus est, nisi quando cum ipsis natus est ex muliere, quando infans fuit, quando adolevit, quando comedit? Et alibi dicit: «Profundum cor prae omnibus; et homo est et quis cognoscent eum?». Sic et Hesaias ait: «Puer natus est nobis et filius datus est nobis, cuius imperium super humerum eius et vocatur nomen eius Magni Consilii Angelus admirabilis, consiliarus, Deus fortis, potens, princeps pacis, ater futuri saeculi»; et alibi dicit: «Ecce, virgo concipiet et pariet Filium et vocabunt nomen eius Emanuel, quod est interpretatum nobiscum Deus». [4] Deus igitur est qui ex Virgine natus et homo factus est. Et alibi rursus dicit: «Et vidimus eum et non habebat nec speciem nec decorem». Nam ipsum antea viderat in divina et gloriosa eius forma super throno sedentem celso atque sublimi, cum eum cherubim celebrarent dicentes: «Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus sabaoth». Et postea: «Videt ipsum formam servi accepisse et in hominum similitudine factum; iccirco», dicit, «vidimus eum et non habebat speciem nec decorem. Sed species eius indecora et deficiens prae omnibus filiis hominum. Homo qui in plaga erat et noverat portare langorem quia aversa est facies eius ab eo, spretus est et aestimatus non est. Hic peccata nostra portat et pro nobis affligitur, et nos putavimus eum esse in dolore et plaga et afflictione. Ipse autem percussus est propter peccata nostra». [5] Et alibi de ipso dicit: «Ecce, Deus noster iudicium retribuit et retribuet. Ipse veniet et salvabit nos. Tunc aperiuntur oculi caecorum et aures surdorum audient. Tunc exultabit ut cervus claudus, et diserta erit lingua mutorum». Dicit item et alibi: «Non angelus, non legatus, sed ipse Dominus salvavit nos». David etiam: «Mater», inquit, «Sion dicet: Homo, et homo natus est in ea et ipse fundavit eam Altissimus». Sicut in alio psalmo dicit: «Et cognoscant quia nomen tibi Dominus, tu solus Altissimus super omnem terram». Haec carptim scripsi ne posthac, ut Apostolus ait, «Simus parvuli fluctuantes et iactati omni vento doctrinae in nequitia hominum, in astutia, ad fraudem erroris».