Hagnam, Exochus quam vidisset, missa per Grapheum illius Venetias imagine pulchra, ad oratorem servus comperit cum rugiente virginem turbas ciere. Exochus ad nos iam suum iter fecerat. Episphales Prausque nuptias conficiunt neapolitano, damnato hypocrita prius Leone oratore, hostis qui ignarus habebat bonos, mutatisque vestibus in nervum datur. Gaudent suis peregrini iocis ipseque Leo frater fractis abiit vinculis.
Hanc vobis ideo poeta dat comoediam, non quod debeat. Vestrum pars maxima quid dicam tenet: quum dedit Quum ad scribendum primum animum appulit
, non de virtute mercedem petiit unquam, nec illi quicquam aliud negotii sibi dari voluisset praequam vobis quod placeret nostroque conduceret ingenio. Excogitata statim Attendite, quaeso, quid commenti sient
: studia adulescentes sua pro ridiculis perdere. Alias vidistis, audistis quid virtus nostra valeat. Et iocis nos donavit liberalibus
. Sed mulierculae et Leo bestia pro scholasticis hominem impugnant. Nescio an Ridicula res est
, ingeniosa tamen, plena multis facetiis: quis quid Leo rugiat plane cognoscetis. Attendite. Date operam ne minori fortuna utamur atque in aliis usi sumus.
Cyp. – Etsi nusquam aliter credidi, modo confirmata sum in hac profecto re, nemini ut credam homini, non seni, non religioso, non antistiti: modo ad rem masculus fuat. Oratores, quo nos obiurgabunt ore
? Iam unus unus amat. Istuc certum est: hoc nemo fuit minus ineptus
, et amore deperit. Nos quoque dei quandoque respiciunt: vindicantur hostes. Sed videon Phaulam huiusce virginis ancillam? Si suum oculi satis officium faciunt, ea est. Tristis est. Nimirum si caute quaesivero, boni illius oratoris facinora facile investigaro. Phaula soror, tuo si cum commodo fieri possit
, non invita tecum saltem tria verba commutavero
.
Pha. – Ah, bona mulier, ne mihi molestiam afferas! Satis tristis, satis invenusta sum.
Cyp. – Molestum est mihi quoque. De te quid sit, non tam mei quam tui causa lubens audibo. Soleo quidem pol ego laborantibus et aegris medelam saepius afferre. Quin praesto dicis? Cur taces?
Pha. – Aliarum fortassis medica fuisti, praestigiatrix quippe mulier appares; mihi medicinam nullam habes.
Cyp. – Qui scis?
Pha. – Alieno quod me dolore macero, crucior, tabesco
.
Cyp. – Istud hercle primo stultum est nimis. Tu vero quin dic quid est, et tibi et tuis allaturam opem nequaquam despero.
Pha. – Tua nihil istaec. Vale.
Cyp. – Ah, Phaula, mea Phaula, non ego pauxillulum istuc de te impetrabo? Mihi non dices? Non tibi auxilium quandoque tuli?
Pha. – Tulisti. Tua istaec ars non est opus nostris rebus: malum est in virgine. Ah, quid tute tecum
? Virgo est, pudica virgo, incorrupta, invitiata virgo, nec modo corpore sed longe magis animo.
Cyp. – Malum? Quod malum? An laborat hera minor tua?
Pha. – Laboramus omnes invalitudine sua.
Cyp. – Qui morbus illam agitat?
Pha. – Mentis.
Cyp. – Et mente capitur?
Cyp. – Mihi, ita me dii deaeque ament omnes, uti dolet tam venustam virginem, tam liberalem, tali forma, fatuam evasisse. Sed quod dementiae genus apparet? Furit an insanit?
Pha. – Nescio quid gannis. Caeteras, velut arbitror, ex ingenio tuo iudicas. Quamvis insana sies, sana minor est hera mea, sana maior, sanus herus, sani heriles filii. I hic tuo cum hoc omine pessimo, te tuisque condigno.
Cyp. – Quid ego faciam? Tute sic tricas narras, ut tuo delicto ego quoque delinquam. Hem, miseram me! Credin familiae tuae incommodo me posse laetari? Ita me iuvet Cypris alma illa Citerea, uti non vobis minus quam mihi mala vestra molestiam afferunt. Sed te quaeso, evolve, extrica me istac, ut velim, falsa suspicione. Quid mali devenerit, fac sciam. Non paucis ego remedio fui suarum aegritudinum.
Pha. – Dicam. Rem potius de me volo scias quam heram credas dementia laborare.
Cyp. – Audivero lubens.
Pha. – Omus senex noster Hagna<m> gnatam unicam maturam viro locare studet; hae<c> continuo negare, caelibem vitam quaerens.
Cyp. – Quid illius mater? Utri partes tradit suas? Nataene an viro?
Pha. – Primum adversabatur Hagnae; post vero in illius sententiam evasit.
Cyp. – Illa nimirum amat: hinc ista castitas.
Pha. – Ah, ne credas istuc. In sacellis assidua vitam degit; modo cum vestalibus, modo cum religiosis tempus terit.
Cyp. – Et amant isti saepenumero.
Pha. – Vera dicis. Scin tu? Leocyon, qui sic sanctus habetur, eam deperit.
Cyp. – Potin verum dicere?
Pha. – Ecastor dixi! Sed sine. Iam omnia audibis.
Cyp. – Sino. Dic.
Pha. – Morem hunc habent istae sua stulta religione: saepius sacris viris mentem illarum et facta narrant. Non ignoras tum illae turbae fiunt
. Instat pater quod nubat, illa negat; persuadet mater adulescentulae, nec exorat tamen. Hanc vitam elegerat, quam de sacris istis oratoribus docta fuerat, de quibus modo calamitatem istanc comperit. Nescio domi esse: ploratus, fletus, eiulatus, haec sunt quibus oblectamur. Victa tandem cum precibus tum minis, nubere velle dixit, dum modo non in patria nubat. Diu extra nunc aedes fui. Numquid aliud me vis?
Cyp. – Te bene valere. Gratum et ingratum mihi simul fecisti: quod volui de te scivi, et quod nollem audivi. Verum, verum est: amat Leocyon. Cui dehinc credas homini? Pauper ultro sanctus vir, aliorum magister, amat; in ipsa correctione amorem aperit. Caveat ne populo palam veniat: victum amittet, honorem, famam, existimationem. Hoc illuc credo sit quod ad se me totiens acciri iussit. Ibo quoque istac simulatione, ut si quid deliqui velle videar profiteri, et facilius multoque diutius poterimus verba facere. Si dicet, scivero; si minus, nec quaerere dubitabo.
Hy. – Miror, ita me dii ament bene, unde furor hominem tantus invaserit adulescentem; tum – quod esse negatis hominibus aliis – unde tanta fortuna, qui suppeditare sumptibus tantis istic valeat.
Epi. – Num tu quoque obdorm<i>visti usquam
et per somnium omnia quae narras percepisti?
Hy. – Miserrima istaec condicio servo bono, illi quum non verum creditur
. Ita tibi dii deaeque faveant omnes, tibi magnum imperium, mihi libertatem largiantur, ut nihil menliberali facie
et moribus. Pudet, neque ausim compellare virum. Quum videas, quantivis pretii esse videtur
.
Epi. – Qui, malum, sic nugas blatis
? Servum loqueris quem minus novisti. Irrides? Vide ne te fallas!
Hy. – Neque me fallo, neque te rideo, et nihil mentior. Non tamen verba feci cum Grapheo.
Epi. – Unde id scivisti?
<Hy.> – Dicam tibi. Neque tam caute nec clam sic quippiam geritur, quod non in lucem veniat. Sapiens est hic servus: simulacrum vendit, nec ullum pretium placet; venale facit quod venditum nollet.
Epi. – Et illius herus per quietem visam deperit mulierem?
Hy. – Sic est. Servos misit complures in urbes plurimas. Qui mulierem convenerit, libertate donatur et fortunis multis. Grapheus istic Venetias huc applicuit. Omnia quae dico navis de nautis accepi, quae illum vexit. Fortassis tu, si rem exquiris, de servo scibis.
Epi. – Non edepol credo tibi. Sed certum est: aut moriar, aut me cur sic fallas scivero prius.
Hy. – Nihil causae dico. Si te fallo, quin ut canis collare vestiar, verberibus inde vel quovis dolore moriar; moleste patiar nihil. Qui sic me factum credis heri lusorem mei?
Epi. – Quia mihi narras quae nunquam audivi; nec factum arbitror ut quisquam dormiens mulierem amare occipiat, quam vigilans nusquam viderit.
Hy. – I prae; sequar. Tute rem videbis et exquirere quibis, modo caute quaeras.
Epi. – Sequere.
Hy. – I, subsequor te
.
Gra. – Saepius animadverti quod nunc re probo: quietem brutis, homini vero raro, sive, quod verius autumo, quietem et otium nunquam dari. Meus herus, ex omnium quippe sententia, quod ditissimus agri, fortunatissimus, hoc tamen mali nactus: nec quiete somnum nec somno quietem invenit. Amat quam forte nusquam habere queat. Sed ad me revertar. Iam diu servio servus clementi domino et iusto satis. Caeteris ex laboribus meis maiorem nunquam comperi; de aliis nonnunquam scivi, de me nunc periculum facio; labores et molestiam hanc superare
, si quid, quod speres, quaeras. Haud hero cedo meo, me qui vincat sollicitudine. Si mulierem convenirem, ilico fierem liber. Pictor sum: non edepol profecto nobilibus inviderem. Ars mea satis honesta, non laboriosa nimis, quaestus perhonestus. Stat, mensis hic ut durem duos; alias post visam urbes. Populus magnus est, mulieres multae. Praeterea quod in somnis vidit, virgo est. Virgines istae clausae servantur. Aliquis accedat forte qui mulierem noverit!
Hy. – Audin tu quid ille fabuletur?
Epi. – Audio, et paulatim credere incipisco tibi. Invisamus idolum.
Hag. – Ad te veni, si quid deliqui, totum ut profitear.
Leo. – Sic decet, filia, animam salvam facere.
Hag. – Dican an respondebo potius?
Leo. – Satius est ut ego rogem.
Hag. – Roga.
Epi. – Formosam imaginem vendis. Quod est illius pretium?
Hag. – Deo dicata.
Leo. – Vestalis?
Hag. – Non, voluntate libera.
Epi. – Non vendis? Quod est huius pretium?
Gra. – Multi laudant, cognoscit nemo.
Leo. – Pares parentibus?
Hag. – Minime. Me mundanam vellent, ego deorum gloriam quaero.
Leo. – Non audis parentis? Grande peccatum facis.
Hag. – Vos vestris orationibus castitatem supra caetera locatis, nec audiendos parentes dicitis, a recto nos si deducant.
Leo. – Audi, filia: deorum amorem euangelizamus, persuademus, hortamur omnes.
Hag. – Bene istuc consuevi.
Leo. – Date elimosinam.
Hag. – Id facio quoque, modo per parentes liceat.
Epi. – Te iam saepius rogavi, si picturam vendis. Tu nihil refers. Credin adeo mendicum me, res quod mea satis minus sit emundae merci tuae?
Hy. – Aliud sollicitat hominem.
Leo. – Subvenite inopi
.
Hag. – Quod queo, facio sedulo; sed matrem habeo, quae non ipsa quoque sit avara nimis.
Leo. – Si quid deliquisti, filia mea, dulcis filia, diis dilecta, dic. Auribus aequis audibo, tibi veniam impartibor inde.
Epi. – Amice, si vis quod contendo, lubens audirem vendasne istanc, quotque inde petas nummos.
Gra. – Hem, non te praevideram, here. Quid petis? Quid tibi lubet?
Epi. – Haec placet imago, tuaque non minus indoles pulchra.
Gra. – Peregrinus ego sum. Aliquot velim mihi de vobis amicos parare mihi beneficio meo. Verum unum me sollicitat, quod non multo post forsam dicam tibi. Te quaeso, mihi ne molestus fias; et istam dabo et alias ego impingam tibi, haud minus elegantes longe.
Gra. – Ergo sile.
Leo. – Non dicis, dulcis, dulcis puella? Quid taces?
Hag. – Non venit in mentem quid dicam. Quin me rogas?
Leo. – Ah, miseret me tui, de parentibus quae molestias habeas. Verum aequo animo feras, et proximum tuum diligas, et fauste postea, feliciter quicquid facies succedet
.
Hag. – Sic facio; verum non me laxant.
Leo. – Oh, non tibi dico neque peto ieiunesne. Delictum esset quippe maximum, tantam formam, venustatem tantam macie deducere.
Hag. – Ieiuno bis in sabbato
.
Leo. – Mea filia, suave corasium, non est haec deorum voluntas, tuam quod sic conteras vitam, formam, venustatem, suavitatem. Facilius ego tibi sempiternam vitam donare possum, modo mea consilia lubens audias.
Hag. – Pater, aliud quaero nihil. Miror tamen, has unde mihi adulationes facias. Ista non ego tanti facio, pro diis quin omnia statim lubens velim perdere. Mihi formam laudas meam, quam non sic elegantem cuperem.
Leo. – Nunc plurimum peccas, omnium mel, mel dulcissimum. Tibi misereor plurimum, quae caelestem gloriam quaerens ab ea magis abeas. Angelicam te creare dii forma, qua caeteras quae sunt, fuerunt, aut sunt futurae
facile superas. Stultum est nimis diis eorumque voluntati adversarier: eximiam te fecere, gregariam te velle potius! Quae figura oris! Quae oculorum species! Quae corporis proceritas! Collum eburneum
, brachia visu delectabilia! Caeteras iam ex animo deleo mulieres. O faciem pulchram!
Hag. – Te credo prorsus insanire, qui me sic castiges. Publice tu sapiens, honestus, disertus (nescio an magis nugas dicendus sies); private vero, quum nos castigas, insanis profecto.
Cum morte velim ego depecisci
, et tuam gratiam biduum nancisci; nec amplius curo vivere.
Hag. – Te divinum hominem, correctorem, monitorem habere credidi; diabolum comperi.
Leo. – Ne abeas, filia! Quicquid dico, tuae salutis gratia dico. Maiora quae de caelesti regno euangelizamus haec sunt: proximum ut diligas tuum. Quis autem tibi proximus magis quam qui te diligit et amat? Utque semper subvenias inopi. Me mori sentio, intereo: cave ne parricida fuas.
Hag. – Abeo. Credite, credite huiuscemodi latratoribus! Ni me sinis, sic clamabo, sic adeo clamabo, populus istic tuas ut statim versutias audiat, sciat, percipiat, intelligat.
Gra. – Amice, te quaeso, hanc inspicias picturam et illanccine mulierem quae sic clamat. Quae tibi videatur comperatio?
Epi. – Non novi discrimen. Haec illa, illa istaec, una quidem est.
Hag. – Accurrite! Ferte auxilium pudicitiae!
Gra. – Amice, nunc opem expecto tuam. Ah, virorum nequissime! Hem, sic decet? Viden, here, quos correctores istic habeatis?
Hag. – Ahu ahu ehu ae oe!
Gra. – Lacrimas omittas, hera. Hunc nos seditiosum virum enecabimus. Hem, ubi habes mulierem?
Epi. – Illam statim e conspectu amisi meo
.
Gra. – Ah, quid fecimus? Perii miser. Adeon infortunatus, infelix, invenustus homo sum
? Neapoli Venetias profectus, perdidi occasionem
tantam. Curramus, si possumus illam visere quo profecta sit.
Epi. – Quid illam vis?
Gra. – Dicam in itinere. Eamus.
Epi. – Fiat. Tu, Hypokiri, curre, si mulierem forte convenires. Nos te sic succusantes subsequemur.
Hy. – Curro.
Gra. – Et nos.
Pra. – Non, si quoque graviter deliquisset filia, foret in eam, ut dicis, animadvertendum; nec grave peccat, si castam vitam eligit.
Om. – Nescio quid «castam» dicas. Et vestales saepe pariunt, quoque magis simulant, scelestius errant. Augures vero, quo magis religiosos, maiori noxa saepe convenimus; sanctae ac bonae mulieres aruspicum uxores, sanctae sanctorum.
Pra. – Non ego sic arbitror. Verum pone factum: et satius est occulte peccare quam palam parum quid delinquere.
Om. – Delinquere? Non id volo in meis! Ni mihi obsequelam faciat, omnem de illa eiciam animum patris
. Nolo meam gnatam dici quae parentibus adversetur; moleste minus patiendum duco filiam meretricem viderier agasonum atque sacrum virorum. Quid quod invita matre in aedem istanc modo irrumpit in illam? Cum seductoribus verba terit totos dies, aditu prima, reditu postrema. Nec vestalis nec matrona meae domi non erit nisi multis verberibus. De libera illam ancillam fecero. Proh dementiam! Edepol, hercle, tacere nequeo! Nepotes domi prius his expecto moribus quam generos. O decus, o laetam et fortunatam senectutem!
Pra. – Aliis, quod nuptias expetant, aegre est. Tu, quod nolit, doles. Quot hodie comperies natarum huiusmodi voluntate nimia elatos laetitia
! Non est quod tibi damnum ducis: generum perdis, lucrum non minimum facis; duo milia aeris pro re tua nec satis forent.
Om. – Quid tu mihi pecunias narras? Virtute deum et maiorum meorum dives sum satis
. Etsi quoque magnam durarem aetatem, nec ego neque gnati cogerentur mendicarier. Prae, mihi modum meis qui semper facis benegestis rebus, istuc si per vos liceat, uxorem velim tuam Sophrosinam cum mea
Pra. – Uxorem meam tuam ego adire iussi, neque dubito apud te quin nunc in opere siet. Facilis res est; mulier adulescentula mores mutabit, vel aliter deligas tu generum, adducito domum: tum vel comitate vel adulescentis dignitate flectetur gnata. Nec arbitror tamen in hanc nos necessitudinem deventuros. Uxor partis aget suas, ego porro meas. Gaude, fiet quod voles.
Om. – Si mea dici volet.
So. – Salvete.
Pra. – Unde advenis?
Om. – Et tu.
So. – Abs Crasi.
Om. – Uxore mea?
So. – Tua.
Om. – Quo in loco sumus?
So. – Nescio, hercle. Delerat mediusfidius Hagna!
Om. – Non dico tibi? Ego illam, ubi domum perrexero…
Pra. – Non te respicis?
Cave in filiam pecces. Quod feceris, infectum nusquam fieri poterit. Tu impudicitiam times adulescentulae; vide tua istaec ne severitas illam prorsus impudicam faciat.
Om. – In malum ego credo nata fuat, in omnibus mihi adversaria. Non vult coniugem, religiosos amicos quaerens.
So. – Verum vis dicam?
Om. – Quin tu iam dixti?
So. – Istius illam iam arbitror taedium cepisse religionis.
Om. – Et maritum negat?
So. – Ob pudorem magis quam religionem.
Om. – Cur non apertius loqueris? Non ego dum te satis intelligere quivi.
So. – Quia nihil dixi. Sed Hagna iam comperit istorum oratorum dolos.
Om. – Dolos?
tecum res tuas colloqui!
Om. – Dic. Non adversabor quicquam.
So. – Dicam, si te nobis de sententia nostra istac in re facturum promiseris.
Om. – Promitto.
So. – Neque nos falles?
Om. – Non fallam.
So. – Leocyon ille, qui sic sanctus habetur, is omnia perturbat. Perturbavit immo, sed res succedunt ex sententia.
Om. – Hem, quid audio? Canis!
Pra. – Bestia est. Sed sine dicat.
Om. – Sino. Non impunis abibit.
So. – Facies quod volemus?
Om. – Faciam. Dic.
So. – Quicquid antehac fecit, paulo momento irritum dedit. Persuaserat adulescentulam hanc vitam, mala mente tamen semper. Facile quidem est mulierem, virginem, adulescentulam fraudare!
Om. – Qua fraude?
So. – Istac calliditate. Sed novissime bene dissimulatum amorem aperit
. Voluit homini filia confiteri, qui suum amorem professus est mulieri.
Om. – Hem, quid ais?
Pra. – Iam istud gaudeo.
So. – Et ego. Irata modo domum venit, execrans, quod alias nusquam consueverat.
Om. – Latrator, latrator!
So. – Non me audis? Sine. Remedium ego fuero tuis aegritudinibus.
Om. – Non possum aliter esse.
So. – Atqui maxime oportet ut sies. Non Hagna futura magis religiosa; domi stabit; tuos eo facilius in mores evadet.
Om. – Egrederetur?
So. – Non verba facit, flet largum rivum
. Non ego dubito quin
Pra. – Tecum ad te eo una.
Om. – Pergito, sodes.
So. – Quum veneris, et ego partes meas tentabo. Valete.
Om. – Nihil quicquam volui, mulier, quin continuo mihi advorsatrix fieres
. Credin, quod alii nequeunt, in me lenitatem semper habere? Tibi non succedent omnia. Dico, edico tibi, ne mihi obsistas, mulier. Aut in meos mores veniat, au<t> illi in illam erumpent denique.
Cra. – Hem, decet ut ancillam filiam pulsare?
Om. – Hem, decet ut inimicam patri filiam adversari?
Cra. – Gnati patri, natae matri castigatio semper data est. Vin de filia quod illi mordeat? Non est arbitratu tuo morigera satis
? Id ego facile possum facere.
Om. – Nondum est factum.
Cra. – Promitto facturam. Sine quod ad se parum redeat.
Om. – En decus! En gloriam! Rumores populo facti sumus.
Cra. – Quid tu populum curas? Dicet de filia quod casta pudicitiam perdere noluerit. Quid istuc est notae tantae?
Om. – Nec parum est, quod tam leve ducis. Bene sic arbitrabuntur amici. Quid vero caetero populo persuadebunt inimici?
Cra. – Quid?
Om. – Dementium stultissimum hominum illum latratorem, in propatulo mulierem qui compellaverit! Quod si fecisset in abdito, non intolerabili labore mulierem exorare potuisset. Bene inter se primum familiaritatis satis devenisse!
Cra. – Dicant quod velint, mihi voluptati fuit. Iam comperimus, periculi satis fecimus; clare quidem possumus, animi
Om. – Volo virum habeat.
Cra. – Habebit.
Om. – Aliter et tu…
Cra. – Iam ego quoque in noxa fuero.
Om. – Innocens mulier, quod filiam videt, id imitatur. Non paret gnata? Quid? Et adversatur uxor.
Cra. – Ohe, iam desine! Nemo tibi fiet adversarius.
Om. – Desino. Numne infelix, infortunatus homo sum, uxorem alienam a meis moribus qui longe convenerim? Sine eveniat quod volo de filia. Nec illa impunis abibit. Sed cesso domi? Forum iam credo frequens sit, et hic adest iudex. Edepol, apud inferos mihi credo iudicium fuerit!
«Fugite virtutes qui Stygia regna quaeritis. Ave sancta Styx, Cocytus et Acheron». Dicuntur verba praefata capitulo tertio Rodomanti. Verum nostro quod more procedat oratio, quot Idrae capita fuere, tot huius execrati sermonis distinctiones adducemus. Accidiam primo persuademus omnibus, de melioribus ignavia quae semper dicta est, qui sine nec Leten oblivionis et dementiae visere quisquam queat. Idque comprehenditur verbo «fugite». Luxuriam praeterea, sine qua nec orator diis manibus sacer quippiam valet.
Virtutes fugite: continentiam primo, Stygiam paludem quae non advehitur – venter maceratur; libido penitus conquiescit –; iustitiam, quam non novit Orcus; prudentiam, voluptatis, inertiae et bruti ingenii penitus inimicam; forti<tu>dinem, quietis et otii calamitatem multam, qui Stygia regna quaeritis; ad quae
Septem, si satis colligo, oratione praesenti partis confecimus: quis mentem si tradideritis omnem, nulla supplicia recuso, si non togati una mecum vestro duce et imperatore magno trophaeo satis in regna mortis magnis ludis et feriis
irrumpemus. Fugite, fugite!
Quietem suadeo primum et otium, ubi sit nulla defatigatio mentis, spiritus, corporis et animae. Non magnifacitis? Non auditis haec verba mea? Scio quid quaeritis: Stoicos. Laborem adducunt, voluptatem tollunt, perhibent nescio quam Minervam; non meos, illorum vero minuat nervos! Poetas legitis? O dementes! O increduli! Vos isti ad superos ducunt; haec est illa virtutis ardua via. Iter ad superos aspiratis? Tam altum cupitis, quo nemo quisquam sine gradibus ascendit? Quid si frangerentur vestro maximo periculo? Tutum est in profundum iter; nec ardua nec difficilis est nec salebrosa via, verum plana, proclivis, quo facilius decurras quam usquam sperasses. Eorum hic locus est qui poetas habent inimicos, qui virtuosos oppugnant.
Accidiam nos et ignaviam nos persuademus. Qua quid deterius? Corpus marcescit, animus evanescit; vitia multa multa facili sententia consequimur, in inferna regna proclives devenimus. At est dementium parvus tamen numerus, haec qui loca taedio habeant; noctes et dies eorum semper animus laboris quippiam agit, interdum et corpus. Audite, viri, quot inde incommoda consequantur. Primum in haec nunquam loca tetra, obscura deveniunt mortis, oblivionis et contemptus; famam quaerunt nulla tempestate quidem extingendam; mortem negligunt
, vitam consequuntur. At nos, qui dati sumus otio, nullo labori primi sumus apud Minoem qui causam dicimus; convenimus in digna loca.
Non sic tinea vestem
. Anima vehementer obdurescit, hebetatur ingenium et in brutum nullo labore conversum habemus, infamia omnique nota dedecoramur. O sancta lascivia, digna nobis! Abstinentiam vultis potius? Primum haec est vobis comparata multa. Grave plectimini: vivitis longius, senectutem visetis, bruti sunt appetitus penitus vobis incogniti; regnum Plutonis nullo quidem pacto vestrum esse quibit.
«Ascendendum est in scalarum altitudinem tanto periculo, tanto labore»: quo si quatriennii vobis fuerit iter, auspiciis meis statim mei in inferna devenient. Creditis inferos de continente posse viderier? Grandis est hic vester error.
Prudentiae student alii, quod inter nos magnum referat et illos. At unum est quod moleste ferendum duco: litteras percipiunt, bonos mores, ornatam orationem, poetas, qui sibi perpolitas litteras et virtuosam vitam perhibent. O mala superstitio! Manes non videbunt, iratos iudices. Virtus non capit illa loca. Scalas iam factas habent, quibus non egemus; praecipitamur in profundum, in altam voraginem uno saltu officio fungimur; vobis tam altus ascensus faciendus est.
«At legunt Virgilium». O rem execrandam! Quid non ille docet? Commutationem fortunae, quae sit hominis constantia, suavitatem cantus, mores quosque bonos. Terentius absit, absit, et prophani caeteri! Proh malum facinus!
«Imitatio sermonis ornati et boni ex personarum dignitate datur, vita cuiusque noscitur, bonos sequimur; inde mali et inhonesti spernuntur, vitantur doli». Abite, abite, superstitiosi, qui tantos in labores homines adducitis, ut in tam excelsum locum conscendant! Credite mihi! Auscultate meis dictis! Fugite virtutes, sapientiam prorsus! En flagitium! Meliores nobis esse studetis.
Ad quae regna qui comicos, poetas et virtuosos impugnant, facile deducantur. Amen.
Exo. – Quid meritus es? Ignave, me frustra in laetitiam conicis
! Tanta maria legimus, quo si redeundum sit, rem omnem, ne dicam libertatem, amiserim potius. Tantis advorsis tempestatibus usi
! Non tamen quicquam nec periculi nec laboris percipiebat animus, hac vana spe fretus. O ignavum, o futilem servum!
Gra. – Et compedes et crassas catenas ferre non recuso, si te fallo, carcerem, plagas, ergastulum, boias, pedicas
. Verum enim vero verum dico!
Exo. – Quis istic Episphales est? Id credo nomen tute commentus es.
Gra. – Non sum edepol. Sed credin *
<Exo.> –* morbo?
Pra. – Non gravi. Molles sunt adulescentes nostri: frigus sensit. Possum tamen, si vis, ad illum ducere te.
Exo. – Si feceris, mutabo nomen: non filius, sed servus ero.
Pra. – Est longe carior filius servo.
Exo. – Et filius et servus.
Gra. – Simulacrum volebat.
Pra. – Eamus.
Leo. – Scin quid ego te volebam?
Cyp. – Dic.
Leo. – Perge mecum, soror. Simulatione sunt omnia facienda quidem: veni, confitere! Tibi tamen potius ego profitebor.
Cyp. – Fiat quod velis.
Leo. – Primum omnium tuam mihi velim astringas fidem, me quod haud falsum ibis. Nos hoc solemus, vel debemus verius: aliorum facinora clausa occultaque tenere. Sic cum meas ego partis tradam tibi, te facere decet.
Cyp. – Faciam. Dic.
Leo. – Poterin tacere?
Cyp. – Tacebo.
Leo. – Nescio si tibi fidem habeo satis.
Cyp. – Non est in te fors fides.
Leo. – Dubium esse dico an credam tibi.
Cyp. – Vel credas, vel non credas, fatere quod vis, neu me hic frustra demoreris. Iam non sic distuli, mea quando tibi saepius omnia propalavi.
Leo. – Possumus tacere nos.
Cyp. – Et ego, quae volo, facilius omnia contineo. Sed ita me Venus amet, uti primus fucus mihi factus est vestra loquacitate. Rem meam vobis credidi, cuius factus certus, amator in necessitatem me deduxit stupri. Tunc primo vitiata fui. Alteri deinde istuc professa sum; qui me sic adeo deterruit, ut secundus is impudicam faceret.
Leo. – Quo terrore?
Cyp. – Rem minabatur latum ire foras. Quid verbis opus est?
Leo. – Quanquam veteri proverbio sic dici soleat: quo magis quid tacendum tradis mulieri, eo magis loquacem comperies. Ego tamen te per omnes adiuro deos, per vitam tuam, per Venerem, quam sancte crebroque colis et coli facis, ut taceas, vel si minus potes.
Cyp. – Possum ecastor!
Leo. – Mihi auxilium feras ad istanc rem quam dicam tibi.
Cyp. – Modo possim.
Leo. – Mihi opus est istac arte tua
docta et callida sollertia digna te.
Cyp. – Expecto quid velis.
Leo. – Amo.
Cyp. – Amas? Iam istud multis modis placet. Quid tu tuis orationibus rem tanto malo damnas?
Leo. – Aguntur omnia simulatione et hypocrisi. Sin aliter faceremus, periculum esset ne periremus fame. Quum sumus ad ora hominum dei, in abdito autem et abscondito quid in nobis minus esse credis prae tonsis pilis?
Cyp. – Nihil.
Leo. – Sumus homines lascivi tanto magis otio quo magis dedimur.
Cyp. – Quid ego faciam tibi?
Leo. – Amo puellam lepidam, Hagnam, Omi filiam, virginem. Ea me spernit illiberaliter. Illam mihi sin in gratiam ducis, pallium pulchrum et honestum satis me tibi daturum spondeo, daboque profecto.
Cyp. – Volo, si possum, ulcisci hunc nebulonem.
Leo. – Quid tute tecum?
Cyp. – Meas ego connumerabam rationes. Amorem iam istunc omnem pulchre scivi.
Leo. – De quo?
Cyp. – De propria puella. Omnem mihi rem dixit ordine. Simplex puella facilis seductu fuat.
Leo. – Non ego tamen seducere quivi.
Leo. – Vera dicis, sed continere me minime potis fui. Quid credis? Impetrabimus?
Cyp. – Aegre. Sic est persuasum virgini: aliis cum decem rem habere potius quam uno religioso.
Leo. – Maius opus facerent! Ego autem quid? Emoriarne stultam ob talem sententiam?
Cyp. – Non, mihi sin auscultabis. Pater illam studet locare viro. Primum negare virgo; demum fatigata precibus paternisve minis, virum non negat peregrinum. Nec in eo patri convenit. Austerus est; civem prorsus deligit, quem illa prorsus perhorrescit.
Leo. – Quid faciam?
Cyp. – Vestem mutabis. Peregrinum apprime te dicam nobilem, illius tibi visam et complacitam formam
; cui si primas partis dederit, invito patre tua semper erit.
Leo. – Quid quod oratione mea sum dicere solitus: prophanum nimis vestem mutari?
Cyp. – Nemo sciet, tum nec istud propter virtutes facis, quibus bellum indixisti, verum propter Venerem.
Leo. – Pulchre dicis. Quando istuc erit?
Cyp. – Primum mihi cum puella conveniat oportet; diem inde statuemus. Quid credis? Si vestem mutabis, alius quidem vir videberis.
Leo. – Sic vestales consuevere.
Cyp. – Quomodo?
Leo. – Ad illas non accedo nisi mutatis vestibus. Non dici potest quantum placeo mulieribus.
Cyp. – Pulchre facis. Vado. Tu mihi veniam simulato.
Leo. – Vade in pace. Vide sollers fias.
Cyp. – Vide de pallio memineris.
Leo. – Meminero.
Cyp. – Et ego non ignava fuero. Vale.
Leo. – Et tu.
Pha. – Nostrarum quis, velut arbitror, haudusquam nata fuit tantis incommoditatibus, aerumnis tantis ferendis atque nos omnes sumus. Hagna primum, hera minor mea, parentibus adversabatur; modo recusat nuptias, modo civis spernit suos. Omus senex nimis est iracundus. Istaec flet; ille clamat. Nec satis habet in quam unam filiam omnem suam evomat iracundiam
; minatur, maledicit uxori, cuius culpa factum huius quicquid est dicit. Hoc autem totum ideo sic arbitratur quod suis illa rebus maiori modestia utitur, nec tamen fieri potest magnis sine motibus herae.
Cyp. – Non dici potest quantis in gaudiis sita nunc siem. Quanta nunc efferor laetitia, nunc istanc occasionem mihi hominis ludendi dari! Edepol, tractabo illum ex sententia. Pro ridiculo illum statuam in conspectu populi. Sed opus est ad hanc mihi promptam et callidam malitiam Phaulam, ancillam virginis, adiutricem dari. Quid faciam? Vadamne domum ad illam? Vereor de me suspicionem hero dari suo. Sed pergam in hanc plateam ubi saepe cum Philtere tempus terit, illa nugigerula amica sua.
Pha. – Videon ego Cyprim, quae nostrarum rerum fuerat sic curiosa? Certe ea est. Revocabo hominem. Cypris!
Cyp. – Vox ad me devolavit mulieris. Gracilis est. Nimirum ego dolos studeo, emolumentum comperero. Quis est?
Pha. – Phaula.
Cyp. – O Phaula, opportunatissima Phaula, te maxime mihi exoptabam dari.
Pha. – Et ego te mihi.
Cyp. – Dic quid me velis.
Pha. – Immo tu primum dic quid me quaerebas.
Cyp. – Possum, si volo, virum herae tuae gratum dare.
Pha. – Peregrinum?
Pha. – Quem?
Cyp. – Leocyona.
Pha. – Ah, quid dixti, fatua? Religiosum loqueris, cui non liceant nuptiae, et eum quem potissimum habet inimicum puella.
Cyp. – Si me amas, audi. Postea quam ex te abii, iussu illius illum adii. Me quoque voluit illa simulatione professionis. Quid verbis opus est? Omnia narrat, quae tu mihi dixti. Periturum se dixit ni fucum faciat virgini.
Pha. – Quid tu? Non illum obiurgasti?
Cyp. – At stat quippe sententia neminem obiurgare de amoribus. Tolle amores ex hominibus, res statim mea ad candelas redibit.
Pha. – Ita est. Sed quid deleras?
Cyp. – Non istuc ego dico quod insidias factura siem pudicitiae vestrae familiae, sed ut tecum una gaudeamus.
Pha. – Qui?
Cyp. – Istoc oratore. Meo consilio vestimenta mutabit; inde recta domum ad vos veniet, quod se videat adulescentula. Tum illi ioci fient.
Pha. – Quibus erit ille iocus?
Cyp. – Nobis et caeteris. Militaria ornamenta vestiemus oratorem. Te testem adducam quod verax minime ludam nebulonem. O qui risus, qui trophaei! Virum ad nos recta pergere video.
Leo. – Salve, Cypris. Non possum te satis admonere. Quis istaec est?
Cyp. – Illius ancilla. Nihil nisi boni loquimur. Gaude.
Leo. – Bene est. Memento animae.
Cyp. – Et tu pallii. Succedet.
Leo. – Gratus ero. Non licet diutius esse tecum.
Cyp. – Bene vale. Vir bonus, studiosus, homo non ignavus, non negligens est. Modo scire velim, tu quid me volebas.
Pha. – Participem facere aerumnae nostrae. Minor hera mea, de
Cyp. – Praestigiatrix ego mulier fui! Sic dixi Leocyoni.
Pha. – Est civis?
Cyp. – Minime. Romanus.
Pha. – Viden dementiam mulieris? Modo dolet, modo istaec res risum mihi plurimum affert. Volui, quae caetera novisti, nunc istuc quoque scires.
Cyp. – Fecisti quod amicae solent. Tibi gratiam habeo multam. Sic et reliqui me consciam facies.
Pha. – Faciam, ecastor. Domum nunc eo. Vale.
Cyp. – Ridebimus.
Pha. – Gaudeo.
Cyp. – Satius foret vesti studere; vana tamen opera foret. Si non emolumentum consequar, gaudebo saltem malo suo. Pergam ut coepi.
<Exo.> – In miserias me natum arbitror et ferendas aerumnas. In quiete inquietem vidi, qua mori cogar. Hunc et alios plerosque multos multo dispendio ad rem vanam misi furiosus. Mitto rem
. Alius nemo rediit praequam istic, ad mortem huc me qui devexit. Inventam dicit mulierem, quam nesciat invenire. Laborat Episphales; ego peribo; modo non inteream, sat erit. O miserum me!
Gra. – Non est ad mortem sua istaec invalitudo. Convalescet.
Exo. – At unum est, me quod male habet: nomen non dicit parentum neque virginis.
Gra. – An istanc tu causam ignoras? Simulacrum nostrum is cupit nimis. Quod illi dedissem ilico, nisi quod illuc speculum volebamus nostrum.
Pra. – Amice, te video sollicitum nimis, nec sollicitudinem novi. Quoniam autem ridicula sunt saepenumero remedio
Exo. – Hem, quid est? Te quaeso, expedi!
Pra. – Immo, te quaeso, audias. Vicinus est Omus mihi noster quidam venetus. Huic Hagna filia virgo sola.
Gra. – Nunc aures in officio sient!
Pra. – Dives vir, verum austerus nimis. Omitto caetera. Deus ille qui puellam fecit, credo, illius imaginem illi impinxit cartae. Quid multa? Nihil est his similibus similius
.
Exo. – Cuiatis is Omus homo est?
Pra. – Venetum dixi.
Exo. – Tu quoque de me maius ridiculum audibis.
Pra. – His defatigatus delector nimis.
Exo. – Domi per quietem in somnis vidi mulierem virginem antea id temporis meis haud oculis visam, adeo venustam, adeo castis moribus ornatam, ut illam mihi statim sponsam cuperem. Nec visa est civis mea, nec ego Neapoli. Plures conduxi pretio pictores; meus hanc servus eduxit ingenio. Ad illam imprudens cucurri, osculatus, miser, cartam milies pro muliere. Tu novisti mulierem! Multos ad multas urbes servos ob istuc misimus. Convenit Grapheus. Has si mihi nuptias conficis, quod dotis dabitur, tu de me dono totum habebis.
Pra. – Adulescens fili, te sic dicam, dono sum tibi factus pater. Scelus erit maximum, lucro si te mihi esse voluero. Dives ego sum satis, nec avarus nimis. Modo sinat se pater exorarier! Mos istic noster est: non credimus gnatarum nuptias satis felices, nisi nostris locentur viris.
Exo. – Pietas istuc istaec vestra magna facit. Liberos suos quisque caros habet. Satrapes pater meus fuit neapolitanus ditissimus auri; sum ego heres illius, dives et in populi gratia magnus.
Pra. – Bene placet. Genus audiveram et nomen tuum. Dabo operam per me quod uxorem habeas, modo pater amicum audiat.
Pra. – Difficile fuerit, sed me sequere. Ad illud studebo.
Gra. – Si vicinus es, bene poteris.
Pra. – Officiosum dicetis. Eamus.
Exo. – Venimus.
Gra. – Homines ego scelestos novi, nullum tamen magis istoc Leocyone. Satis est quod gaudeamus: sua profecto hypocrisis detecta est. Ita me dii omnes et deae <ament> sanctaque Libertas me suo quandoque condecoret cognomine
, non potis essem credere, in aede si non illius dementiam vidissem. Quem sic si versipellem videro, suum faxo rasum omnes ut videant!
Epi. – Iratus est pictor.
Exo. – Aucupemus hinc ex insidiis, quidnam rerum agat.
Gra. – Mox ad terram illum praecipitem dabo.
Exo. – Minitatur malum; nescio quid sit illatum homini.
Gra. – Pugnis sic inde contundam, ut pistores solent. O pestiferum et seditiosum oratorem! O detectam hypocrisim!
Epi. – Mirum ni Leocyona loquitur. Revocemus hominem.
Exo. – Grapheu! Grapheu!
Gra. – Hem, here!
Exo. – Quid est quod sic tristis es? Quid tam alacer?
Quid tibi obiectum est?
Gra. – Malum! Scin, Episphale, pessimum illum oratorem quem dico?
Epi. – Quidni? Leocyona.
Gra. – Illum ipsum. Modo vestimenta mutavit: indutus ornamenta militaria, procatur in illa platea ubi habitat Omus, iste quem socerum expetit.
Gra. – Credo.
Exo. – Irrumpamus in hominem. Multandus est probe!
Epi. – Audi prius: agendum est iure peregrino tibi. Non metuuntur hic agnati tui. Ego melius fecero: flamen est mihi dialis consobrinus; dicam huic impingam grandem
; non fuerit opus mihi testibus. Mittet ad illum doriphoros, in vincula qui ducant hominem grandi dedecore. Sicque tua nemo sciet.
Gra. – Abiret fortassis. Ad illum vado.
Epi. – Grapheu, ubiubi fueris, ex illorum vivito moribus. Non sic istic agitur. Tu, libertatem quaerens, in servitutem publicam devenires. Vado. Ex sententia statim adero.
Exo. – Curre, si me amas.
Epi. – Curro.
Exo. – Non licet homini semper esse ut vult. Alienis moribus nunc vivendum est.
Gra. – Non ego curo mores. Modo iubeas, hunc enecabo hypocritam pessimum.
Exo. – Eamus. Severi sunt isti nimis. Omnia fiant ex eorum sententia.
Gra. – Venio. Dii illum perduint scelestum qui sic homines fallit!
Leo. – Quid me maceras
, animula mea, mea vita
, mea spes
, fortitudo
, requies mea
? Cur non oculis saltem divinae copiam misero mihi facis formae tuae? Nec me spernas licet, quanquam peregrinus siem. Sum quippe civis nobilis, illius urbis civis quae quondam iura gentibus dedit, dives, pecuniosus.
Exo. – Pecuniosum se praedicat. Sine illum comprehendant doriphori. Statim suas istas cognoscemus pecunias tantas.
Leo. – Tuae non me divitiae movent, quas expectem dote. Sunt auri montes in patria mihi. En formam! En dignitatem urbani! Non alios politas credas atque sumus: nos urbani soli, caeteri municipes, coloni.
Gra. – Dotem quoque petit, cui non liceat nubere!
Exo. – Et civem nobilem se, alios ignobilis, iactat, porcorum gnatus! Nos coloni! Ni metuerem magistratus, te sic adeo dehonestarem ut omnibus exemplo fores. Dixit se venturum cum exercitu, nec venit Episphales.
Gra. – Non te fallet. Bonus is vir edepol videtur!
Leo. – Maior de Romanis matrona fies aliis divitiis, alia pompa, alio decore.
Exo. – Credo! Sed audin hunc proditorem, quanto se extollit honore? Satrapis ego qui gnatus fui, non ausim tanti facere nobilitatem meam!
Gra. – En arma!
Exo. – Ubi sunt?
Gra. – En tibi!
Do. – Tris istic adesse viros videmus. Quis istorum est Leocyon? Multi habetur ab ignaris pretii. Ni fallimur, adulescentem hunc loquitur Episphales.
Do. (
Do. – Ita opinor. Hunc adoriamur. Si non erit, ad alium recta pergemus. Leocyon, te vocat dialis.
Exo. – Exochus ego sum, nec illius quicquam debeo foro. Illum forte quaeritis.
Do. – Non ego te novi? Romanum loqueris.
Gra. – Non sumus romani nos, sed neapolitani nobiles. Here, caput detege. Te statim missum facient.
Exo. – Reverebor hominibus? Non faciam.
Gra. – At ego, tuus qui sum servus, pileum abstergam pulvere. En hic vobis religiosus videtur? Illic est. Amice, te quaerunt boni viri.
Do. – Id tibi quidem hodie fiet. Quis te tonsum fecit?
Leo. – Tonsor. Quaeratis unde quoque pulchram istam habeam lacernam!
Do. – Nec id est in quaestione minus.
De. – Quid illic hominum litigant?
Gra. – Vester unus religiosus orator vestimentis mutatis amat, et comprehenditur homo de ministris dialis.
De. – Visamus quis sit.
Leo. – O ignaviam! Aiunt istic aequam esse libertatem omnibus
, et ita vinctus ducor.
Exo. – Neque sunt liberi qui crucibus affiguntur. Est libertas bonis.
Leo. – O cives, o patres, patricii, populares, vulgares, plebei, succurrite peregrino mihi! Nolite pati quod infamis patria vestra fiat, quae sine libertate dicatur!
Exo. – Non sunt profecto liberi qui ducuntur in carnuficinam, fures, latrones, adulteri, parricidae; nec est aequum ut sient.
Gra. – Agite, cives, novistis oratorem vestrum Leocyona?
Leo. – Nescio quid dicant oratorem. Miles ego sum romanus, Pannonia profectus. Illinc laudes mecum abstuli militiae et fortia facta.
Gra. – Verum dicit. En! Aspicite quantam cicatricem! Fortunae videtur rota.
Leo. – Adulescens, non incomitiare licet quod mihi militaribus evenit. Non cicatrix, sed scabies istuc fuit.
Do. – Istuc cognoverit dialis. Tu nobiscum veni.
Leo. – Non venio. Provoco, inquam, ad populum provoco!
De. – Orator, bone vir, non licet nobis adversari diali. Sua sibi, nobis nostra iura serventur.
Leo. – Hem, sic famam vestram floccifacitis, istic quod tuti minime peregrini sient.
Exo. – Vos quaesumus peregrini singuli commendatos habeatis hosce potissimum religiosos homines, qui sic insidiantur pudicitiae vestrarum virginum.
De. – Si vobis est opus subsidio, vos una sic sequentes hominem in vincula ducemus. Abhorremus satis superque venereos istos monitores seditiosos.
Do. – Sequere.
Leo. – Non sequar.
Do. – Ni sequitur, pugnos in ventrem ingere
.
Leo. – Hem, miseriam! Si sum religiosus, cur me caeditis, quem tangere non liceat?
Do. – Si non sequitur, portandus est in humeris.
Do. (
Do. – Teneo.
Exo. – Ex sententia succedunt omnia. Non dubito quin magnis festis satis in patriam meabimus.
Gra. – Tu in laetitias, ego statim in libertatem devenero. Sed convento opus est aut Episphalem aut Praum senem.
Exo. – Nos expectat domi. Non dubito quin et in aedibus illis Episphalem conveniemus.
Gra. – I prae; sequor.
<Pra.> – S<i> tecum nulla mihi foret familiaritas alia quam vicinitas, satis ego causae putarem ad monendum te, quae in rem tuam sient. Tot tamen inter nos accedunt necessitudines ut, quanquam te sciam adversari tuis commodis, nullo quidem pacto deterrear ab officio viri boni verique et fidelis amici.
Om. – Te semper in officio novi nec quicquam est quod tibi non credam ex meis. Verum peradversaris profecto mihi edepol in obiurganda gnata.
Pra. – Alias res ago. Tu si mihi auscultabis, non recuso in tuum
Om. – Istoc egeo maxime beneficio. Bea me, si me amas.
Pra. – Modo meum consilium audias.
Om. – Audio. Dic.
Pra. – Tute quid filiam studes?
Om. – Locare viro civi et honesto civi.
Pra. – Quid honestiori peregrino?
Om. – Non id posset.
Pra. – At ego nunc faxo, fieri ut posse credas.
Om. – Quis istic est peregrinus?
Pra. – Dicam, sed audi prius. Est nostrorum multis b<r>uta quidem haec sententia et ignara satis, qui meliori fortuna quam in patria locatas gnatas minime velint. At ego, qui non sic superbe vivo, mallem meos liberos peregrinis bene locatos quam civibus et cum paupertate male. Satrapis ego filium tibi generum dabo, qui tuas pecunias non expetat neque curet tibique quam sibi malit esse.
Om. – Satrapis? Cuius satrapis? Te me credo ludere.
Pra. – Nequaquam facerem. Seria vera dico. Divitem te possum facere, laetum, faustum, felicem et fortunatum.
Om. – Quin me statim face!
Pra. – Facio. Tuam expetit gnatam uxorem satrapis Exochus filius neapolitanus, vir ditissimus auri et in civium gratia magnus.
Om. – Ubi gnatam novit ille?
Pra. – Miraberis, si dixero. Nocte per quietem tuam vidit in patria sua. Commotus ilico, captus immo, imagines fieri iubet de pictoribus. Unam eduxit ingenio suo suus quidam familiaris servus, liberalis profecto, – scin illum? Videas! – quam venalem habebat in aede praedicatorum, non ut venderet, sed gnatam tuam ut conveniret. Rem accepi de peregrinis omnem edoctus ordine.
Om. – Miranda narras. Sed qui sciemus Exochum istunc illum esse satrapis filium quem autumas?
Om. – Me iuvisti semper. Non dubito quin, per te si liceret, satrapes ego ille fierem. Sed vidit ille gnatam?
Pra. – Vidit primum servus in aede, dum profiteretur virgo; post herus vero meis auspiciis. Quod non fecissem, ni rem primum scivissem probe.
Om. – Bene est. Nec aliter credo. Meos ego consulam et filiam. I, sodes, domum et deos comprecare
qui vir es me multo melior, ut statuant quod in rem nostram sient. Tibi tamen aeternum debebo.
Pra. – Vale igitur.
Om. – Et tu.
So. – Hanc ego visam Crasim vicinam et coaequalem meam, quam sic sollicitam vir habet de filia, ut et Hagnam, si possum, in leges conficiam patris
. Quod, si fieri potis fuat, nihil sit gratius futurum Prao, Prao viro meo.
Cra. – Non tantum valebit meus istic vir sua saevitia atque iracundia quod a quiete me moveat animi. Studebo tamen, enitar, conabor manibus pedibus
, filia faciat officium suum quod est. Sed quaenam istaec est mulier, ad nos quae recta facit iter? Ni fallor, est Sophrosina vicina mea, cui magis quam omnibus crediderim semper. Ea est. Quid aut quem quaeris, Sophrosina?
So. – Te tuique quietem animi.
Cra. – Non me laedunt neque te sollicitudines istae quas tanto labori sibi credunt alii. Tamen si tu nobiscum una fueris, tuum spero subsidium haud exile fore.
So. – Quin imus intro? Non ego dubitandum censeo, quod hanc ignaram puellam mutabimus. Quae dementia sua istae nova venit?
More suo facit
.
Pha. – Quis istuc ausa fuisset optare? O fortunatissima hera, modo molestiis te libero.
Cra. – Quid gannis, fatua?
Pha. – Dicam. Nupsit Hagna huius filia, hera mea.
So. – Cui?
Pha. – Neapolitano ditissimo apprime nobili.
Cra. – Iam istuc gaudeo. Tuus nunc aliquantisper quiescet herus.
So. – Unde scivisti?
Pha. – Huic herae nuntiare me iussit herus meus, filiam ut pararet suam. Pater et sponsus recta domum veniunt; immo iam subsecuti sunt.
Cra. – Eamus ergo.
So. – Vin tu alias ego nunc advocem vicinas, quae nobiscum intersint una?
Cra. – Non. Solae nos virginem parabimus. I mecum intro.
So. – Eo.
Pra. – Nescio cui congratuler magis, Omo, tibi an Exocho. Filiam ex omnium nostrorum sententia locasti. Hic autem miro modo formosam et castissimam virginem convenit, quam deperibat.
Exo. – Hanc habeas mihi gratulationem oportet, qui moriturus fui, et isti, digne qui dignam locavit viro non ignobili neque pauperi. Vos audivistis, novistis, et pulchre scitis genus et nobilitatem meam.
Om. – Non dici potest quantis in gaudiis siem, nuptias quod istas sic confecerim; affinitatem et generum mitto. Rem tu pulchre, Prae, scis; tu volo quoque audias, Exochus.
Pra. – Non alienum est. Narra tu. Ipse gaudebit et admirabitur.
Om. – Civem nolebat omnino filia virum; peregrinum nolebam ego generum. Peregrinum talem mihi nunquam exoptassem dari. O Fortuna, quis tuam rotam novit? Nostras vincis cogitationes
. Cui vis tu, non cui nos, tuas vices locas.
Exo. – Nomen ego scire vellem speratae meae.
Pra. – Est illi nomen Hagnae.
Exo. – Nomen istuc metuo, socer. Ἀγνὴν Graeci castam dicunt. Si casta volet esse, ad mortem me rediget.
Pra. – Tua erit. Non casta dehinc, pro casta pudica fuerit.
<Om.> – Verum dicis. Castitas virginum sancta quidem est, et matronarum pudicitia.
Exo. – Omnia spero deos ex sententia confecturos nobis.
Gra. – Here, quid de me dicis?
Exo. – Nunc primum liber esto. Quum in patriam veniemus, opulenter honesteque faxo vives.
Gra. – Gratus ero.
Om. – Aliquid ego quoque boni tibi faciam lubens.
Pra. – Suum istius ingenium rem nobis pulchre confecit.
Om. – Scio. Gratias illi reddam profecto.
Exo. – Quid autem debemus Episphali, ingenium qui iuvit Graphei?
Epi. – Vobis ego volo debere: pater meus Omus est, Exochus factus sobrinus; quibus pariter felicitates bonas
optare debeo.
Exo. – Te volo in patriam nobiscum comes fias.
Epi. – Ero prorsus. Sed quid Hypokirium sic currentem video? Hypokiri, quid tibi fuit?
Hy. – Orator ille scelestus Leocyon vincla rupit, et libertatem nactus abiit.
Exo. – Abierit in malam rem! Nostras nos hodie confecimus nuptias.
Epi. – Recte putas. Satis est quod illius hypocritae pessimi mores detecti sient.
Epi. – Fiat.
Hy. – Ne expectetis.
Intus omnia fient. Vos valete et plaudite
.