1. Multis sacrae scripturae didicimus documentis, beatum Michaelem non solum possidere nutu Deitatis primatum in coelis inter choros militiae coelestis,⸥ verum ⸤etiam principatum quemdam gerere in terris et curam humanae salutis. 2. Cum enim in a⸥pocalipsin ⸤Iohannis dicatur expressius atque nominatim preli⸥ari cum suis ⌞angelis antiqui draconis prelium, liq⸥uet profecto ⸤illis esse prelatum, quibus adnitentibus⸥ et subditis noscitur ⸤cothidie de hoste antiquo repo⸥rtare tropheum. 3. Quod ⸤autem in nostra principetur re⸥publica fideliumque sal⸤vandorum sit illi cu⸥ra precipua, manifeste et eno⸤dius declaratur⸥ in Danielis prophetia, cui sic dicitur voce angelica: «Et nemo est adiutor meus in omnibus his, nisi Michael archangelus princeps vester». Et item: «In tempore illo consurget Michael archangelus princeps vester, qui stat pro filiis populi tui». 4. Vides ergo hunc beatissimum spiritum quodammodo, ut ita dixerim, humanum et ad illius Iudaici populi, qui id temporis fidelis erat, favorem et tutelam promtissimum. 5. At vero post illius populi diram sevitiam et infidelitatis nimiam obstinationem, qua per crucem in auctorem omnium crassatus est, cum post eiusdem Domini nostri ascensionem auditae essent voces angelorum in templo: «Transeamus ab his sedibus», voluit idem archangelus, quemadmodum et sancti apostoli, desertis Iudeae finibus, suae dilectionis ac benivolentiae extendere sinus et humani generis pius provisor sui gloriosi nominis noticiam cunctis manifestare gentibus, maxime in horis occidentalibus. 6. Et sicut Roma, urbium maxima, summorum apostolorum Petri et Pauli purpurea decoratur victoria, ut, quae erat tunc orbis domina et tocius caput supersticionis, fieret etiam clarissima apice religionis, sic respectu divinae pietatis meruit sublimari pre omnibus Romana dignitas solatiante ipso primate angelicae virtutis. 7. In occiduis namque finibus orbis tria sibi archangelus Domini peculiaria loca delegit quam maxime, quae sua suorumque luciflua inviseret illustracione: primum quidem montem illum Garganum toto iam orbi notissimum; secundum circa oceanum, qui dicitur Ad maris periculum; tercium in horum medio iustissima meta positum, montem videlicet Pyrchirianum. 8. Merito quippe in terris, ceu humana vitans contagia, celsis montium gaudet cacuminibus, qui, summo pastore querente perditam ovem in convallibus, cum ceteris beatis angelorum agminibus desertus scribitur fuisse in montibus, unde divinam maiestatem contemplatur vicinius. 9. Sed iam omissis ceteris ad illud, quod proposuimus, stilum vertamus.

1. In Italiae finibus mons quidam extat insignis XII. milibus passuum distans ab Alpibus, qui vulgari nomine, sed non vulgari errore aut casu, Pyrchiriana seu Pyrchariana, id est ignis Domini vel ignea civitas, vocatus est ab incolis propter angelorum, ut reor, ibi futuram frequentiam et dilectam Domino sedem, qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. 2. Is undique tractu satis arduo sublime caput in aera exerit ipsasque nubes suo vertice tangit, parvique collis discrimine a ceteris seiunctus, una admodum arta via potest adiri, ut facile intelligas illum quodam divino privilegio donari. 3. Amenus quippe puris et suo murmure dilabentibus e vicino fontium rivulis, redimitus quoque frondosis ac pomiferis arboribus et silvis, ubi garrula voce aves immurmurant diversi generis, solo nudato supremo cacumine beati Michaelis gestat ecclesiam, non tam metallorum fulgore aut humano opificio rutilam seu politam quam crebra signorum experienti evidentia conspicuam. 4. Quae tantam ac talem aspicientibus divinae contemplacionis suo quodam secreto infundit dulcedinem, ut illius domicilio illecti ac contubernio clament medullitus pre desiderio: «Mons in quo beneplacitum est Deo habitare in eo», et «Sicut ros Hermon, qui descendit in montem Syon, quoniam illic mandavit Dominus benedictionem et vitam usque in seculum». 5. Ecclesiam ergo illam hoc ordine inibi constructam primitus verissima antiquitatis relatione accepimus.

1. Erat quidam Ravennas nomine Iohannes cognomento Vincentius, vir mirae simplicitatis ac spiritualis intelligentiae gratia adprime ornatus, qui in genitali quidem solo episcopali fertur functus dignitate, sed, solitariae vitae ardore flammatus, multis provintiis perlustratis, in montem, qui Caprasius dicitur, predicto monti a parte septemtrionali oppositum, sese conduxerat, ut Domino, cui inter turbas positus, quarum fuerat offensus obsequiis, siciebat inseparabiliter adherere, nullo deinceps humano consorcio retrahente facilius uniretur: qui locus tunc adeo remotus erat, ut heremi secreta haud desideraret. 2. Ubi multo tempore ille famulus Dei delitescens, tanta intentione divinae theoriae hominum devitabat aspectus, ut angelorum cotidiano consorcio delectari ac perfrui non inmerito crederetur.

1. Sequenti vero die, membris nocturna quiete ad laborem innovatis, veniens ad locum, ubi pridie operatus fuerat, sed nil eorum repperiens, quae paraverat, hesit et, quae necessitas in tam denso nemore nocturnum furem compulisset, vehementer admiratus, laborem tamen resumit. 2. Dumque omni humano destitutus solacio piis dat operam studiis, ecce videt columbas innumeras facto grege advolare ipsasque ligni dolaturas certatim rostris insumere et ad montem Pyrchirianam sepe deferre; sed nesciens quid hoc miraculum portenderet, minime cessat a cepto opere. 3. Viderat quoque iam dudum, noctu vigiliis inserviens, a prefato monte globum igneum frequenter usque ad coelum longo tractu porrigi.

1. Expergefactus itaque vir Dei et certificatus angelico affamine, obpositi montis celsam rupem, quamvis diverso fatigatus anfractu, subiit et, cum aliquantisper solotenus prostratus obortis orasset lacrimis, respiciens vidit totam lignorum materiam, quam perisse putaverat, et satis super se gavisus grates Deo suaeque sedis ministro inmensas persolvit; sicque novus ille incola animatus cum gaudio ligna concin<n>at, ecclesiam in brevi consum<m>at.

1. Altare quoque de eadem rupe nativa in honore angelorum principis Michaelis miro opere, sed humanae artis industria non satis polito incidit. 2. Tandem in eminenti scopulo, quibus potuit impensis, perfecto edificio, Taurinensem episcopum Amizonem nomine adiit et, qualiter per visionem angelicam in sepe dicto loco ecclesiam edificaverit, ordine pandit, illiusque consecracionem humili prece deposcit. 3. At ille sanctus pontifex, audiens beatum Michaelem in loco, qui suae erat diocesis, voluisse revelari suis temporibus, in laudes prorupit creatoris et plenus lacrimis, quas profundebat suavis amor archangeli, contra montem illico genua flexit et, expansis manibus et intentis in coelum oculis, sic fatur: «Grates agimus gratiae tuae, summe Pater, rex seculorum, qui nullum tempus absque bonitatis tuae testimonio nobis transire permittis. Ecce enim indignos nos famulos tuos populumque tuum per summum maiestatis tuae ministrum visitare non dedignaris, quem nostris bonis votis rebusque tutandis non dubitamus fore patronum».

1. Dixerat et famulum Domini Iohannem advocat, de nomine, patria simul et religione sciscitatur, quibus ortus maioribus, quave occasione et quo tempore advenerit, querit et audit. 2. Unde etiam quamplurimum in Domino gavisus, ad illius postulata libenter assensum prebuit diemque dedicacionis illi prestituit omnique clero et populo, ut illuc sollempniter conveniant, indicit. 3. Confluit hominum multitudo innumerabilis ex diversis urbibus, opidis et villis tantae rei fama admonita, sicut mos est, ac studio novitatis; et ante diem consecracionis totam fere occupavit planiciem ab ipsa Taurinensi civitate vacantem amplis territorii spaciis, ubi eatenus rarus incola⸥ morabatur, donec pro angelica revelacione cepit honori et amori haberi ipsa regio, quae antea inculta et vilis habebatur.

1. Venerabilis quoque praesul Amizo ad locum appropinquans in castro hospitatur Avilliano. 2. Ecce autem circa noctis medium, dictu mirabile, inmensus ignis instar magnae columpnae videtur e coelo supra montem descendere suisque flammis coruscis aere sereno totum circumlambere. 3. Cuius novitate miraculi populi stratis exciti supplices ad coelum manus tendere, pectora pugnis tundere. 4. Vociferantur cuncti Pyrchirianam penitus exuri. Tollitur clamor ad sydera. Episcopus ipse tanto rumore attonitus surrexit partemque rutilae lucis iam iamque residentis contemplatus sic ait suis: «O quam metuendus est locus iste! A Domino vere factum est istud, et est mirabile in oculis nostris. Hic est ille ardens rubus, in quo Moysi quondam apparuit Dominus; hic est mons alter Syna, igneam legem per disposicionem angelorum accepturus». 5. In crastinum igitur, cum ad locum ventum fuisset et honorabilis pontifex cum venerando cetu foribus humilis basilicae astitisset, aspexit ab alto tamquam olei liquorem effluere et effigiem crucis humore crasso per ecclesiolae quosdam scopulos eminentes apparere. 6. At ille, obstupefactus et cum omni populo terrore perculsus, humilis ingreditur et, humi prostratus, archangelo mediante a dominatore coeli et terrae perfectum finem tantae virtuti obnixius imprecatur. 7. Oratione autem finita cum oculos lacrimis suffusos levasset, videt titulum mirae pulcritudinis erectum, procul dubio manibus angelicis coaptatum, et balsamo atque oleo per circuitum supraque affluenter resudare in tantum, ut ad terram usque videretur effluere. 8. Quod cernens, accepto festinus linteo oleum reverenter extersit et sic operto titulo missarum ibi sollempnia devotissime celebravit. 9. A linteo vero, quo sacra extersa est ara, quanta processerit virtus, non est nostrae facultatis evolvere, quia non inbecillis, non a demone possessus, non qualibet infirmitate detentus aliquis inde tactus est, quem inexpertem divinae pietatis mox sanitate recepta virtus archangeli permiserit existere. 10. Tantis pius antistes miraculis motus, anachoretae precibus et ab honestis nobilium personis, qui affuerant, exoratus, cum interminatione sempiterni anathematis constituit, ut a suo successorumque suorum seculari dominatu vel inpedimento liber esset per secula locus ea ratione, ut, si quis eius constitucionis in posterum contemptor fieret, apostolicae sedis esset iudicii reus.

1. Ab illo tempore itaque sanctus heremita Iohannes usus cellula iuxta posita montem solus incolere cepit, et sanctus Domini archangelus loci sui dilectorem et provisorem se esse luce clarius manifestare non distulit. 2. Non multum namque temporis effluxerat, et ecce viri sanctorum apostolorum Petri et Pauli limina necnon et eiusdem sancti archangeli patrocinia in monte Gargani adire festinabant. 3. Cumque, in Segusiana valle positi, prescriptam ecclesiam in summitate montis tamquam in specula sitam conspicerent, ignari rerum, a quo constructa vel cuius nomini dicata esset, studiose requirunt. 4. Quibus cum senex nuper gesta retulisset, unus illorum, qui podagrae morbo graviter vexabatur, letus valde effectus, socios hoc modo affatur: «Nostis, o sodales, quanto pedum meorum torquear dolore et quam sepe vos offenderim in hoc itinere mea tarditate. Unde, quoniam ad illum sanctum Gargani montem, sicut proposueram, nequeo pertingere, obtestor per eum, quem animarum fidelium ducem post mortem maxime credimus, ut liceat michi saltem istud sanctum oratorium illi dicatum invisere eumque, ut in hora exitus sit animae meae propicius, exorare, vosque ipsi aut mecum pro vestra mercede ascendatis aut in montis calce reditum meum maturum expectetis». 5. At illi, in eum maligne tumultuantes, ita illi exprobrant: «Quid est, miser homo, quod loqueris? Quo nisu vales per aspera et ardua scandere, qui planae et dudum tritae viae lederis planicie? Abi quo vis, insane; dispereat, qui te expectaverit». 6. Tunc ille, deserto comitum contubernio sumptaque fiducia ex amore archangeli, quod impossibile putabant, aggreditur et, magis genibus et manibus reptando, vix tandem victor optato potitur desiderio, intransque ecclesiam uberrimis humectavit solum lacrimis et inter vota et preces, quas ex affectu intimo fundebat Domino eiusque archangelo, quod sit derelictus a viris suaeque facit mentionem infirmitatis. 7. Interea, ut assolet fieri, pre labore et mesticia somnus hominem corripit; et, post aliquot horas sopore solutus, coram altari sancti Michaelis in monte nimirum Gargani sese sospitem et incolumem invenit. 8. Quanta tunc flens largiter ibi quoque lacrimarum pre gaudio fuderit flumina, si vellet exprimere, Tulliana, nisi fallor, succumberet facundia. 9. Fortassis, quod loquimur, pro sui novitate et miraculi magnitudine cuilibet videatur incredibile. Sed, o tu, qui inde ambigis, veterem Danielis historiam non te pigeat retexere et, quo pacto angelus Domini per terrarum tot spacia Abacuc per capillum Danieli in lacu Babilonico sedenti et famelico asportaverit si ratione non conpreendis, indubitanter actum crede. An negabis, incredule, quod tunc factum est per angelum, non potuisse nunc fieri per summum archangelum? 10. Vir igitur ille, cum suae sospitatis auctori quantas potuit gratiarum ibi persolvisset actiones, letus et exiliens inde repedabat. 11. Iamque Romam transierat, cum infidi comites eius nondum ad urbem pervenerant. 12. Quem cum sibi obviam eminus redeuntem contemplarentur, admirantes mutuo alter aiebat ad alterum: «Ho, Deus, quem video? Num iste est noster socius, qui apud Clusam a nobis est relictus?» Et alter: «Non est – ait – ille, sed similis eius. Nam ille podager, iste incedit firmus et incolumis. Sed quid? Certe is ipse est. Salve, bone vir». 13. At ille: «Salvete vos, o boni sodales». «Quid est hoc? – inquiunt – Quis te huc ad<d>uxit aut quomodo sanus effectus es?» 14. Quibus cum prescripti miraculi seriem retulisset, tantae rei novitate attoniti dixerunt ad eum: «Num ista sancto apostolico per ordinem non aperuisti? Revertere nobiscum, ingrate, revertere et narra, quanta tibi Deus fecerit!» Et ille: «Faciam ita, tametsi vos non promeruistis». 15. Rediit, narravit et ad amorem venerabilis huius loci Romam matrem civitatum accendit, totaque Italia, qua veniebant, huius miraculi fama pertonuit.

1. Per idem tempus, imperante Otone iuniore augusto, quidam nobilium Hugo nomine de Arvernensi comitatu cum propria uxore ⌞sancti apostolorum principis Petri limina petiit et, licet innumerabilium graviumque peccatorum sibi esset conscius, beati tamen apostoli misericordia, cui pius Dominus ad sui amoris periculum ter suas oves pascendas commisit, reformari ad spem vitae non cassam fiduciam sumpsit. 2. Veniens igitur Romam horribile primum et lucrosum miraculum de se ipso cunctis intuentibus prebuit, cum, ad gradus exteriores ecclesiae sancti Petri veniens nec ultra valens progredi, fixus et inmobilis hesit, et quanto magis, ut intrare posset, rotabatur⸥ in circui⸤tu, tanto longius propellebatur a sacro tem⸥pli aditu. 3. Qu⸤od intelligens sibi contingere faci⸥norum suorum immen⸤sitate, torquetur dolore⸥ miserae nimis et peccatric⸤is conscienciae plurimaque⸥ turbatur anxietate. 4. Nitebatur Petr⸤um, communem⸥ spem miserorum, lacrimosis suspiriis nec se p⸤alam⸥ prodentibus, ut sui misereretur, inflectere, quia palpitabat lingua mala confusione, quae peccatum celando solet accumulare, et erubescebat fateri, quod non erubuit perpetrare. 5. Tandem coactus uxori suisque circumstantibus, quo cruciaretur igne ⸤conscienciae, proclamat et tam papam tunc temporis Silvestrum quam ministros altaris sancti evocari exoptat. 6. Quibus clementer venientibus dolorem dolorisque causas exponit et in suis vicariis experiri Petri mansuetudinem suppliciter humi prostratus exposcit. 7. «Apostolica sedes – ait ad eos – quos iudicat, tanquam filios advocat et tenerae pietatis dulcedine revera sicut mater, quos percutit, amat. Inaudito torqueor miser conscienciae peccatricis cruciatu, quia in tranquillo, quod alii nunquam reor accidisse, periclitor portu, dum fons misericordiae post magistrum, qui etiam nolentes suis ad salutem retibus trahit, ⸥ me quasi ⸤filium gehennae omnino repellit. ⸥ Sed exigit, scio ⸤procul dubio, singularis⸥ dulcedinis pastor cri⸤minum confessionem⸥ et secundam post baptismum, ⸤quando⸥ quidem prima me conprobat apostatam, hostis abrenuntiationem. Assentio, confiteor, abrenuncio et a fonte David, qui in ablucionem menstruatae patet, per ministerium domini mei Petri consilium requiro». 8. Haec querimonia dulcia Romanae pietatis viscera concussit, et tantorum criminum reus de constructione unius cenobii, ubi perpetualiter a monachis Domino serviretur, sponsionem fecit, exigentibus tam memorato papa quam ministris apostolicis. 9. Purgatus itaque tali penitentia et confessione, sic demum limina sancta ingredi et locum vestigiorum Domini permissus est osculari; et facere gestiens, quod promiserat, ad propria cepit cum gaudio regredi.

1. Igitur levaturi tanti molem palatii Hugo et uxor eius omnibus modis harenam nocituram prudenter explorant et eam obstruere felici conamine parant, ut supra firmam petram secure fundamentum numquam casurum iaciant. 2. Ascensis ergo diluculo vehiculis, Hardoini marchionis curiam, quae tredecim tantum milibus in castro Avilliano tunc aberat, celeriter adeunt eumque ibi cum uxore nichilominus nutu Divinitatis, ne diutius fatigentur, inveniunt. 3. Nobiles et elegantis habitudinis peregrini ex cismontanis partibus advenisse principi nunciantur, moxque ab eo, sicuti nobilibus mos quodammodo naturaliter inest, si boni sunt, honorifice suscipiuntur. 4. Adventus causas exponunt et licentiam construendi cenobii in memorato multotiens loco petunt, ea videlicet ratione, ut gloriosus marchio, quantum vellet auri vel argenti, mulorum ceterorumque vehiculorum, quae adduxerant, optimam copiam benigne reciperet et locum ab omni sua proheredumque suorum seculari potestate scripto iudiciali solveret, quatinus in posterum Deo inibi servituris a cunctis, quae seculi potestatibus vel ex debito vel ex terrore fiunt, expedita libertas condicionibus esset. 5. Liberalissimus princeps libenter annuit et in primis gratis, quae petebantur, exequi volens, postmodum saniori consilio precium, quod iustum visum est, benigne recepit, ut et evangelico exemplo, quemadmodum de precio Domini emptus est ager in sepulturam peregrinorum, monachis seculo morituris in eodem loco precio vitalis sepultura proveniret et futuris temporibus refragandae cenobii libertatis occasio nulla foret.

6. Post haec ad ospicium letus Hugo regreditur et, consilio nichilominus hospitis virum, cui tutelam loci committeret, quesiturus, interim, quia viae occasio se prebuit, cum paucis ad montis cacumen, habitudinem loci visurus, pocius animi quam vi corporis – nam via erat difficillima – trahitur. 7. Estu ergo vel labore fessus admodum, imo omnino siti nutu Dei deficiens, ad pedes heremitae, cuius ecclesiae contigua erat cella parvissima, prosternitur et, ut archangeli, si non humano consilio, tanti periculi medelam quantotius inveniat, deprecatur. 8. Audivit ab illo aquam in proximo non haberi, vinum autem in ampullula parva, quantum ad unius missae celebrationem vix posset sufficere, contineri; penes se nil omnino remedii fore, nam virtutem archangeli procul dubio omnia posse. 9. Instante, quem sitis et estus periculum cohartabat, heremita tandem pietate concutitur et archangelum, si status loci sibi placeat, devoti viri mederi periculo deprecatur.

1. Mox – mira dicturus sum – predictam cernit ampullulam, quasi ab imo scaturiente vena fontis, inundare et summum archangelum virtutem visibilem exhibere. 2. Quantum oportuit potati sunt, qui venerant, et accepta benedictione redeuntes, sicut prediximus, virum tutelae loci congruum – nam heremitae nulla iam nisi de coelestibus cura erat – reperire desiderantes, ad ospicium properant. 3. Retulit hospiti vir Deo devotus, quod acciderat, et inter verba locutionis, estu boni desiderii non minus quam prius siti corporis estuans, iterum atque iterum de loci tutela, cui esset oportune commit<t>enda, verbum repetebat. 4. Aderat ibi quidam nutu Domini vir religiosus ordinis monastici nomine Atvertus, qui, in Lisathio monasterio abbatis prius officio functus atque ab hoc a contrariis sanctae religionis expulsus, tunc a liminibus apostolorum regressus in eodem per aliquot dies fuerat hospicio remoratus. 5. «Hunc – ait hospes –, ut reor, gratia divina providit, qui non ut novus, sed expertus officii monastici parvas expensas adhuc incompositi locelli, spiritu pauper, amore religionis amabit et humili suae paupertatis obsequio servituris in posterum Christo, quae satis sint, divicias aggregabit». 6. Auditis his, venerabilis peccator Hugo in laudem redemptoris attollitur et hoc quasi auspicio iam penitenciam suam Deum quodammodo recepisse gratulatur. 7. Prefatum ergo virum religiosum Atvertum multis precibus vincit et, relictis, quantum ad presens ut peregrinus poterat, necessariis, ei locum committens, cicius rediturus ad sua cum gaudio rediit.

1. Exinde vir Deo plenus Advertus omnino plena devocione satagens oportuna monachis edificiola secundum situm loci – nam scopulis asperrimum erat – cepit construere et, quicquid usquam colligere poterat, modico victu contentus, ad id solum expendere. 2. Tempore constituto, sicut promiserat, Hugo rediit et, omnibus necessariis impensis ad perficiendam ecclesiae fabricam datis, iterum ad prefatum marchionem transitum fecit et ab eo, sicut et prius dato precio, villulam monti contiguam nomine Clusam et edificandis villulis congruas terras nichilominus contiguas adquisivit. 3. Ut autem libertati loci, pro qua precipue satagebat, scrupulus omnino nullus inesset, Taurinensem pontificem, qui Amizo dicebatur, adiit et, oblatis, quae tantum virum decebant, muneribus, cunctis iterum locum solvi condicionibus cum anathematis etiam interposicione favorabiliter impetravit; indeque Romam profectus, omnium predictarum sponsionum tam pontificis quam marchionis tenores omnemque sui operis hordiens hystoriam papae Silvestro retulit et eius ad presens, imo principis apostolorum auctoritate, postea vero etiam imperatoriae maiestatis corroborari locum litteris et nomine fecit. 4. Post haec, quo advixit, omnia monasterio secundum posse necessaria vel attulit vel direxit, et exinde cenobium incrementis oportunis, ex tempore Deo favente, meritis hactenus archangeli crevit et, variis miraculis coruscans, diversis populis gratum et venerabile fuit. 5. Ne autem aliqua dubietas ex his, quae relata sunt, in cordibus fidelium possit oriri, testis est predicti Hugonis filius Mauricius, testis et ipsa familia, quorum vel suis vel parentum proximis diebus tantis indiciis angelica virtus dignata est propalari.

1. Igitur venerabilis papa Nicholaus (quod nomen victoriam populi nimirum catholici sonat) narrationis huius ordiendae laudator atque preceptor extitit, ut cunctis legentibus innotesceret predicti loci curam specialiter ad sedem apostolicam pertinere et, quisquis fidelium in fine caducae atque transitoriae vitae pennis angelicis ad coelos optat evehi, contra locum, quem Michael princeps angelorum dilexit et elegit, vereatur aliquid iniquum moliri, quatinus in domo sua absque scissionibus cordium cum pace, quae hominum bonae voluntatis propria est, sit nomen Domini semper benedictum, qui omnes suos spiritus administratorios propter eos, qui hereditatem capiunt salutis, implere gratuite misericordiae suae mittit ministerium.