Incipit Emporia. Acta Venetiis ludis Romanis Francisco Foscari duce, Leonardo Mocenigo, Iacobo Trivisano, Bertucio Quirino, Fantino Michaele, Antonio Contareno et Pedro Lauredano procuratoribus indictione undecima. Egit Antonius de Ponte. Modos fecere Sbardelatus et Iohannes de Mediolano luditibiis. Tota est peracta Latina.

Cui deesset aurum, Leron Aphrodite cruciabat. Per servum factus certior quod foret Adelphe impudica soror, vendidit suasu Loedori amantem sororis Euthymum. Et tradito in navi dimis ad Hispanum, amica potitur Leros. Verum ad Histrum data epistola, et puer natus Adelphe commonent adventare navi fracta Euthymum. Solertia Symboli placatus, Euthymos Adelphen, quam deperibat, uxorem accipit.

Duos si Claudos mimis ornassemus, ea beatitudo duraret. Bellum fuit quod eam fecit dissolationem nobis. Scitis quid bellum afferat: damna, rapinas, egestates. Ornamenta nobis sustulit, nostrae quae novae reddita sunt Emporiae. Ornata est haec fabula multis facetiis ridiculisque liberalibus. Aures igitur aequas adhibete, spectatores optimi. Non damus Magistream. Credo miremini quod sic horruerim, verum quum memini qua fuerint usi fortuna, dirigeo prae formidine. Iustam dabitis operam aequanimitate et iustitia vestra prudentiaque, ne quid Emporia nostra patiatur tale. Non est haec Magistrea, ubi omnis insit prudentia magistrorum. Meministis unquam fando audivisse: si res Romanae, quum florebant, dubia fortuna forte laborarent, unicam illos spem confugere ad dictatoriam, ne consiliorum sententiarumque agerentur discordia male. Sic unum confugimus ad T. Livium. Dictator nobis ille est (non multitudo magistrorum nostra, ex quo Magistrea nominetur), non qui se primum dicat comicum, qui multos sciverit diu et praeclaros autores fuisse et non parvos. Satis est illi quod locetur in postremis. Non maledicet hodie. Nec ad heroum cantat heroico carmine gesta, et non comica, ni forte notarius amans hanc cantilenam, ex mulieribus qui percepit. Comicus est autor noster, non heroicus. Vos, quaeso, attendite: saepius noster, quod fuerit peregrinus, Pisanam modo dedit fabulam, modo Ravenatem. Nostratis erit haec fabula. Caeteras velut urbs nostra vincit, sic Emporia pulchra praecellit Claudos Duos et Corallariam. Attendite sin immortales prae laetitia fieri vultis. Quod ad argumentum attinet, sane breve est. Servi qui primo venient, maximam partem aperient: eos adducam. E me nec aliud quicquam expectetis. Erunt, ne dubitate, singula clara, grata, laeta, et iocunda, si per vos licet.

Du. – Si quis ad nos Caessius venerit puer, in forum dicito profectum me ut illum conveniam. Non facto usus est, ut orationem illius utar in hoc vesperum. Novi mores illius. Si tubam occanere coeperit, priusquam compendium faciat, annus est. Pergam quo institui hoc iter. Sed quis me pone prehendit pallio? Amice quisquis, quid me luce privas? Bromi!

Bro. – Non te privabo. Triumvirale istuc est, non meum. Neque si sit, fuam usquam tam severus, etsi capitalis fores potius.

Du. – Capitalis? Verum metuo ne nimis capitalis fiam, et capitalior quam nolit uterque nostrum.

Bro. – Istuc e te percupio scire, quidnam sit quod sic metuas.

Du. – Quod tecum constitueram ire sagittatum hodie, non possum. Mihi negotium est isto longe maius.

Bro. – Quidnam?

Du. – Dies hic ad narrandum mihi minime vacuus datur. Porro quod acturus sum, tantisper dum nemo sciat, capitale non est. Ubi res palam veniat, non capitale quod nunc est omnium capitalium futurum est capitalissimum.

Bro. – Non tute fidem totiens expertus fuisti, quod hanc de me rem non latum iri foras periculum siet?

Du. – Scio te fidelem, sed stultior ego si loquar quod alios tacere postulem. Alias scibis. Nunc vero nihil minus.

Bro. – Hem, haec est tua familiaritas? Te quandoque verum amicum credidi. Nunc quum vere vereque iudico, non amicus sed familiaris eras. Amicorum est omnia esse communia, quod nihil facis.

Du. – Si mea tantum hic res ageretur, non herilis, quicquid id est, iam diu tu quoque scires.

Bro. – Quid? Tu nunc herilia curas? Alias mecum iam plus milies coniurasti ut fugeremus; quod sin esset factum, illi nos sequendum fuisset.

Du. – Qui?

Bro. – Illius quia fides concidisset. Mittamus ridicularia. Fac me istuc quamprimum de te sciam. Meam ego tibi sic astringo fidem, quod tibi propter me nihil quicquam erit hero neque tuo. Neque fuat istuc ut futilis siem, sed fur potius, fur atque trifur. Audin tu? Hinc non abibis, istuc me ni quicquid sit prius certum feceris.

Du. – Poterin tacere?

Bro. – Tacebo et si opus sit abnegabo, iurabo, deierabo denique. Non triumviri, non sex, non decem hic tantum poterunt suis quaestionibus et tortura quod me cogant aperire quod tacere velim.

Du. – Vis ergo credam tibi?

Bro. – Immo percupio.

Du. – Ausculta igitur.

Bro. – Te iampridem aures expectant meae.

Du. – Meum herum qualis siet, scis. Is amat Aphroditen mulierem perdite.

Bro. – Mane priusquam pergas longius: ex te volo scire meretrix ne siet an bona mulier.

Du. – Decetne vera proloqui? Bonarum nulla potest eligi. Sed alia alia nequam minus est. Iam scies meretrix an casta dicenda fuat.

Bro. – Perge.

Du. – Viro nupta est haec, sed viro meum herum rivalem fecit iam diu vereque rivalem. Is senem nostrum suppilavit sic ut aliud pene nihil surripiendum restet, neque aliud, si multum sit, facere queat bona vigilantia senis.

Bro. – Si minus queat tuus herus, numquid eius amori suppeditabit Aphrodite?

Du. – Nostin ingenium mulierum? Canis et mulier similes sunt: sibi amant, non amatori.

Bro. – Sic est. Perge.

Du. – Est hero meo soror Adelphe, forma, si quisquam fuit aut est, futura est usquam, optima.

Bro. – Et amatores habet?

Du. – Sine, si vis. Iam totum hunc conterimus diem sic fabulando.

Bro. – Sino.

Du. – Hanc amat adulescens plebeius, vir robustus, audax, et strenuus bello sin opus sit. Hic non potest deterreri quin amat mulierem, istaecque contra illum amat. Nonnunquam etiam noctu per fenestram loquuntur una.

Bro. – Loquuntur una? Timeo ne istaec oratio aliud pariat quam verba.

Du. – Nescio quid pariat. Nauseantem vidi saepius mulierem. Sed sine dicam. Quid me totiens interloqueris?

Bro. – Tacebo. Loquere!

Du. – Si per triumviros huic inhibere voluisset ne accederet ad sororem, propriae vitae fuisset timendum mirum in modum. Hic, ut prius dixeram, adulescens viribus valet corporis et animo. Periculum fuisset inhibitio, morbo ne esset nostrae domi periculoque et damno. Audi si vis. Loedoros adulescens istud hero consilii dedit: «Est hic mercator peregrinus, Emporos. Servos istic emit compluris et ancillas. Sin istunc metuis ne suae vires tibi perniciosae sint, ego me assimulabo medium. Ducam hominem ad te. Te dicam habere atque vendere hunc servum tuum. Precium faciemus. Tibi numerabitur pecunia in manu».

Bro. – Quo pacto liberum vendat, qui non sit servus?

Du. – Vendimus hominem ut artificem bonum, doctum architectorem, hac exceptione tamen, ut de servo quicquam minus dicat, hinc a portu donec navis solvatur. Metuere dixit hunc servum suum qui se si venum iri sciat, patronum statim occidat.

Bro. – O ridiculum audax! Quo pacto tam callidum consilium celari possit, demiror maxime.

Du. – Lex est ut quis servum suum vendere possit velut eius pecudem. Tum dimi nulli negantur hero pro cogendis servis. Vinctum duci faciet illum in navim, qui ductus ubi fuerit, una medella duo vulnera sanabit: et amicam potietur istoc argento, et sororis molestiam sibi dempserit omnem. Neque facinus quod dixi nostrum tam incredibile fiet. Adulescens hic habetur pene peregrinus, quod diu in Liburnia vixerit, ubi nunc habet et parentes. Si navim ascendit, illi statim actum est. Tu me diutius remoratus es. Pergam quo herus me misit meus. Tu vale. Atque audin? Cave tergo meo.

Bro. – Memorem dices.

Leros – Nulla profecto huic esse debet confidentia conveniundi auri. Hei, metuo nomen ne commutarit: ex Chrisolo graeco factus sit Luctuosus latinus. Experiar si quicquam ex illius verbis possum percipere.

Chri. – Hoc illi quod magis doleat quam argento quod careat.

Leros – Quidnam istuc est reliquum quod nesciverim tantum? Non ipse si pater mortuus sit, tantum esse potest.

Chri. – O infelicem senem, cuius nati alii nulli studeant rei quam veneri!

Leros – Quid istic insanit?

Chri. – Nec viro cedit femina, quin aecastor ipsa quoque venerea impudicaque siet.

Leros – Mehercle nescio quid istic fabuletur. Accedam propius ut melius audiam.

Chri. – Here, actum est.

Leros – Quidum?

Chri. – Quia perimus.

Leros – Immo vivimus, vel magis degimus. Sed quid istuc est?

Chri. – Principes nos esse oportuit.

Leros – Quo argumento istuc?

Chri. – Exercitum ut scriberemus. Pugnandum, ita me dii ament, foret nobis iustum bellum.

Leros – Qui – malum! – sic tricas narras? Nec quid apportet hic principatus neque pugna intelligere queo.

Chri. – Recte oportuit me dilucidius narrasse.

Leros – Cur nunc non id tute facis?

Chri. – Ita faciam. Tua haec soror Adelphe, quam rere virginem, ea non est.

Leros – Cui nupsit ergo?

Chri. – Nulli quod sciam.

Leros – Virgo igitur est!

Chri. – Est tamen impudica.

Leros – Facilius id potuit fieri. Nemini si nupta est viro, virginem scias, etiam natorum quattuor foret mater. Sed, te quaeso, sororis impudicitiam quam usquam audivisti?

Chri. – Vidi, quod est molestius longe. Adulescens nescio quis plebeius eam amat perdite contraque amatur. Ambos loquentis una vidi aliaque quae tempus minus est aperire singula. Istaec ego qui vidissem, adulescentem volui castigare, vixque illius e manibus fugi. Eminatur tibi mihique et omni familiae mortem malam, si molesti esse pergemus illi. Strenuus est et audax. Heu misero mihi! Videor illum quoque nunc insequentem habere terga mea. Malus est hic vir et perinhumanus.

Leros – Quid faciundum censes, Chrisole?

Chri. – Aedepol nescio. Vi sin agere voles, timeo tibi et vitae tuae; sin autem iure, tum illius pertimesco vires quibus profecto plus valet. Praeterea plus quinque habet ille gladios. Saevus est vir. Si vincies illum, in ius cum adduxeris metuo ne iratus tibi manus iniciat. Cursu memet tutatus sum.

Leros – Quid faciam igitur?

Chri. – Tune? Quod bonum.

Leros – Quid egisti de auro?

Chri. – Nihil. Haec causa sororis antevortit tuae.

Leros – Immo istaec suae. Mihi est grata venus? Quid illam censes mulierem, quae mollior est? Magis ego cum pudicus non sim, illam magis possum accusare quam damnare.

Loed. – Quid istuc verborum inter vos funditis? Possuntne sciri?

Leros – Hem, amice, nihil est tam celandum ex meis quod te latere velim. Chrisolum volui aurum reperiret. Is mihi luctum attulit.

Loed. – Quidnam?

Leros – Meam dicit sororem impudicam, quod plebeium amet nescio quem virum, virum ut dicit perhorrendum. De auro somnium.

Loed. – Quae te res sollicitat magis, sororia an tua?

Leros – Mea. Si pudicus non sum ego qui sum vir, quonam pacto sororem arbitrabor pudicam quae mulier sit?

Loed. – Mulieres sunt ergo venereae magis.

Leros – Sic ait Tiresias, quod caecus est factus.

Loed. – Nec tibi soror Adelphe quippiam est molesta.

Leros – Est quod plebeium amet, cui locanda sit ingenuo. Adulescentem praeterea metuo, in me metu ne statuat aliquid grave. Verum amicae meae me dicta magis stimulant. Ad se dixit irem quum argentum nactus forem; medio tempore manerem.

Loed. – Quanto tibi opus est?

Leros – Aureis quinquaginta signatis numis. Nec aliter fieri potest ut illam potiar, hunc tamen annum totum.

Loed. – Chrisole, quid fallaciae fabricasti quod haberes aurum? Tuum quid istuc nomen valet?

Chri. – Valuit olim.

Loed. – Nunc quam maxime opus est ut valeat.

Chri. – Modo fieri possit.

Loed. – Redii mecum in memoriam. Tibi ero adiutor ego, Lere frater, ne dubita. Sapientia Chrisoli meaque comperient aliquid qui te hac extricemus trica. Vale, cum Chrisolo est hoc fabricandum.

Leros – Me numquid est opus vobis?

Loed. – Non. Nobis impedimento fores. Si tuum non esset istuc, te potissimum expeterem. Nemo causam suam tam prudenter videt atque alienam.

Leros – Qui fieri potest istuc?

Loed. – Quia in re nostra vel gaudio sumus praepediti nimio vel aegritudine. Vale et gaude. Adulescentem perdam ego plebeium et tibi conveniam aurum. Eamus hinc.

Chri. – Sequor.

Leros – Quis me miserior usquam fuit? Non satis erat sic cruciarier meretriciis crucibus, ni quoque soror meretrix esse vellet. Hoc insuper est gravius quod amat: a quo periculum est mihi et omni familiae. Ibo domum. Sin aliud non potero, patrem saltem monebo quod sua prudentia dedecori nostro mederi valeat.

Eu. – Quid est quod mea sic latuit Adelphe iam pridem? Mehercle suspicor ne propter me quicquam perpetiatur minus quam bonum. Quod si potero scire sive suspicari, faciam ego superbum quisquis ille fuerit. Certum est non modo non timere viros, verum nec deos, si dici fas sit, amori meo dum obsecutus fuero. Sed quis hic est senex? Pater eius est. Quid timui autem, belua? An quod sic est palliatus ut philosophus? Arma nusquam metuo, et terrebor vestibus? Id nusquam committam. Praestolabor, mihi si forte quicquam diceret silicernium. Id si non faciet, ex ipsa percipiam Adelphe quid secutum sit, ubi fugitivus ille servus nos convenit amantis.

Para. – Adulescens, bona venia tua mihi dici velim quid tibi rei sit mecum aut cum mea.

Eu. – Qui tibi venit in mentem istuc percunctarier?

Para. – Non rogatis respondes?

Eu. – Sum ego tuus servus, quod et ad loquendum et tacendum mea de tua pendeat voluntas?

Para. – Vide quam magnifice facit verba fugitivus!

Eu. – Cave sis malam rem.

Para. – Etiam minitatur malum.

Eu. – Audi, senex incurve. Si perges dicere quae nolim audire, tu dabis et tergum tuum quae noles. Non ego verba faciam, mentecapte.

Para. – Statim ibo ad tris viros. Illic tuum nomen faxo erit, qui mihi sic insidiaris et meae familiae.

Eu. – At ego te mactabo prius, istuc ne facias. Periisti, virorum pessime.

Para. – Accurrite, cives! Hancine fieri contumeliam in urbe nostra? Occludamus fores ambobus pessulis. Hei mihi, moriendum sic est cum iniuria?

Eu. – Exi, exi, tu qui ad tris viros nomen meum facies esse. Mediusfidius, si quicquam audivero usquam istiusmodi rei, capitis non res agitur sed pecuniae vel peius carceris. Verum ubi fuero liber, tu te satis vixeris. Ad vesperum hic te praestolabor. Reddam ego te mansuetum. Tu non exis? Hic non semper eris.

Loedoros – Non facies dimidium lucri caeteris mancipiis atque istoc servo. Architector est summus, bonus artifex. Si tibi sive qui fuerit patronus illius fabricanda sit domus, castellum, navis oneraria, triremis sive rostrata, non opus sit quaesito fabrum istunc qui superet. Verum austerus est nimis et superbus sua virtute fretus.

Em. – Istic tuus amicus, is cui servit servus, pauper est? Aut qua illum gratia vendit?

Chri. – Tu te tam divitem velles.

Em. – Quid tu te huic admisces rei, ad te quae nihil attinet?

Chri. – Immo vero attinet.

Loedoros – Tace, Chrisole. Sine loquar ego ipse, qui istuc emporium coepi et perficiam, ni tu fueris impedimento mihi. Empore, conservus hic est illius, qui superbus quoniam est, isti reliqui, si non parent dicto, vapulant ilico. Pernimium cupit Chrisolus ut vendatur.

Chri. – Percupio.

Em. – Nec isti contra referiunt?

Loedoros – Referirent? Satis vixerit quisquis ille fuerit. Immo audi quod est maius. Patronus illum vendit, qui nusquam, ni virtus hominis sibi formidolosa foret. In eo quidem hercle pernimium lucrum facit.

Em. – Est ita strenuus, et sic valet viribus ut praedicas?

Loedoros – Ita me Iupiter faciat uxore mea, quam bene amo, et unico adulescentulo nato magnam aetatem frui, ut nihil mentior.

Chri. – Huic nulla est uxor neque filius, et per illum iurat. Sapienter!

Em. – Si meam ingredietur ille navim, mores faxo cupiat ut mutare.

Loedoros – Hic non sic potest. Primum pernimium dulce nostris est precium. Si dederis illis numos ut moriantur modo aurum habeant, ilico morientur.

Em. – Istuc nusquam faceremus nos.

Chri. – Nec ego.

Loedoros – Sapienter. Sic est moris nostris.

Em. – Quid illi potest in annos proficere?

Loedoros – Satis: centum aureos et minus dimidii dat eius opere patrono.

Em. – Si civitati vestrae sic est dulce precium, quid est quod istum vendat? Quin omnia potius perpetitur?

Loedoros – Recte sane interrogasti. Quem amici mei dico servum, audax est, viribus valet, strenuus manu. Libertatem petit: quam nisi pollicetur herus, aedepol, ipsi periculum foret vitae summum. Timidus istic est, nec audet hunc vendere civi. Meus ille si foret, nunquam venderem. Pernimium Hercle timidus est!

Em. – Quid quod sic bene vestit?

Loedoros – Ni prodigus esset, ditior foret magis patrono.

Em. – Quod est illius precium?

Loedoros – Aurei numi quadringenti signati.

Em. – Hui, percarus est.

Loedoros – Istic vero vilis. Utinam nostrum aes sic foeneraret in urbe nostra!

Em. – In patria mea non est auri neque argenti tanta copia. Postremo iustiores sumus longe: meus quum fuerit istic servus, faciam illum mansuetum primo; tandem cum illo paciscar, ut mihi tertium aut forte quartum eroget sui operis; reliquo vivat; et ubi serviverit sex aut septem annos, statim illum emittam manu. Nimis est profecto carus.

Loedoros – Mediusfidius vilissimus est. Quattuor annis illum potes emittere.

Emp. – Non possum hercle decem. Triginta non conficerem ex illo numos cum iusticia clementiave mea, tum quod magis domi nostrae sit cara pecunia.

Loedoros – Quanti facies illum?

Em. – Ducentorum, si vult.

Chri. – Quid ducentorum? Emitteret potius.

Loedoros – Tace si vis. Verum dicit: illum face trecentorum et quinquagiunta.

Em. – Non faciam si Neptunus mihi non iratus fuat.

Loedoros – Quanti ergo?

Em. – Dixi.

Loedoros – Nec plus quicquam dices?

Em. – Non.

Loedoros – Ergo vale.

Em. – Et tu.

Loedoros – Heus, Empore, te poenitebit non emisse.

Em. – Et illum non vendidisse.

Loedoros – Audi: precium sit istuc trecenti numi.

Em. – Argenti?

Loedoros – Auri dico, gravis aeris signati nostro publico signo.

Em. – Non possum. Ne me totiens obtundas, si vult quinquaginta ducentosque dabo. Alias me missum face.

Loedoros – Nec plus facies?

Em. – Non!

Loedoros – Perparum!

Em. – Sive perparum sive pernimium, sic est sententia.

Loedoros – Ita me Iupiter illius quem tibi dixi gnati mei laetum faciat, uti nostri cives maiorem sumptum facerent.

Em. – Illis vendat.

Loedoros – Mane, ego pro illo mittam. Aliquid hodie, si possum, operae facere volo. I nunc tu, Chrisole. Adduc illum ad nos.

Chri. – Meum?

Loedoros – Sic.

Chri. – Eo.

Loedoros – Mane. Statim hic aderit. Te virum bonum iudico. Tibi volo, si possum, serviat hic servus. Atque audin, Chrisole? De precio verbum faxis cave, sin illum vendi cupis.

Chri. – Nihil dixero. Statim illum adducam.

Em. – Opportune aurum habeo mecum. Quid credis? Dabit illic illum isto precio?

Loedoros – Fortassis ut metuit. Praestolemur hic una. Ellum! Hic statim aderit.

Em. – Quis est?

Loedoros – Illic.

Em. – Bonum est sedere.

Loedoros – Sede.

Leros – Quid credis, Chrisole? Potiemur amica?

Chri. – Et ulciscemur inimicum.

Leros – Memini bene? Dixtin illum dare velle ducentos?

Chri. – Et quinquaginta.

Leros – Ducentos ergo quinquaginta?

Chri. – Sic est, here.

Leros – Sin unquam fuero tuus herus, dico te emittam manu, nam istoc pro beneficio non herus nunc tuus sum, sed frater potius.

Chri. – Dic Aphroditae, tua sin amet amica. Quum heres eris patri, me sines servire?

Leros – Non, si non ego fiam servus. Sed eamus, ne forte postea nolet.

Chri. – Eamus. Non mutabitur tamen: istuc pernimium cupit. Nihil est quod magis de illo lubentius audiat quam quod strenuus sit et audax atque viribus valeat. Ipse tuam auget Loedoros timiditatem, ut hominis augeat audaciam. Hic est.

Loedoros – Quis me pone prehendit? Chrisole!

Chri. – Eccum herum.

Loedoros – Ubinam? Empore, sine quod cum tua bona venia fiat, istunc alloquar prius. Mox ad te venero. Perficiam istuc hodie divino auspicio.

Leros – Ubi sunt spes meae?

Loedoros – Supererunt numi.

Leros – Modo fiat.

Loedoros – Fiet, ne dubita. Sed opus est ut fingas hoc precium non placere tibi: fortasse maius dabit. Chrisole, duc illum huc.

Chri. – Adduco. Amice, te vocat Loedoros.

Em. – Venio. Loedore, placet huic quod constituimus precium?

Leros – Si possem illum cogere velut vestros facitis, mihi foeneraret ipse tot numos in annos singulos.

Em. – Vel pauciores.

Leros – Verum hercle hoc est.

Em. – Vin tu quod dictum est?

Leros – Ohe, minimum esset!

Loedoros – Quid tu curas numos? Satius esset quiete et ociose vivere quam illius cura tuum mordeat semper animum. Volo quod illum vendas.

Leros – Tibi dico: mihi uxor est et liberi. Si non curo rem, periculum nobis ne egeamus. Nil nascitur nobis domi: omnia emimus argento, panem, vinum, caseum, carnem, vestis, supellectilem.

Loedoros – Carius sit tibi vita tua. Virtute quippe deum et maiorum tuorum dives es satis. Hoc te libera metu.

Leros – Det ille trecentos.

Loedoros – Non daret.

Leros – Impendiat ipse vectigal.

Loedoros – Non potes fieri, Empore. Tuum est facere satis vectigali.

Em. – Quantum?

Loedoros – Viginti sunt numi.

Em. – Fiat. Lere, vin istuc sit precium?

Leros – Sic.

Em. – Perge mecum ad notarium. Mihi fieri volo tabellas venditionis.

Leros – Pergo. Reliquum unum est quod nihil dixi. Mercator, ex te volo quod nihil quicquam dicas, donec istinc solvas navim, ne me forte servus occideret iratus sive quicquam aliud mali faceret.

Em. – Lere, istuc mihi gratum est. Verum deponam aurum apud notarium, qui se penes illud teneat, quoad ille mihi ducatur in navim.

Leros – Sic fiat. Iam hic sumus. Notarie, vendidi servum meum isti. Rogo te quod conscribas huic tabellas cautionis.

Tre. – Quis est venditor?

Leros – Ego. Quaeso, non intelligis?

Tre. – Nomen, dico, quod est.

Leros – Leros.

Tre. – Cuiatis?

Leros – Venetus.

Tre. – Emptor?

Em. – Emporos Hispanus.

Tre. – Nomen est graecum.

Em. – Itidem et Leros.

Tre. – Hic natus est Cretes.

Em. – Et ego Biçançii. Verum parentes mei sunt Hiberi.

Tre. – Servi nomen?

Leros – Euthymos Teucer.

Tre. – Precium?

Loedoros – Numi ducenti quinquaginta.

Tre. – Manete. Primo scribam. Legam deinde.

Em. – Scribe, lege, vide, plane et probe.

Tre. – Silete. Nunc dixero.

Em. – Quonam pacto dabis illum in navim mihi? Duces illum sic deambulans?

Leros – Id non auderem. Callidus est nimis. Adibo magistratus, qui mihi dent dimos. Hi nulli negantur hero pro cogendo servo. Illum ad te duci iubebo.

Em. – Periculum erit dimis ab istoc.

Leros – Illos monebo prius, ita ut prius capiatur quam se capi intelligat. Plus decem erunt viri dimi, validi pugnatores.

Tre. – En audite!

Leros – Dic.

Tre. – Sic scriptum est:

Sym. – Dixi tibi. Satius est aliquid de tuo iure alteri ut concedas, quam omne volens totum amittas.

Para. – Quin apertus loqueris! Etiam te non intelligere potis fui.

Sym. – Euthymos istic, te quod dicere memini, pauper est, nec suos in urbe parentis habet. Si tuum ius voles assequi, cave ne sit tibi malum maximum.

Para. – Nonne magis flocifacere possum quia pauper quam si dives foret?

Sym. – Non.

Para. – Quamobrem?

Sym. – Nullum enim periculum erit huic ubi te perimat, si pedibus uti poterit. Nam neque privabitur parentibus, ad quos recta perget, neque re hic quae sibi nulla sit.

Para. – Quid faciam igitur?

Sym. – Adulescentem placarem mihi.

Para. – Nescio qui magis placare quam adulescentulae si facio copiam. Huiuscemodi nescio si forte suades.

Sym. – Non aedepol.

Para. – Cuiusmodi fuerit igitur haec placatio?

Sym. – Mihi casus sin accidisset tuus, verbis nusquam commisissem iratum Euthymos me quod advertisset. Adulescentulam vero...

Para. – Quid egisses?

Sym. – Alia simulassem nunc actum iri; duxissemque et aliquo conclusissem in conclavi, copiam ubi non habuisset istius amatoris.

Para. – Istuc qui fieri posset?

Sym. – Desunt tibi familiares amici, sive cognati vel affines, quibus negocium mandaretur?

Para. – Nihil esset actum.

Sym. – Quare?

Para. – Se fecisset avem, amicum ut certum faceret eius diverticuli.

Sym. – Mea si foret in philaca, non istud credo potis esset ut committeret.

Para. – Vin ergo mittam illam ad te?

Sym. – Nihil tam grave est pro te mihi quod non levissimum videatur, si ferendum est.

Para. – Amator amicam quando non viderit, quid illum censes?

Sym. – Diligenter quaesiturum ubi sit. Verum si sapienter feceris, nequibit.

Para. – Quonam pacto placabimus illum?

Sym. – Ego dicam tibi. Conveniam ego illum. Monebo, amice castigabo ne pergat in viros bonos contumeliosum fore. Dissimulabo scire quod maxime scivero. Tandem illum ubi mollirier, me te pollicebor amicissimum facturum sibi. Redigam ego vos in gratiam, faciam tibi ut audeat omnia credere.

Para. – Non istuc poterit fieri, quando privabitur amica.

Sym. – Tu non dices illum privatum. Finges illam laborare intestinis aut capite aut in febrim incidisse denique. Quod ubi feceris, adulescens inopia ductus navigabit, recta vel ad parentes ibit, te tuosque missos faciet.

Para. – Siccine suades?

Sym. – Meum sic est consilium. Alios tamen consule quodque sapientius est, id sequere.

Para. – Tuum ego consilium oraculum Delphicum iudico. Nihil praetermittam quod consulueris.

Sym. – Quod tibi potero consilii, praestabo profecto; reque et auxilio non te minus iuvero.

Para. – Bene facies. Nunc vale. Mihi negocii est alius, paululum cui primum intendam. Vale. Sed heus tu! Si te volam, ubi potero convenire?

Sym. – Domi.

Para. – Iterum vale.

Sym. – Et tu. Paraphron, attemperate tamen omnia; nihil celeriter aut cum frequentia.

Para. – Quod iubebis, faciam.

Sym. – Mehercle demiror unde in animum venerit huic consilium petere, se qui crediderit alias tantum scire. Sic impulit illum metus. Vellem affuisse profecto domi, quum clamabat de via. Gaudebo istoc saepe meo consilio reque tamen illum iuvero. Nunc domum ibo, et amicorum causis studebo: ne quum ad me redierint, imprudens quoque forte videar.

Eu. – Tace, mea vita, qua nihil mihi quicquam carius sit, Adelphe. Sine dicant. Est artificium mihi, omnis opes quod superat. Si voles, quandoque te mihi propriam dicabo coniugio. Dice, mihi dicam scribant ad tris viros: sic omnis terrebo, ut secum quoque bene dicant actum, sua si volam amicitia frui. Ne dubita.

Du. – Ulciscar hodie te, sacrilege, qui nostram herilem familiam sic ludificas probris. Dimi, nunc comprehendere licet hominem vos qui nusquam. En tenete utrumque brachium!

Dim. – Habesne hominem?

Du. – En istunc qui est ab dextera.

Dim. – Tace.

Du. – Hinc ego concedo: in hac nolo nunc adesse turba. Vos vestrum officium facitote.

Dim. – Abi. Euthyme, perge ad patronum nobiscum una.

Eu. – Qui, malum, istic est patronus? Non novistis hominem; alium quaeritis.

De. – Volumus te! Tuus hoc impetravit herus de magistratibus in navim ad illum te quod duceremus.

Eu. – In navim? Quis istic est patronus?

Dim. – Emporos Hispanus mercator hic peregrinus.

Du. – Age sis: ama mulierem, te quae indigna siet! Amabis servitium Hispanorum...

Eu. – Ubi gentium emit me qui natus sum liber?

Dim. – Et multi quoque qui nunc serviunt.

Eu. – Dico me liberum.

Dim. – Per nos quidem hodie non eris. Nam sin omnes vendendi simus, haud sumus tanti quanti te vendidit tuus primus herus.

Eu. – Quem primum? Aedepol vos credo singulos ebrios, qui liberum pro servo comprehenditis.

Dim. – Veni in navim.

Eu. – Non veniam. Eamus ad magistratus.

Dim. – Non sedent.

Eu. – Vel deambulent, vel sedeant, illuc, vos quaeso, adducite me. Scio vos non usos amicitia mea, me tamen dicetis memorem et gratum. Verum sum liber, nec qui sit Emporos memini auribus unquam accepisse meis.

Du. – Paulatim superbiam deponit. Sine quod navim ingrediare, mitior tu quidem eris.

Dim. – Nos sequere. Sin Emporos te minus noverit, te missum faciemus.

Eu. – Ite prae. Vos sequar.

Dim. – Sic sequendum est.

Eu. – At pudet quod sic vinctus ducar: nam non sum fur.

Dim. – Audi, pro fure te vendidit tuus primus herus.

Eu. – Istuc etiam restat: modo fur, modo servus. Ille fuit profecto senex incurvus Paraphron, has qui mihi fecit insidias. At saltem eamus ut amici, non ut captivus latro. Nescitis cui nunc hanc faciatis iniuriam.

Dim. – Non facies fugam. Scio quam rem agis. Modo quia vestem herilem habes, sic magnifice loqueris. Non facimus iniuriam cuiquam. Sequere, ni mavis vapulare.

Eu. – Si solus esses, tibi non foret haec audacia.

Dim. – Modo non sum solus. Sequere, fugitive serve.

Eu. – Vis haec quidem. Accurrite populares, patricii, patres ipsi, plebei, vulgares; nolite pati hanc iniuriam fieri insonti mihi. Hem, liber pro servo ducor ad latronem Hispanum. O iniuriam!

Cho. – Quid turbae istuc est?

Eu. – Liber pro servo ducor.

Dim. – Os occlude huic.

Cho. – Quid iniuriam facitis huic?

Dim. – Non facimus iniuriam nos. Ad patronum servum ducimus.

Eu. – Nusquam fui servus.

Dim. – Satis est tibi superque, si nunc servis. Veni.

Eu. – Succurrite, ferte auxilium inopi.

Cho. – Adulescens, sive ius sive patiare iniuriam, non auderemus contra dimos. Iusticiam exequuntur isti.

Eu. – Hem, patiemini civem vestrum venundatum velut ovem ad lanium duci?

Dim. – Trahite.

Cho. – Nihil possumus nos.

Dul. – Utinam sic siet omnibus, nobis qui male volunt! Conveniam nunc ego Leron, ut adeat notarium quem penes aurum est depositum.

Aph. – Melle nunc mihi dulcior es, Lere. Nihil est quod te dignius sit amari.

Leros – Non ego repetam quam mihi fecisti tantam iniuriam, me quum detrusisti. Quaeque tibi remitto; indulgeo omnia. Nunc amori demus operam bonam!

Aph. – Aedepol non ideo feci, te quod non bene amarem, sed necessitas urgebat. Vir meus ignavus est. Si prospecto studium illius, periculum est ne liberi et ego moriamur fame. Sui autem parum mihi cura remordet: opus erat comeatu in annum totum. Sed te quaeso, animule mi, mel meum, mea vita, meum suavium, spes mea, praetermittas iniuriam. Gaude. Non hunc annum modo sed aetatem magnam tua sum et ero semper.

Leros – Nescio quod malum infortunii sit hoc meum. Mihi quo magis contumeliosa fuis, te tanto magis amo. Sed eccum Dulon, ad nos qui properans venit.

Du. – Salvere vos iubeo voce summa quoad vires valent.

Aph. – Et tu salve, mi Dule.

Du. – Ecquid uterque gaudetis?

Aph. – Ita me Venus amet et Cupido, bene.

Leros – Dule frater, nunc haud opus est verbis tuis. Aliud nos magis exercitat.

Du. – Quid vos exercitat? Desunt numi?

Aph. – Supersunt.

Du. – Quid ergo?

Leros – Quo pacto capiamus satietatem amoris.

Du. – Vestrum est istuc et vobis in manu.

Leros – Hic intus nunquam videor tutus, semper Aphrodites virum timens.

Aph. – Non est timendus. Cuculus magnus est, nebulo maximus. Gaude, sodes.

Leros – Bene gaudeo, et parum timeo.

Aph. – Immo nihil metuas. Veniat ipse domum, illum bene concludam alicubi, vel ablegabo saltem aliquo ad tua quoque negotia. Ne dubita.

Leros – Nusquam dubitabo, dum erit mihi copia tui.

Du. – Dicam an non?

Aph. – Eamus intro.

Du. – Si dixero...

Leros – Eamus.

Du. – Satius est.

Leros – Quid faciet Dulos?

Du. – Saluti consulendum primo.

Leros – Dule, hic nos praestolare ante hostium.

Du. – Priusquam intro abeas, here, audi quid ad te proficiscenti mihi acciderit in via.

Leros – Non est otium fabulandi modo.

Du. – Mediusfidius peropus est nunc maxime ut scias istuc. Forsan dum tu das operam voluptati, mandabis operis interea loci facere me.

Leros – Narra.

Du. – Duos conveni viros – Liburni visi sunt – sollicitos valde de Euthymo illo quem vendidimus.

Leros – Sic semper sient.

Du. – Si forte praesentiscant...

Leros – Nimis es suspiciosus. Quid tu tanto gaudio nunc sollicitudinem apportas?

Du. – Vin illos sic sequar, ac diligentissime quid faciant exquaeram?

Leros – Face quid tibi videtur.

Aph. – Quin intras, Lere! Quid nunc fabularis?

Leros – Venero. Audin tu? Caute tamen.

Du. – Faciam.

Illir. – Quid ego nunc primum intendam? Plus milies ego fui in platea Liburnorum. Quum modo veni, statim abiit: non ego novi quis Ister siet neque socium illius et comitem Liburnum. Quot hodie rogavi! Rogabo iterum, si me quoque luderent omnes.

Du. – Quem audio Liburnum quaeritare? Meus nihil timet herus. Audet is incredibilia profecto, verum sibi male metuo. Bone vir, quem audio nunc quaeritare?

Illir. – Totum hunc contrivi diem quaeritando Liburnum et Istrum huc profectos, Euthymum quod conveniant adulescentem civem, cuius parentes Istriae sunt in Liburnia.

Du. – Non potuere convenire? Tu vero quid illos quaeritas?

Illir. – Habeo litteras ad Istrum, quem minus novi, quas habeo de Symulo patre et Euthymo filio.

Du. – Ego sum Ister. Venitne noster Euthymos hac in patria? Pene exanimatus fui: illum credidi peius habere.

Illir. – Nescio quid habuerit. Domum ad patrem naufragus venit. Ilico conventus sum pretioque conductus, has qui redderem tabellas Istro. Tu sin is es, en accipe.

Du. – Hodie pergito vesperi in nostram plateam. Tibi dabo litteras quas deferas ad Symulum et ad Euthymum filium, vel tecum forsitan perrexero.

Illir. – Ister, unum mihi iussit Euthymos, ut te coram rogarem dares operam dicam illis quod impingeres ad decem viros, antequam illius hostis presentire queat in patriam se proficisci.

Du. – Nunquam committam, indiligens merito quod possim dicier. Pergito, sodes. Omnia forte perfecero.

Illir. – Iuben aliud?

Du. – Nihil. Non est tempus ut otiosus siem. Vale et veni.

Illir. – Veniam. Nihil usquam feci laboriosius. Satis est quod illum conveni. Quotiens iuratus sum ad neminem unquam profecturum me, cui non sit certum diverticulum! Ad cauponem pergo, ibique tantum hoc ulciscar laboris.

Du. – Aedepol non est opus otio. Fugiendum est. O Fortunam! O fallacem Fortunam quam pictor nesciat pingere! Profecto si pictor essem, laetam ego Fortunam facie ornarem virginis, formosissimae dico, cauda vero et tergo serpentino. Laetam se primo monstrat; longe demum vulnerat et venerat. Non cessandum censeo amplius.

Leros – Quid istic sic exanimatus pergit? Carior est mihi Chrisolus ducentis Dulis. Illic laetitiam, luctum istic mihi semper attulit.

Du. – Here, fugiendum est.

Leros – Cui homini?

Du. – Tibi.

Leros – Qui?

Du. – Venit Euthymos.

Leros – Revenit in portum navis?

Du. – Periit immo cum onere.

Leros – Et Euthymos erat onus.

Du. – Is vivit, qui solus, o!, Neptuno dicatus esset.

Leros – Unde novisti ambages tantas?

Du. – Eccas litteras quas Euthymos ad eos mittit, quos Liburnos illum tibi quaeritare dixi.

Leros – Quo pacto litteras intercepisti?

Du. – Dicam tibi. Conveni Illirycum hodie, quendam tabellarium, quaerentem Istrum, tabellas ei quod ille redderet. Istrum me simulavi. Tabellas accepi, quas ad te, ubi habui, statim attuli. Si me amas, here, fuge.

Leros – Sine legam primo.

Du. – Lege.

Lena – Adelphe, tace. Non durabit hic dolor.

Adel. – Non possum tacere. O vana Lena, o vaniloqua, quae mulieres dicas non dolere quum pariunt!

Lena – Dolent parum et breve. Sed te quaeso, patiare.

Adel. – Iuno Lucina, fer opem. Serva tuam Adelphen.

Lena – Quin taces, filia? Iam tute feceris.

Chri. – Lena, maior vult herus meus hunc puerum interire.

Lena – Scio.

Adel. – Quid illic servus loquitur?

Chri. – Tuus vult pater hunc puerum foris, non domi nutriri, suae tuaeque famae causa.

Adel. – Hem, Lena, soror, mater, collige puerum, ne quid patiatur mali.

Lena – Collegi.

Adel. – Tu, puerum herus ad nutricem deferri si iussit, te quaeso atque obtestor, accipe. Sin aliter, rei tam atrae te non admisceas.

Chri. – Credin tuo me velle manus inficere sanguine? Nequaquam.

Lena – Ergo cape.

Chri. – Quin das!

Lena – Accipe.

Puer – Me sin occides, meus te pater occidi faciet, patruum et avum meos. Te quaeso, ne me necato.

Chri. – Ad nutricem te porto, non ad necem. Mirabile portentum!

Puer – Tibi dico, pater meus Euthymos liber est.

Chri. – Hei mihi!

Puer – Est in urbe.

Chri. – Quid agam?

Puer – Ducet matrem uxorem.

Chri – Pene sum exanimatus prae formidine. Tanta mira audio.

Puer – Deferto tuum herum domum non necatum.

Chri. – Faciendum est.

Puer – Tibi pater remittet omnia.

Chri. – Credo numen aliquod in istoc puero. Tam cito loquitur et omnia scit quae fecimus. Dicit adesse patrem; quod si est, quid periculosius nostrae familiae? Mehercle parebo.

Puer – Mater, hic me voluit occidere. Gaude: liber est pater; iuvit illum Neptunus; te ducet uxorem; placabitur parentibus. Iussus a deo haec tibi nuncio.

Lena – Dixin tibi?

Adel. – Dixisti. Nunc vivo, valeo, gaudeo. O Fors, o Fortuna! O si mihi notum fuisset tale auspicium, mihi partus nusquam doluisset. Non aedepol possum diutius in lecto esse.

Lena – Quiesce. Periculum foret vitae tuae, si deambulares.

Adel. – Bene valeo. Nihil est invalitudinis mihi. Tanta laetitia devenit ad me istoc partu quod, sin extremum quoque laborarem, iam forem liberata. Tu, Chrisole, conveni fratrem, patrem. Narra quae videris quaeque audiveris.

Chri. – Fecero.

FINIS EMPORIAE T. LIVII DE FRULOVISIIS FERRARIENSIS