erat quidem nobis propositum in presenti volumine adbreviare nunc tractatum romano Pontifici tunc destinatum ac presentatum et eius approbatione roboratum, sed quia sentencię nostrę de glorificatione in Dei Filio humanę substantię a quibusdam contradicitur, quam ex intentione atque consilio Eugenio papę in hoc tractatu proposuimus, ut eius in hac vel tenenda vel non tenenda iudicium teneremus, quanquam romanos pontifices antiquos in eadem sententia nobis consentaneos haberemus, coacti sumus totum nunc offerre lectori pensandum, quod tunc obtulimus romano Pontifici diiudicandum, ut, quia ille gratum et ratum habuit quod in hoc tractatu a nobis affirmatur, omne os obstruatur contraria docentium et roboretur fides hominum hominem in Deo glorificantium, immo a Patre summo summe glorificatum venerantium et adoratione qua solus Deus est adorandus adorantium, sicut docet effesinum concilium, cuius dicta, quoniam alias posuimus, hic repetenda non putamus. Item quę de pontificum promotionibus aliisque institutis ad decorem domus Dei pertinentibus iam dicto Pontifici romano tractatu psalmi huius insinuavimus, quoniam sibi ab ipso approbata, ne quis ea putet contempnenda vel convellenda, non piguit nos hic inserere, quia hostes Ierusalem, cives Babilonis non piget his contraria docere vel agere.

Absit autem a sacrosancta romana Ęcclesia talis macula et ruga, qualis nomine curię notatur. Quod nomen his qui mollibus vestiuntur et in domibus regum sunt atque iudicibus cinctis in iudicio sanguinis cooperantur ad vindictam malefactorum non improbabiliter attribuitur, sicut olim senatui romano congruebat, quando sub iudicibus cinctis, imperatoribus, dictatoribus, consulibus, non Urbis tantum, sed et orbis dominium sibi vendicavit. Verum, quia sedes tunc imperialis nunc facta est apostolica, dum Antiochus et Remus concedunt Petro Regni solium, cedente quoque imperatore Constantino a Roma seniore ad novam, quam Constantinopolim a suo nomine vocavit, non inmerito in urbe Roma preferendum est nomen Ęcclesię nomini curię, quoniam et hi qui nunc in ea se faciunt senatores, etsi habeant potestatem sine sanguinis vindicta tractandi et iudicandi causas civiles et lites forenses, quemadmodum docet beatus Petrus in Ordinatione Clementis, attamen grandiora Urbis et orbis negocia longe superexcedunt eorum iudicia spectantque ad romanum Pontificem sive illius vicarios Lino et Cleto consimiles, ei tanquam beato Petro fideliter cooperantes, itemque ad romanorum Imperatorem sive illius vicarium Urbis prefectum, qui de sua dignitate respicit utrumque, videlicet domnum Papam, cui facit hominium, et domnum Imperatorem, a quo accipit suę potestatis insigne, scilicet exertum gladium.

Sicut enim hi, quorum interest exercitum campo ductare, congrue investiuntur per vexillum, sic non indecenter ex longo usu prefectus Urbis ab imperatoribus cognoscitur investitus per gladium contra malefactores Urbis exertum, ut videlicet gladio legitimo pereant qui gladium non legitimum accipientes vindictam sanguinis temere usurpant. Prefectus vero Urbis desuper sibi dato gladio tunc legitime utitur ad vindictam malorum, laudem vero bonorum, quando exinde tam domno Papę quam domno Imperatori ad honorificandum Sacerdocium et Imperium famulatur, promissa vel iurata utrique fidelitate ac servata inter eos tali distinctione qualis est inter duo luminaria magna, quę Deus ita creavit et ordinavit ut alterum preesset diei, alterum nocti, quia spiritalia, quibus preest domnus Papa, diei, et temporalia, quibus preest domnus Imperator, nocti comparantur. Ecce duo luminaria et ecce duo gladii hic: luminaria propter iudicia Domini vera, iustificata in semetipsis, gladia propter vindictas in illos exerendas, qui nolunt obedire iudiciis Domini veris, iustificatis in semetipsis; veris, ne iudex fallatur in discernendo bonum et malum, iustum et iniustum; iustificatis, ut solum intuitu iusticię absque munerum captatione absque personarum acceptione reprobetur malum et eligatur bonum, sive per illum iudicem qui habet gladium spiritalem, sive per illum qui non sine causa portat gladium materialem. Munera enim excecant oculos etiam sapientum et acceptio personarum aliquando pervertit iudicium. Perversum vero iudicium sive muneribus coemptum coram Deo robur non habet, etiamsi nullus hominum dicere audeat iudici: «Cur ita facis?».

Hinc est illud in Ysaia: «Ve qui convertitis iudicium in absinthium»; et in Apocalipsi: «Nomen stellę, quę de cęlo cecidit, dicitur “absinthium”». Quia enim sucus absinthii sumptus extorquet vomitum, recte absinthio iudicium illud assimilatur, quod a piis et iustis iuste ac pie respuitur. Et tunc etiam nomen stellę dicitur «absinthium», cum sub nitore iusticię iniustum fit iudicium; tanquam si vinum sit felle mixtum, quod cum gustasset Christus in passione sua noluit bibere. Unde non mirum, quod servi eius nolunt bibere iudicium felle iniquitatis mixtum, quod quasi absinthium facit vomitum, quanquam non audeat illud manifeste improbare qui opprimitur talis iudicii perversitate, tunc maxime cum iudices perversi omnes diligunt munera, secuntur retributiones. Audet tamen is qui veritatem intelligit et diligit ipsam veritatem approbare saltem in corde suo, assimilatus illi beato Ioseph, qui non consensit iudicibus Christum iudicantibus iniuste. Audet quoque cum eodem Ioseph Christum sepelire, dum veritatem velut sepultam in corde suo tacitus veneratur, certus quod eadem veritas quandoque resurgat et dicat: «Data est michi omnis potestas in cęlo et in terra», in Sacerdocio et Regno, in spiritalibus et temporalibus.

De quorum distinctione pro posse nostro disseruimus in tractatu subsequenti super psalmum LXIIII, quem et prius beatę memorię papę Eugenio porreximus et nunc denuo tibi, Hainrice, cardinalis presbiter sanctę romanę Ęcclesię, pro munere offerimus. Quia enim zelo domus Dei te sensimus inflammatum, gratia Dei aspirante amplius te accendi optamus eo igne, quem Dominus Iesus misit in terram et voluit vehementer accendi: «Ignem» inquit «veni mittere in terram; et quid volo, nisi ut ardeat?». Iste est ignis, de quo in Lege dicitur: «Ignis iste erit semper in altari, quem nutriet sacerdos, subiciens ligna mane per singulos dies». Cum igitur in ministerium tabrnaculi offerant principes donaria magna, scilicet aurum, argentum, lapides preciosos, ad ornandum sive altare, sive rationale, sive humerale, nos pauperculi saltem ligna offeramus ad ignem sanctum nutriendum, et pilos caprarum ad operiendum tabernaculum. Talia denique cupimus esse qualiacunque opuscula nostra, quibus et ignis karitatis tanquam lignis cedrinis nutriatur et penitentię operimentum, quasi de pilis caprarum exinde contextum, proficiat ad illius beatitudinis augmentum, de qua dicitur: «Beati quorum remissę sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata». Suscipe igitur munusculum hoc de manu paupertatis nostrę, qui auro et argento minime habundamus, ne omnino illius precepti transgressores inveniamur, de quo in Lege Domini dicitur: «Non apparebis in conspectu Domini Dei tui vacuus».

Te decet ymnus, Deus, in Syon, et tibi reddetur votum in Ierusalem. Psalmo isto tercia iam recapitulatione reditur ad summum spei, id est ad finem seculi, quando sumus in patriam cęlestem resumptis corporibus profecturi. Inscribitur autem sic: «In finem. Psalmus David. Canticum Ieremię et Aggei de verbo peregrinationis, quando incipiebant proficisci», et est sensus: his psalmus est David prophetę considerantis in finem, id est in ultimam etatem. Psalmus dico, Eos canticum, id est iocunditas et leticia Ieremię et Aggei et omnium fidelium. Ieremias interpretatur «excelsus Domini», Aggeus «solempnis» vel «sublimis». Hi utrique predixerant futuram peregrinationem iudaici populi et reversionem in patriam. In qua etiam reversione Aggeus interfuit. Utrique vero intellexerunt peregrinationem fidelium, quę fit in hac vita, et reditum, qui tandem erit, per illam designari. Per hos autem duos designantur omnes fideles, quoniam illi, sicut sub illius peregrinationis figura hoc exilium spiritale magis plangebant, sic et in illius reversionis leticia de spiritali potius liberatione gaudebant. Et Ieremias quidem, plus ceteris lamentatus et afflictus, non dubitatur plus ceteris quoque letificatus et vere iuxta nomen suum in Regno cęlorum insigniter excelsus, pro eo quod super gentes et super regna constitutus ut evelleret, destrueret, disperderet et dissiparet, edifficaret quoque ac plantaret, multa in hoc officio contraria passus et valde humiliatus ac passioni Christi expresse complantatus est. Sed tamen per ipsum Ieremiam, licet precipuum, significantur minus perfecti et mediocres, per Aggeum, qui in reditu affuit, perfecti, qui non solum se peregrinari agnoscunt, sed iuxta Apostolum: «Conversatio eorum iam in cęlis est», ubi secundum nomen Aggei solemnizant et gaudia cęlestis patrię in terra peregrinationis iam pregustant.

Sic et in Euangelio, dicente Domino ad Petrum: «Tu me sequere», de Iohanne vero: «Sic eum volo manere», per Apostolorum principem significatur vita mediocrium in actione bona bene laborantium, et per Iohannem vita perfectorum, tanquam super pectus Iesu in contemplationis requie pausantium dulcedinemque vitę perennis in hac peregrinatione pregustantium, cum utrumque istorum, Petrum videlicet et Iohannem, constet in utraque vita fuisse consummatum. Et quidem valde honorandus est beatus Iohannes, qui supra pectus Domini in cena recubuit, sed tamen pre ceteris Apostolis Apostolorum principi, tanquam principaliter cum Ieremia super gentes et super regna constituto, data est auctoritas confirmandi fratres et destruendi portas inferi, ut eleventur portę ęternales, portę Syon, quas diligit Dominus super omnia tabernacula Iacob, quarum ad introitum cum Ieremia et Aggeo anhelantes eiusdem Syon peregrini cives dicunt assidue oris et cordis clamore: «Te decet ymnus, Deus, in Syon, et tibi reddetur votum in Ierusalem», subauditur: cęlesti. Et ne quis eorum illic desit, orant in metu et spe: «Exaudi nos, Deus salutaris noster, spes omnium finium terrę et in mari longe», et cetera.

Nota est ystoria, quod Ieremias captivitatem Iudeorum in Babiloniam et predixit et vidit. Prophetavit etiam eos post LXX annos redituros. In illa vero captivitate fuerunt in Babilonia prophetę, inter quos erant Ezechiel et Aggeus. Completis autem LXX annis, permittente Ciro rege Persarum, regressi sunt Ierosolimam et Aggeus cum illis, et restitutum est templum. Quoniam autem hec in figura contingebant illis, intelligendum est duas esse civitates spiritaliter: unam malorum, quę cepit a Cain, alteram quę cepit ab Abel. Illius cupiditas, huius caritas cives facit; ambę permixtę sunt corpore, non desiderio, quia, quandiu in corpore sumus, hec ut illa peregrinatur a Domino. Huius autem peregrinationis causa fuit verbum, quod primis parentibus factum est: «Eritis sicut dii», quod non incongrue dicitur «verbum peregrinationis», quia causa est universalis peregrinationis, in qua captivi detinemur. Incipit tamen ad patriam exire qui incipit amare, ut tandem penitus constitutus in dexteram separetur.

Nec vacat, quod post LXX annos de peregrinatione redeunt. Hic enim numerus tempus vitę designat presentis, quo maxime ante adventum tenebatur populus in confusione; unde regredi cepit per Christum, qui natus est in septuagesima septima generatione. Hoc ergo canticum de reversione consolatio est in exilio, ne quis desperet, certum audiens reditum, et per quem et quę divicię sint reversis. Primo autem propheta affirmat reditum et precatur, secundo laudes Dei et virtutes describit ibi: «Spes omnium finium terrę et in mari longe».

De hac ergo reversione voce revertentium propheta cantat et ait: «Te decet ymnus, Deus, in Syon». O Deus iuste, cuius iusto iudicio sumus in peregrinatione sub rege babilonico, sed tandem reversuros nos confidimus ad patriam, cęlestem videlicet Ierosolimam, ad quam proficisci nunc incipimus, qui manentes in Ęcclesia per fidem ambulamus. Te decet ymnus: te, non deos gentium demonia, decet ymnus, id est laus cum cantico. Ubi? In Syon, id est in Ęcclesia, quę secundum statum sive motum peregrinationis, in qua per fidem nunc ambulat, «Syon», id est «speculatio», dicitur; secundum statum vero ęternitatis, ad quam tendit, «Ierusalem», id est «visio pacis», nominatur, quia tunc videbit facie ad faciem, quod nunc per speculum videndo «Syon» dicitur, id est «speculatio». In hac Syon te, Deum verum, decet ymnus ab illius civitatis civibus. Nam, etsi aliquis illorum fuerit et in fornace babilonica secundum corporalis angustię detentionem et hominum despectionem, tamen, quia spiritu spiritalia et cęlestia speculatur, bene trium puerorum cantat ymnum, qui neque ad adorandam statuam auream, id est ad sectandam avariciam, declinatur, neque igne babilonico, quę turpissima est inmundicię libido, perniciose uritur. E contra, si civis aliquis babilonicus amori secularis vel glorię vel concupiscentię vel utriusque deditus, maxime avaricię servus, quę est idolorum servitus, fuerit in Syon, id est in presenti et peregrinante nunc Ęcclesia, vel dignitatibus ęcclesiasticis honoratus vel specie sanctitatis tanquam civis Ierusalem palliatus, non te, Deum verum, decet ymnus in talis confusionis vel una persona, vel plurium synagoga, quia non est speciosa vel preciosa laus in ore peccatoris, maxime in obsequio divino quę sua sunt, non quę Iesu Christi querentis, quod est adorare auream statuam.

Propterea namque in quatuor temporum ieiuniis, quibus ymnorum cantores ad sacros ordines promoventur, trium puerorum post aureę statuę contemptum, post incendium fornacis devictum subnectitur ymnus, ut instruantur ordinandi, quod, etsi cives dicantur et habeantur Ierusalem, non tamen decet eos ymnum Deo vero cantare vel altari sacro ministrare, nisi contempto prius aureo simulacro exicialis avaricię victoque vel extincto in se libidinis igne piceo ac sulphureo, quem rex Babilonis nutrit, rex ierosolimitanus detestatur et odit, quique non pueros Domini Spiritu Sancto vento roris protectos incendit, sed ministros regis Chaldeos incendit, qui eum nutriunt, non extinguunt. Porro tres pueri, omnes videlicet pure colentes trinum in unitate Deum, non hunc ignem in se nutriunt, sed ieiuniis, vigiliis, orationibus ceterisque spiritalibus exercitiis restinguunt. Et, cum restinctus fuerit, vel ut non sit, ut senibus contingit aliquotiens, vel certe ut non obsit, quanquam legi membrorum naturaliter insit, quod iuvenibus evenit, qui, etsi sentiunt in se carnis concupiscentias, non tamen eunt post eas neque arma iniquitatis faciunt membra sua, Legi Dei mente serviendo legique membrorum carnalium in Spiritu Sancto, tanquam vento roris flante, resistendo, tunc demum certificante illos Apostolo, quod nichil dampnationis est eis qui non secundum carnem ambulant, quodque illis qui in carne ambulantes non secundum carnem militant, corona debetur tanquam legitime certantibus, accedant, vocante illos Domino, ad sacros ordines accipiendos et ymnos Deo canendos, quia te decet ymnus, Deus, in tali Syon tales cives etiam in medio Babilonis, in medio nationis pravę habente. Sed peramplius et perfectius tibi reddetur votum in Ierusalem illa, quę sursum est, libera penitus ab omni confusione babilonica, quę est mater nostra.

Non omnium est illa trium puerorum perfectio, ut ymnum cantare possint in terra aliena. Unde et dicunt: «Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena?». Sed in Ierusalem tibi reddetur votum ab omnibus ierosolimitanis civibus, quando caro humana, quę nunc terra est aliena corruptibilis, scilicet sua corruptione aggravans animam, quantumlibet spiritalibus ac cęlestibus intentam, fuerit in electis omnino incorruptibilis et impassibilis. Nunc vero, etsi vento roris flante viri spiritales afflati et refrigerati cantant ymnum Domini in terra aliena, tamen et illi crebro suspendunt organa in salicibus in medio Babilonis, et qui sunt fragiles, adhuc in lucta carnis inferiores, omnino conticescunt ab ymnorum cantico exultativo ac super flumina Babilonis residentes dulce habent flere suisque pascuntur lacrimis, manducando simul panem doloris. Mente igitur in Ierusalem supernam proficiscentes illiusque memoriam in principio leticię suę ponentes, vota laudis et gratiarum actionis vovent, quę tandem in Ierusalem persolvent et reddent.

Sed, quoniam antequam perveniatur in illam Ierusalem, dum proficisci nunc incipimus et in convertendo captivitatem Syon, quasi laxata captivitate, restincto per martyrum sanguinem babilonico igne, alteram Babiloniam, id est Romam, videmus et gaudemus in civitatem Syon commutatam. Te decet ymnus, Deus, in Syon, id est in Ęcclesia catholica Petri apostoli fide firmata et per Apostolos virosque apostolicos erudita, quasi per Ieremiam et Aggeum. Petrus quippe apostolus, qui respiciente se Domino flevit amare, tanquam in lamentationibus Ieremię peregrinos cives Ierusalem docet seminare in lacrimis, quod post metatur in exultatione. Cui sociatur Paulus apostolus, velut alter Aggeus, quod interpretatur «solempnis» vel «sublimis», quoniam, raptus usque ad tercium cęlum, solempniter et sublimiter est magnitudine revelationum glorificatus et tanquam vas electionis vere digne est glorificandus. Vel, quia Ieremias multimoda passione attritus et tandem martyrio coronatus est, per illum significari potest martyrum candidatus exercitus, per Aggeum vero, in convertendo captivitatem Syon factum sicut consolatum, notare possumus cetum confessorum in pace quiescentium et auxilia regum ad edificandas ęcclesias habentium.

Sicut enim, Cyro laxante captivitatem, per Aggeum ceterosque illius temporis prophetas reedificata est Ierusalem, sic imperatore Constantino dante pacem sanctę Dei Ęcclesię, quasi destructo iam regno babilonico, portę Syon sunt reedificatę atque tam imperialibus quam et pontificalibus edictis tanquam seris et vectibus firmatę. Spurcissimus Nero, qui velut alter Nabuchodonosor primus in secunda Babilonia erexerat ydolatriam quasi auream statuam cum suis posteris martyrum Christi tortoribus incendia fornacis augentibus, iam iudicatus erat; ita ut quidam ex talibus humiliati ad penitentiam fenum quasi bos comederent et altissimum in Regno hominum dominantem recognoscerent, quidam vero cum Balthasar nimium secure luxuriantes et tyrannizantes omnino amisso regno cum vita perirent, sicut Gesta Martyrum contestantur quosdam ex tortoribus et senatoribus in urbe Roma, tanquam in Babilonia, sub iugum christianę Legis humiliatos, quosdam vero tam visibiliter quam invisibiliter in manus demonum traditos et regno simul ac vita privatos. His igitur partim condempnatis, partim conversis, nomen quoque commutatum est illius Babilonis, ut rectius urbs illa dicatur iam Syon quam Babilon. Et ideo pridem suspensa illic organa iam coaptantur ad cantica.

Quando enim fides christiana in procinctu adhuc posita et, ut ait quidam:

non erat ocium sedis apostolicę pontificibus ita perornare cultum fidei, sicut nunc est perornatus et in altaris ministerio tanquam in capite gloria et honore coronatus, iam concrepantibus organis et cantoribus ad canendum expeditis, maxime in cenobiis per pontificum romanorum decreta et privilegia communitis. His ergo nunc cytharas percutientibus in domo Domini, te decet ymnus, Deus, in Syon, id est in Ęcclesia romana, quę nomine Babilonis per apostolicam fidem commutato in nomen Syon, fundamenta nunc habet in montibus sanctis.

Te decent sancta sacerdotalis officii ministeria spiritalibus canticis et ymnis in illa Syon perornata, cum verbi gratia quidam romanorum pontificum statuit psalmos ante sacrificium canendos antifonatim, quidam «Gloria in excelsis», quidam «Sanctus, sanctus, sanctus», quidam «Agnus Dei» sacro adiunxit officio. Et quędam precum solempnia inseruerunt eiusdem Ęcclesię romanę pontifices cum canticis et ymnis festivis, maxime in solempnitatibus precipuis, quarum in vigiliis precedit quasi lamentator Ieremias ieiunando, vigilando, plorando coram Domino, qui fecit nos. Et in diebus festivis consequenter adest Aggeus ille solempnis, qui reversioni de Babilonia in Ierusalem presentialiter interfuit, sicut excellens quęlibet solempnitas, verbi gratia paschalis, in canticis et ymnis quasi presentialiter nobis post derelictam Babilonem supernę pacis et leticię ingerit visionem. Nam in tanto festo lamentationibus quadragesimalibus et vigiliis ac ieiuniis prevento, incipientibus proficisci sursum, quibus conresurgentibus Christo sapiunt ea quę sursum sunt, exultat iam angelica turba cęlorum, exultant divina mysteria, in quibus decenter ordinatis et Babilonis civibus inde sequestratis te decet ymnus, Deus, in Syon. Et hic ymnus preparatio est voti perfecte reddendi quandoque in Ierusalem.

Sed nunquid, o Deus, te decet ymnus in Syon, interdictus a principibus eiusdem Syon, qui suis decretalibus edictis interdicunt officia et beneficia ęcclesiastica clericis cum Nicolao fornicatore manifeste incestuosis et cum Iuda mercatore pessimo vel Symone Mago turpiter negociantibus et in domo Dei latrocinantibus, quia materialibus quoque armis tutati atrociores inveniuntur Iuda, qui, redarguente propria conscientia, dixit: «Peccavi tradens sanguinem iustum», et Symone Mago, qui ab apostolo Petro increpatus dixit eidem Petro ac ceteris Apostolis: «Precamini vos pro me Dominum, ut nichil veniat super me horum quę dixistis»? At isti maliciosi neque propria conscientia redarguente humiliantur, neque ab aliquo veritatis emulatore se argui patienter sufferunt, quin potius tales persecuntur et odiunt suisque militibus trucidandos vel occidendos exponunt. Quid igitur intendunt isti, vel princeps mundi huius babilonicus quid per eos intendit, nisi civitatem Syon destruere atque Babiloniam reedificare?

Quando enim romanum imperium quasi caminus igne babilonico ardebat contra cultores Trinitatis, crucians eos diversis tormentis qui spreverunt auream statuam, id est ydolatriam, precipueque avariciam, tunc non inmerito a Petro apostolo urbs Roma tropice dicta est Babilonia: «Salutat» inquit «vos Ęcclesia in Babilone collecta». Sed refrigerato vel extincto igne persecutionis in imperio romano iam ad fidem Christi curvato, ipsa urbs urbium Roma recte Syon dicitur, ut iam dictum est. Neque babilonicę tyrannidi vel confusioni de cetero locus est permittendus in ea, cum sit aula pudicitię, sedes iusticię, asylum religionis canonicę ac monasticę, rationabilibus privilegiis velut quibusdam propugnaculis defensando undique claustra ordinata regulariter, ut liberum sit in eis cantoribus de canticis Syon ymnos frequentare, secundum quod «te decet ymnus, Deus, in Syon».

Subsistere hic libet aliquantulum et intermisso paulisper expositionis cursu, ad eos intendere confutandos, qui muros Ierusalem destruere murosque Babilonis, quantum in ipsis est, conantur edificare. Nonne qui ea quę Deus coniunxit separant, vel quę ipse disiunxit ac distinxit in unum confundunt, muros Babilonis, id est confusionis, in altum attollunt? Imperium quoque romanum nituntur facere babilonicum et, quod peius est, Regnum christianum volunt esse paganum, vel certe de duobus repugnantibus insimul confusis restaurant regnum Babilonis et resuscitant regem eius, de quo Dominus in propheta Ieremia conqueritur dicens: «Grex dispersus Israhel, leones comederunt eum. Primus comedit eum rex Assur, iste novissimus exossavit eum Nabuchodonosor rex Babilonis». Vere leones bestialis ferocitatis principes comederunt gregem Domini et primus rex Assur, quia primus princeps Assiriorum, Iudeorum scilicet seipsos dirigentium, comedit eum, vel quando Pylatus eorum tetrarcha occidit Christum, disperso grege discipulorum eius, vel quando ipsis Iudeis concitantibus misit rex Herodes manus, ut affligeret quosdam de Ęcclesia. Deinde reliqui leones a Nerone usque ad Diocletianum per X universales persecutiones ita comederunt ac disperserunt gregem Domini, ut illa bestia decem cornibus terribilis Danieli preostensa, iam singulis cornibus in singulis persecutionibus debachata et sanguine sanctorum saciata sit ultra quam dici possit. Et quia ultima persecutione Diocletiano et Maximiano tirannizantibus X annis vexata est Ęcclesia, sive in X universalibus persecutionibus sive in X annis ultimę persecutionis intelligas X cornua crudelis bestię, romani videlicet imperii, gratanter accipe humiliationem ex tunc illius bestię, ita ut fenum quasi bos comedens et presepe domini sui agnoscens rore cęli tincta sit, baptizato videlicet Constantino imperatore, non, ut heretici contendunt, ab heretico Eusebio arriano, sed, ut catholici sentiunt, a catholico urbis Romę Pontifice Silvestro.

Memini enim, cum in urbe Roma fuissem, fuisse michi obiectum a quodam causidico Ęcclesię Dei adversario non esse rata privilegia imperatoris Constantini ęcclesiasticę libertati faventia, eo quod ipse vel baptizatus vel rebaptizatus fuisset in heresi arriana, ut insinuare videtur Historia Tripertita. Quo contra tunc ex parte disputavimus et adhuc disputare ac probare parati sumus quod, sicut in antiqua Babilonia rata fuerunt edicta Deum Danielis commendantia, licet a pagano imperatore promulgata, sive cum Nabuchodonosor filium Dei sibi in fornace manifestatum glorificavit sive cum exposito sibi per Danielem somnio ipsum Danielem in sublime super omnes principes Babilonis extulit atque Deum ipsius et trium puerorum laudibus magnificavit, quem et postea de regno eiectus et denuo restitutus in Regno hominum dominari confessus est, multo magis in secunda Babilonia privilegia vel edicta imperialia imperatorum Deum glorificantium et servos eius in sublime super omnes Regni terreni principes extollentium rata sunt habenda, in quantum propheticis, euangelicis apostolicisque documentis inveniuntur consona, etsi vita imperatorum non sit omnimodis approbanda.

Si enim Cyrus rex Persarum testimonio divino laudatur et «Christus Domini» a propheta nominatur, non quia sanę fidei extiterit vel iuste vixerit qui paganus fuit, sed quia imperiali edicto captivitatem populi Dei primus laxavit, permittens cives Syon reverti ad canendos ymnos in Syon, quomodo non est laudandus imperator Constantinus, qui primus imperatorum romanorum publicis edictis libertatem tutatus est Ęcclesię, ut vacaret servis Dei libere Deo servire in psalmis et ymnis et canticis Syon? Quod cum usque ad ipsius tempora fieret in urbe Roma, in altera videlicet Babilonia, per criptas et alias latebras tanquam in silentio suspensis organis in medio Babilonis, ex tunc edificatis ope ipsius muris Ierusalem, in templis magnificis Deo vero sacrificatur, coniubilantibus electis cantoribus exercitatis in canticis Syon. Quis sapiens et intelligens hec non hoc opus divinę pietatis veneretur, cuiuscunque sit fidei vel conversationis estimatus homo, per quem Deus talia est operatus?

Legimus regum paganorum, Cyri, Darii, Artarxersis, optima scripta et edicta pro reedificandis muris Ierusalem promulgata, nec pro eorum perfidia illa censemus repudianda, sed pro divina pietate, qua inspirante processerunt, omnino amanda et veneranda, in eo precipue, quod ex reipublicę sumptibus quędam remittendo, quędam largiendo, adiutorium prebuerunt famulis Dei reedificantibus domum Dei et muros Ierusalem post laxatam populi Dei captivitatem. Legimus et veneramur epistolas bonas regis Assueri, prioribus epistolis malis ex consilio Aman Agagitę hostis Iudeorum datis contrarias, et laudamus eas; quomodo igitur non laudemus edicta Constantini aliorumque imperatorum paci ęcclesiasticę faventium, qualitercunque se habuerit fides et conversatio eorum? Certe in Ystoria Ęcclesiastica laudatur, Eusebio narrante, fides et pietas Constantini principis, a qua si postea, ut in Tripertita Ystoria legitur, deviando baptizatus vel rebaptizatus est ab Eusebio arriano, culpa eius ad ipsum spectat, neque tamen bona scripta eius evacuat. Sicut et culpa regis David, licet illi multum nocuerit, scripta tamen eius bona evacuare non potuit, sic scripta Salemonis bona et sancta tenemus, quanquam novissima senectutis eius per luxuriam et ydolatriam graviter fedata non ignoremus. Prophetiam quoque Balaam arioli mercedem iniquitatis amantis, quia sacris litteris consona invenitur, in summa recipimus auctoritate, non pensando quis dixerit, sed quid.

Fuerit ergo imperator Constantinus in suis extremis cuiuscunque sectę sectator, derelicta, ut fertur, fide catholica, pro qua laboraverat in sinodo Nicena, quod ego minime credo, cum eius etiam filios Constantinum et Constantem paternę fidei successores duo testes, duę olivę ac duo candelabra, Iohannes videlicet et Paulus, in obprobrium Iuliani apostatę commendent et catholicos atque in fide catholica et conversatione bona stabiles de Regno terreno ad Regnum cęleste translatos predicent. Fuerit, inquam, pater eorum Constantinus circa finem peste arriana, contra quam antea laudabiliter dimicaverat, maculatus, ut asserit Cassianus, cuius non solum in laude nimia Tripertitę Ystorię, sed et in ceteris opusculis notatur et repudiatur sensus hereticus, quanquam de vita Patrum scripta eius teneamus, ea duntaxat quę approbavit vir illustris Ieronimus. Nam cetera sunt apocriphata et, ut Prosper, doctor eruditissimus, notat, pro sensu heretico repudiata. Quędam tamen ab ipso Prospero inveniuntur emendata. Quomodolibet ergo Tripertita Ystoria de baptismo Constantini sit recipienda vel respuenda, nichil hoc attinet ad infirmanda eius edicta pro catholica fide in defensionem sanctę Dei Ęcclesię promulgata et per apostolicos doctores roborata inter cetera imperialia scripta.

Unde in Gestis Ęcclesiasticis legitur inter cetera: «Denique reges et presides ac magistratus non solum adiacentia tribuere, sed et ipsi propria largiti sunt per universa regna terrarum, unde alerentur egentes qui in mundo nichil possidebant, ęcclesięque fabricarentur atque restaurarentur, Deoque et Ęcclesię eius rite famulantium servorumque illius supplementa absque necessitate tribuerunt. E quibus vir religiosissimus Constantinus, primus fidem veritatis patenter adeptus, licentiam dedit per universum mundum in suo degentes imperio non solum fieri christianos, sed et fabricandas ęcclesias et predia tribuenda constituit. Denique idem prefatus princeps donaria inmensa et fabricam templi primę sedis beati Petri principis Apostolorum instituit, adeo ut sedem imperialem, cui quique romani principes presidebant, relinqueret, et beato Petro suisque successoribus profuturam concederet». Audiat adversarius, quia imperator Constantinus in Gestis Ęcclesiasticis vir religiosissimus nominatur et eius institutio, non quia eius fuit, sed quia iusta et rationabilis extitit, laudatur. Neque enim tam laudabili constitutioni hoc adversatur, quod iuris periti dicunt rem publicam non posse usucapi, cum hoc dicto sane intellecto astruatur id, quod iuris publici est, in privatum ius non posse redigi. Denique res publica Ęcclesię donata manet adhuc publica, in publicum scilicet summi regis obsequium, non in ius privatum vendicata.

Cuius transpositionis multa inveniuntur laudabilia exempla, non solum in sancta Ęcclesia, sed et in gente non sancta et pagana. Legamus gesta regum paganorum in libris Machabeorum, et invenimus Ierusalem, peccatis exigentibus, aliquotiens miserabiliter humiliatam et a gentibus conculcatam, quam Deo propiciato reges gentium valde honoraverunt et reipublicę sumptibus ditaverunt. Nam, cum sancta civitas habitaretur in omni pace, leges etiam adhuc in ea optime custodirentur, fiebat ut ipsi reges gentium in summa veneratione haberent locum sanctum, quem postea legibus Dei contemptis profanatum ac dehonestatum, per bella triumphalia Machabeorum denuo legimus reparatum et coronis aureis ornatum, regibusque gentium valde humiliatis, eorum largitione magnifice honestatum. Cui rei similie est quod, post prelia martyrum victoriosa, inclinata sunt regna, et per Constantinum pium principem in obsequium Christi menia et predia imperialia translata sunt, libertas etiam edificandi et ditandi ęcclesias publicis edictis est confirmata.

Post Constantinum quoque ipsius in imperio et pietate successores catholici reges et imperatores eandem libertatem sanctę Dei Ęcclesię firmaverunt, videlicet iunior Constantinus et Constans, Valentinianus, Archadius et Honorius, Karolus et Ludewicus, quorum statuta imperialia super ęcclesiastica libertate pre manibus habentur, quibus ęcclesiasticę inmunitatis et libertatis privilegia, tam ab ipsis quam a suis antecessoribus promulgata, censentur omnino rationabilia et inviolabilia. Unde Archadius et Honorius dicunt inter cetera: «Quecunque a parentibus nostris diversis sunt statuta temporibus, manere inviolata atque incorrupta circa sacrosanctas ęcclesias precipimus. Nichil igitur a privilegiis inmutetur; omnibus qui ęcclesiis deserviunt, tuitio deferatur, quia temporibus nostris addi potius reverentię cupimus, quam ex his quę olim prestita sunt inmutari». Valentinianus quoque decrevit dicens: «Universos quos constiterit custodes ęcclesiarum esse ac sanctorum locorum religiosis obsequiis deservire, nullius attemptationis molestiam sustinere decernimus».

Multa his consimilia ex legibus vel edictis imperatorum seu regum possemus colligere, sed habemus firmiora munimenta in decretis pontificum romanorum libertatem et inmunitatem prediorum ęcclesiasticorum et omnium quę possident ęcclesię munientium sui apostolatus incontradicibili auctoritate, quibus rerum ęcclesiasticarum fraudatores, vastatores, alienatores anathematis iaculo feriuntur et sacrilegi pronunciantur. Si vero de Gestis Ęcclesiasticis inde tibi suboritur ambigutas, quod Ęcclesiastica Ystoria in aliquibus videtur dissonare a Tripertita Ystoria, circa ea quę de imperatore Constantino scripta sunt utrobique, pretermissa diversitate codicum de baptismo Constantini varie agentium unam tamen et eandem pietatem iam dicti principis contestantium, respice, queso, pontifices romanos eiusdem veritatis attestationi unanimiter consonantes. Quod si adhuc firmiora petis argumenta, recurre ad inmobile fundamentum euangelicorum, apostolicorum, propheticorum testimoniorum, quibus aperte invenis approbatum regibus et principibus ceterisque divitibus mundi huius esse licitum ac salubre sanctam Dei Ęcclesiam larga munificentia honorare, Christoque in ea regnanti aurum de thesauris suis offerendo, cunabula eius, quę sunt famulantium sibi habitacula cenobitalia, ornare, quemadmodum sancti martyres offerendo mirram et sancti confessores offerendo thus eadem cunabula pro sui ordinis congruentia ornant, dum in eis reliquię martyrum collocatę virtutibus et miraculis coruscant suisque meritis inibi militantes adiuvant, et doctrinę confessorum sanctos mores informant orationibusque suffragantur bovi et asino huiusmodi presepe domini sui recognoscentibus.

Et quia non solo cibo angelorum, sed et feno animalium decet esse refertum hoc presepe Domini, comportent hoc fenum divites mundi huius faciendo sibi amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defecerint, recipiantur ab eis in ęterna tabernacula, pro quibus consequendis ipsi reges offerant edificia regalia, ut impleatur quod scriptum est: «In cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur viror calami et iunci». Quod ad litteram quoque impletum perpendimus, qui, non solum templa ydolorum, sed etiam palatia imperatorum et regum in ęcclesias et habitacula Deo militantium conversa videmus. Pro exemplo sit nobis in urbe Roma domus rotunda Sanctę Marię, quę, demonibus fabricata, nunc est in honore beatissimę virginis Marię omniumque sanctorum dedicata. Similiter et palatium Lateranense, prius imperiale, nunc factum sacerdotale manifeste representat huius prophetię veritatem, qua dicitur: «In cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur viror calami et iunci». Nichilominus et in cenobiis auxilio divitum fabricatis, quasi cubilia draconum calami et iunci replent, cum lingua docentium quasi calamus scribę velociter scribentis verbum Dei firmat et fides audientium ad modum virentis iunci, non in superbię rupe, sed in humilitatis valle radicata verbum sibi dictum conservat, ne pereat, quomodo et cophini de iuncis contexti fragmenta V panum servant, ne pereant. Et Maria, humilium regina et humilitatis exemplar precipuum, conservabat omnia verba suę fidei credita conferens in corde suo, donec ea committeret calamis Apostolorum et Euangelistarum, de talibus digne loquentium et scribentium, quod non decebat sexum femineum.

Propemodum simile est huic in cenobiis regularibus quod, infirmis ac femineis personis orantibus et fortibus atque virilibus viriliter ac fortiter verbum Dei scripto vel dicto contestantibus, invicem sibi cooperantur calami et iunci, fortes et infirmi, eloquentes et taciturni. Quod spectatorem et dilectorem Dei mirabilium precipue delectat, cum fit in cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, sicut in palaciis regum vel antiquis templis demonum, prout supra exemplificatum est in rotunda domo Sanctę Marię et in palatio Lateranensi. Torqueantur super hoc spectaculo invidorum lippi oculi; ego vero delectabor in Domino talia operante, atque serenis oculis aspicio Deum iacentem in quolibet tali presepio, in medio duum animalium, bovis et asini, tanquam in medio calami et iunci. Nam bos, animal mundum et sacrificiis aptum, ruminans atque triturans, apte significat chorum litteratorum verbi ministerio deditorum, quorum linguę assimilantur calamis velociter scribentium, et asinus, animal simplex atque oneriferum, non incongrue significat gregem simplicium, verbi gratia fratrum conversorum vel sororum devotarum seu aliarum fidelium personarum, quę omnino paratum cor habent ad onus obedientię pro suo posse ferendum et in caritate, quę omnia suffert, omnia sustinet, et ipsi tanquam Ysachar asinus fortis humerum subponunt ad omnia sufferendum et sustinendum.

Quis non, ista considerans, videat Iesum venisse in partes Cesareę Philippi? Cum enim Cesar esset imperator et Philippus tetrarcha, non incongrue his nominibus prenotatur potestas Christi, eo usque in mundo processura, ut imperatorum ceterorumque principum, maiorum scilicet ac minorum, sibi et suis colla inclinaret. Quo modo antiquus ille Iesus, qui et Iosue dictus est, V regum colla suis principibus calcanda substravit, sole diem prolongante usque ad consummationem talis victorię. Putasne sine mysterio non alibi, sed in loco tali dictum est Petro: «Quia tu es Petrus, et super hanc petram edificabo Ęcclesiam meam, et portę inferi non prevalebunt adversus eam. Et tibi dabo claves Regni cęlorum; et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in cęlis, et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in cęlis»? Poterat hoc alio in loco Dominus dixisse Petro, sed voluit ostendere cesares ac tetrarchas ceterosque principes mundi huius per principatum dignitatis apostolicę aut frangendos aut flectendos. Et beati, qui flexibiles inveniuntur, ut princeps Constantinus et post ipsum Archadius et Honorius, Valentinianus, Gracianus, Karolus et pius Ludewicus ceterique horum similes a malo ad bonum inclinabiles; miseri vero, qui flecti nolentes frangi meruerunt, ut Nero, Decius et ceteri tales in paganismo tyrannizantes et quidam postea in christianismo illis nequiores, ut Constantius arrianus et apostata Iulianus ceterique reges hereticorum vesanię contra Ęcclesiam Dei faventes, aut moderno tempore spiritalia dona, quę minime habebant, vendentes ac potius vendere simulantes in costitutionibus episcoporum, abbatum, prepositorum, capellanorum, non ad Dei, sed ad sui beneplacitum, captando in omnibus questum symoniacum.

Volebant enim reges mali et symoniaci ceterique principes illis consentaneis vel absque omni electione canonica episcopatus ceterasque dignitates ęcclesiasticas pro velle suo dare vel tales fieri electiones, in quibus ipsi potestative dominarentur, eo quod secundum canones consensus honoratorum requirendus et admittendus est in electionibus episcoporum. De isto consensu honoratorum cuiusque civitatis admittendo et requirendo in electione pontificis, copiose memini tractatum in epistola beatę memorię Chuonradi salzburgensis archiepiscopi ad archiepiscopum magdeburgensem Norbertum, virum litteratum et religiosum. Voluerat enim ille inter honoratos cuiusque civitatis etiam potestativos principes vel reges reipublicę administratores esse comprehensos, quod sacrorum canonum censura omnino contradicit. Unde in VII sinodo universali, habita a V patriarchis cum CCCL patribus sub Adriano papa primo, capitulum tercium sic se habet: «Omnis electio episcopi vel presbyteri aut diaconi a principibus facta irrita manet, secundum regulam quę dicit: “Si quis episcopus secularibus potestatibus usus ęcclesiam per ipsos obtineat, deponatur et segregetur, omnesque qui illi communicant”». Item concilio antioceno: «Si quis presbyter vel diaconus per secularem dignitatem ęcclesiam Domini obtinuerit, deiciatur et ordinator eius, et a communione modis omnibus abscidantur, et sub anathemate sint, sicut Symon Magus a Petro». Ex synodo Symachi papę cum CCXVIII episcopis: «Non placuit laicos ad statuendum in Ęcclesia aliquid, aliquam habere potestatem, quibus subsequendi manet necessitas, non auctoritas imperandi». VIII synodus capitulum XI: «Promotiones et consecrationes episcoporum, concordatis prioribus conciliis, clericorum electione ac decreto et episcoporum collegio fieri hec sancta et universalis synodus diffinivit et statuit atque iure promulgavit, neminem laicorum principum vel potentum semet inserere electioni vel promotioni patriarchę vel metropolitani aut cuiuslibet episcopi, ne videlicet inordinata et incongrua hinc fiat contentio vel confusio, presertim cum nullam in talibus potestatem quemquam potestativorum vel ceterorum laicorum habere conveniat, sed silere et attendere sibi, usque quo regulariter a collegio ęcclesię suscipiat finem electio futuri pontificis. Si vero quis laicorum ad concertandum et cooperandum invitatur ab ęcclesia, licet huiusmodi cum reverentia, si forte voluerit, obtemperare asciscentibus. Taliter enim dignum sibi regulariter ad suam ęcclesiam promovet salutem. Quisquis autem secularium principum vel potentum vel alterius dignitatis laicus adversus communem ac consonantem atque canonicam electionem ęcclesiastici ordinis agere temptaverit, anathema sit, donec obediat et consentiat quod ęcclesia de electione et ordinatione proprii presulis se velle monstraverit». Canones parisiaci: «Si per ordinationem regiam honoris istius culmen pervadere aliquis nimia temeritate presumpserit, a provincialibus loci ipsius episcopis recipi penitus nullatenus mereatur, quem indebite ordinatum agnoscunt. Si quis eum de comprovincialibus recipere contra interdicta presumpserit, sit a fratribus omnibus segregatus et ab ipsorum omnium caritate semotus».

Huiusmodi regulis de pontificum promotione promulgatis, excluditur violentia regum seu principum ceterorumque laicorum potestativorum ab electionibus et promotionibus episcoporum, quanquam recte requiratur assensus cuiusque civitatis honoratorum. Huc accedit novum papę Innocentii decretum, quo precipitur electio a canonicis fieri secundum consilium religiosorum. Quibus omnibus diligenter pensatis quatuor inveniuntur distinctiones in electione canonica: nam spiritales et religiosi viri habent consulere, canonici eligere, populus petere, honorati assentire. Qui tamen, si consilio religiosorum patrum et electione clericorum ac peticione populi concurrente in unum noluerint electioni prebere assensum, non propter hoc erit irrita, si alias est canonica. Quia neque regibus neque honoratis eam cassandi est ulla potestas, sed, ut Symachus papa dicit, subsequendi necessitas. Iure denique, sicut fabricans mundum in principio fecit Deum cęlum et terram, sic in fabricanda nova creatura prius formantur cęlestia et spiritalia, dehinc terrestria et corporalia, ut videlicet spiritaliter electo et constituto episcopo, deinde accedat laicorum assensio et illa regalium donatio, de qua constitutum iam episcopum rex vel Imperator investire habet, quando in electione vel promotione prorsus non est contradictio.

Nam, si electionis patet dissonantia, iure in talibus expectatur iudicum spiritalium sententia, ut electo iam confirmato fiat regalium donatio, quanquam eadem iam ęcclesiis olim donata in possessione sint ęcclesiastica censenda, sed obsequio decenti apud regem deservienda, non ad nutum eius ęcclesiis quasi ex novo conferenda vel auferenda. Reges enim ac principes in tali malicia pertinaces, ut vellent ad nutum suum dispensari ęcclesiastica vel ipsa regalia, ex parte fracti sunt, humiliatis ceteris ad obedientiam sanctę apostolicę sedis, ita ut iam letari possemus in his quę dicta sunt et acta, in domum Domini euntibus his qui veniunt de Babilone in Ierusalem, si non videremus a quibusdam reedificari Babilonem, id est illam confusionem, qua rex Babilonis diabolus in diebus istis novissimis exossat gregem Domini, sicut Ieremias deplorat dicens: «Grex dispersus Israhel, leones comederunt eum. Primus devoravit eum rex Assur, iste novissimus exossavit eum Nabuchodonosor rex Babilonis».

Quid enim est gregem Domini exossari, nisi eum ita fascinari ut in errorem inducantur, si fieri potest, et electi, ossibus carnem portantibus assimilati, sed peccatis exigentibus eorum numero sociati, qui cives potius Babilonis quam Ierusalem censentur? Verbi gratia, in clero hi qui, cum sint valenter litterati, dicuntur tamen et sunt acephali et, ut ait Ysidorus, ypocentauris assimilati, qui nec, equi nec homines, mixtum genus et confusum in se representantes, neque clericali neque laicali disciplina utentes, ex eo quod vocantur clerici vel canonici, cum sint synagoga Satanę, volunt pro suo libitu ęcclesiasticos honores partim sibi usurpare, partim sui similibus vel etiam nequioribus conferre. Horum quidam precipuas in Ęcclesia dignitates et sedes occupant atque cives Ierusalem tanto gravius gravant, quanto licentius in ipsa Ierusalem regi Babilonis militant, secularia spiritalibus miscendo et omnia ita confundendo ut, si videas huiusmodi hominem, neque in habitu neque in conversatione valeas perpendere illius professionem. Similiter et inter laicos vix invenias in ordine militari aliquem suis contentum stipendiis, ad secularem videlicet miliciam pertinentibus, ita ut non habeat decimas milicię spiritali potius quam seculari divina ordinatione destinatas. Et hi ergo, veluti ex diverso genere confusi, cives Babilonię sunt, separantes quę Deus coniunxit et iungentes quę separavit. Huius autem confusionis precipui sunt machinatores episcopi talem clerum foventes et laicis talia beneficia prestantes et principes eadem sua potentia manu tenentes atque in hoc non Deo, sed regi Babilonis militantes. Diligit enim tales confusiones rex Babilonis, ut spiritalia et secularia insimul confusa representent quodammodo chaos antiquum, quando adhuc terra erat inanis et vacua et tenebrę erant super abyssum.

Sed, ne semper talis esset confusio rerum, Spiritus Dei ferebatur super aquas, ut ex tanta rerum confusione produceret formas discretas et ab invicem sua proprietate distinctas. Multo nunc benignius fertur super aquas baptismi, ut ex his ad lucem producat quicquid illud pulchritudinis et iocunditatis fuit. Unde sibimet ipsi applaudebat, antequam quicquam faceret ęterna Dei sapientia ludens in orbe terrarum, pro deliciis habens esse cum filiis hominum. Hec eadem novissime diebus istis loquens in carne propria hominibus et manens cum hominibus, ipsos cum quibus manebat homines inter se discrevit, aliter loquens discipulis suis in monte, aliter turbis in loco campestri, ostendens videlicet quod sui discipulatus electi sectatores a turbis hominum secernendi sibique in monte celsioris conversationis iungendi essent. Huius divinę institutionis memor beatus Petrus in Ordinatione Clementis dicit: «Te quidem oportet irreprehensibilis vivere et summo studio niti, ut omnes vitę huius occupationes abicias, ne fideiussor existas, ne advocatus litium fias, ne vel in ulla aliqua occupatione prorsus inveniaris mundialis negocii occasione perplexus. Neque enim iudicem aut cognitorem secularium negociorum hodie te ordinare vult Christus, ne, prefocatus presentibus hominum curis, non possis verbo Dei vacare et secundum veritatis regulam secernere bonos a malis». Item: «Sicut impietatis est crimen, neglectis Verbi studiis, sacerdotes sollicitudines suscipere seculares, ita unicuique laicorum peccatum est, nisi invicem sibi et in his, quę ad communis vitę usum pertinent, operam fideliter dederit». Et Paulus doctor gentium: «Nemo» inquit «militans Deo implicet se negociis secularibus, ut ei placeat cui se probavit». Item: «Omnis pontifex ex hominibus assumptus pro hominibus constituitur in his quę sunt ad Deum». «In his» inquit «quę sunt ad Deum», non in his quę sunt ad seculum.

Quę nimirum doctrinę apostolicę salubria monita non ita sunt accipienda, ut illis Apostoli dictis inveniantur contraria quibus asserit se suique similes habere potestatem etiam angelos iudicandi, quanto magis secularia? Item: «Spiritalis» inquit «iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur». Iudicet ergo spiritalis omnia, presertim suę sollicitudini commissa, etiam secularia, sic tamen, ut se secularibus negociis non implicet. Aliud est enim de secularibus iuste iudicare, aliud eisdem se implicare. Nam de secularibus iudiciis et iudicibus habet potestatem iudicandi episcopus, sciens reprobare malum et eligere bonum, sciens iuxta Legem discernere inter lepram et non lepram, inter sanctum et non sanctum. Sed alia sunt iudicia et negocia, quę spiritalis homo sedens in cathedra Moysi per semetipsum potest administrare, alia quędebet sensatis laicis committere, precipue quę spectant ad vindictam malefactorum, contra quos minister armatus et iudex cinctus non sine causa gladium portat, quem nemo debet sua presumptione accipere, ne gladium accipiens gladio pereat, sed ęcclesiastica potestate ordinante secularem atque interdum frenante, interdum stimulante, sic per sanctos iudicentur nationes, ut ipsis iuste dominantibus munda sit manus et lingua sacerdotis a negocio sanguinis. Neque enim sanguis per iudicem cinctum, licet ab episcopo constitutum, fusus imputandus est episcopo, si tamen eidem iudici non sinit esse potestatem liberam seu violentiam contra iusticiam.

Sic enim legimus a pontificibus romanis quosdam regum seu principum pro inutilitate vel nequicia sua excommunicatos et destitutos, aliosque pro illis constitutos, ut hi quos provexerunt non solum ex instituto, sed etiam ex precepto, eorum gladio vindice persequerentur hostes Eµcclesieµ vel Regni. Sane in talibus bellis movendis pro defensione patrieµ seu Ęcclesię, sacerdotali quoque tuba cum principis edicto consonante, sic se lingua sacerdotalis debet cohibere, ne se videatur mortibus etiam hostium commiscere, sicut de beato Gregorio legimus, qui, cum romanos milites in defensione Urbis contra Longabardos pecunia ęcclesiastica velut sacellarius iuvaret atque doctrina sacerdotali tanquam iusticię signifer animaret, a mortibus tamen ipsorum Longabardorum studuit sibi cavere, ipsis quoque hostibus parcendo nec bella inferendo vel inferri precipiendo nisi quantum exegit necessitas iniurię propulsandę vel Urbis ac patrię defensandę. Hinc est quod, hostibus versus Urbem properantibus, monet a tergo instandum vel ex adverso resistendum; quibus in pace quiescentibus et Ęcclesiam non ledentibus, minime docet bella inferenda, quanquam nota fuerit hostilis eorum nequicia. Inde est quod, penes imperatorem Mauricium sibi prorsus infensum dudum accusatus, quod Malchum episcopum sui patrimonii provisorem pro reddendis pensionibus tamdiu in custodiis afflixisset, quousque spiritum exalaret, Sabiniano suo constantinopolitano diacono scribens ait: «Unum est, quod breviter suggeras serenissimis dominis nostris, quia si ego servus eorum in mortem vel Longabardorum me miscere voluissem, hodie Longabardorum gens nec regem nec duces nec comites haberet atque in summa confusione divisa esset. Sed, quia Deum timeo, in morte cuiuslibet hominis me miscere formido. Malchus autem isdem episcopus neque in custodia fuit neque in aliqua afflictione, sed die qua causam dixit et adductus est, nesciente me a Bonefacio notario in domum ductus est, ibique prandidit et honoratus est ab eo et nocte subito mortuus est inventus».

Quam vero crudele visum fuerit huic sacratissimo doctori, ut episcopo iubente aliquis ita castigaretur, ut ex ipsa castigatione mortis causa inferretur, inde colligitur, quod Iohanni episcopo calliopolitano inter alia scribens ait: «Matricula, quam frater et coepiscopus noster Andreas tarentinus episcopus fecit fustibus castigari, quamvis exinde post VIII menses hanc obisse non credamus, tamen, quia eam contra propositi sui ordinem huiusmodi fecit affligi, duobus hunc mensibus a missarum solempnitate suspende, ut vel hec eum verecundia, qualem se de cetero exhibere possit, instituat».

Audiant hec episcopi qui ultro et contra iusticiam plerumque bella movent, gwerras excitant et plerumque innocentes etiam personas truncari et mortetenus male tractari precipiunt, officiumque militis et sacerdotis in una persona confundunt, comitis et pontificis dignitatem simul administrant, hostibus non tyrannizantibus, verum ea quę pacis et gratię sunt humiliter querentibus, gladios intentant et eos occidi vel truncari precipiunt; quos utinam vivos capi preciperent et a mortibus eorum sibi caverent! Qui, si capi se non permittentes a militibus episcoporum occiderentur, qualicunque pallio excusationis verecunda patrum tegerentur, ne homicidę viderentur. Nunc autem, quia episcopi quidam sic tyrannizant, ut etiam innocentes personas et spiritales militum suorum gladiis interdum exponant, esurimus et sitimus hanc iusticiam, ut iudicia et negocia spiritalia per spiritales, et secularia per seculares ita peragantur, ne termini a Patribus constituti negligantur. Talibus iudiciis in Ęcclesia Christi distincte ordinatis, confunderetur et excluderetur omnino rex Babilonis, princeps tenebrarum et confusionis, qui nunc, rebus male mixtis et confusis, gloriatur se habundare filiis et filiabus multiplicatis super numerum filiorum et filiarum Ierusalem.

Misereor super filias Babilonis miseras, illas falso sanctimoniales dictas, quę, si aut Christo per votum continentię spiritaliter nuptę vel ante votum seculariter coniugatę fuissent, poterant esse filię Ierusalem, vel inter LX reginas vel inter LXXX concubinas contemplantes regem Salemonem in diademate suo, quo coronavit eum mater sua in die desponsationis suę. Nunc autem sanctimoniam professę, mundo autem nimis amicę, filię Babilonis et confusionis recte dicuntur et a filiabus Ierusalem, non tanquam fatuę virgines, in ultimo tantum sponsi adventu secernendę sunt; sed et nunc in interitum carnis tradendę Satanę, ut spiritus eorum salvus fiat, sicut nuper in concilio remensi papa Eugenius de talibus mandavit, ut christiana etiam sepultura careant, nisi vitam suam in congregationibus secundum regulam beati Benedicti vel sancti Augustini emendent, et relictis propriis communiter vivant. In quo statuto exequendo episcopi quidam non bene vigilant. Sed et ipsę filię Babilonis remurmurant inter se dicentes: «Quid est rationis, quod nobis feminis in claustro quolibet stabilitis et nutritis, neque tamen regulę alicuius voto adhuc obligatis, quia votum regulę solemus differre usque ad lassitudinem senectutis, nunc imponitur invitis observantia regularis?». Quibus cum respondeo: «Quia estis in monasterio et utimini stipendio regulariter viventibus constituto», respondent: «Nonne similiter et canonici episcopalium ęcclesiarum vivunt de stipendio regulariter viventibus constituto, et ipsi nullam penitus observant regulam, neque saltem illam dissolutam, quam sibi a Ludewico dicunt propositam sive impositam, quę cum eos iubeat in claustro insimul habitare, nec permittat illis extra dormitoria sua dormire absque inevitabili causa, non ita fit, sed unusquisque discurrit et dormit ubi vult. Quare itaque nobis feminis illud prohibeatur, quod in viris Deo sacratis toleratur, cum ne saltem in sua illa iam dicta Regula illis hoc permittatur?».

Sic murmurant filię Babilonis miserę contra eiusdem Babilonis filios, utinam tam parvulos, ut possent teneri et allidi ad petram! Nam petrę inherentes Petri successores multa sollicitudine tales constringere laboraverunt, verbi gratia precipiendo ut tam episcopi quam clerici neque in superfluitate seu inhonestate vel varietate colorum aut fissura vestium neque in tonsura intuentium, quorum forma et exemplum esse debent, offendant aspectum, sed potius ita in suis actibus errata condempnent et amorem innocentię conversatione demonstrent, sicut dignitas exigit ordinis clericalis. Magnifice dictum, «sicut dignitas exigit ordinis clericalis»! Ne intelligatur exiliter, pensanda est ordinis clericalis dignitas non secundum vulgaris opinionis estimationem frivolam, sed secundum Legem divinam. Locutus est enim Dominus ad Moysen dicens: «Tolle Levitas de medio filiorum Israhel, et purificabis eos iuxta hunc ritum: aspergantur aqua lustrationis et radant omnes pilos carnis suę; cumque laverint vestimenta sua et mundati fuerint, tollent boves de armentis», et cetera. «Radant» inquit «omnes pilos carnis suę». Pili carnis sunt vitę veteris cogitationes, ut ait beatus papa Gregorius, quas sic a mente incidimus, ut de amissione earum nullo dolore fatigemur. Pili carnis sunt quęlibet superflua humanę corruptionis. Levita namque «assumptus» vocatur.

Oportet ergo Levitas omnes pilos carnis suę radere, quia is, qui in obsequiis divinis assumitur, debet ante Dei oculos a cunctis carnis cogitationibus mundus apparere. Non illicitas cogitationes mens proferat, et pulchram animę speciem quasi pilis fuscantibus deformem reddat. Sed quantumlibet, ut diximus, quempiam virtus sanctę conversationis evexerit, adhuc tamen ei de vetustate nascitur vitę, quod toleretur. Unde et ipsi Levitarum pilii radi precepti sunt, non evelli. Rasis enim pilis, in carne radices remanent, et crescunt iterum ut recidantur, quia magno quidem studio superfluę cogitationes amputandę sunt, sed tamen amputari funditus nequaquam possunt. Semper enim caro superflua generat, quę semper spiritus ferro sollicitudinis recidat. Sed hec in nobis tunc subtilius conspicimus, cum speculationis alta penetramus. Verum hanc mundicię vel pulchritudinis perfectionem consequi non poterit, nisi qui cunctas prius ab animo suo facultates seculi divini amoris novacula raserit. Proinde Dominus noster, qui Legem non solvere, sed adimplere venit, ut ista quoque Levitarum lex a suis assumptis possit impleri, dicit adolescenti diviti: «Si vis perfectus esse, vade et vende quę habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo; et veni, sequere me». Ac deinceps: «Et omnis qui reliquerit domum vel fratres», et cetera.

Hanc plane Levitarum esse rasuram Moyses quoque in Deuteronomio probat, cum dicit in benedictione Levi: «Qui dixit patri suo et matri suę: «Nescio vos» et fratribus suis: “Ignoro illos”, et nescierunt filios suos. Hi custodierunt eloquium tuum et pactum tuum, servaverunt iudicia tua, o Iacob, et Legem tuam, o Israhel». Sic, inquam, spiritaliter debere radi filios Levi probat hic ipse Moyses, cum et illic protinus subiungit: «Ponens thimiama in furore tuo et holocaustum super altare tuum». Et hic, cum dixisset: «Aspergantur aqua lustrationis et radant omnes pilos carnis suę», continuo subdidit: «Cumque laverint vestimenta sua et mundati fuerint, tollent bovem de armentis et libamentum eius similam oleo conspersam. Bovem autem alterum de armento accipies pro peccato, et applicabis Levitas coram tabernaculo federis, evocata omni multitudine filiorum Israhel. Cumque Levitę fuerint coram Domino, ponent filii Israhel manus suas super eos, et offeret Aaron Levitas munus in conspectu Domini a filiis Israhel, ut serviant in ministerio eius. Levitę quoque ponent manus suas super boum capita», et cetera. Quidnam est aqua aspersos Levitas et rasos, lotisque vestimentis mundatos, bovem alterum in holocaustum, alterum pro peccato manibus suis super capita positis coram Domino tangere, positis antea vel insimul manibus filiorum Israhel super se? Quid, inquam, hoc est, nisi spiritalis propositi viros a propriis viciis mundatos, a cunctis facultatibus curisque seculi rasos, ad hoc solum vacare, ad quod assumpti sunt, videlicet ut ponant thimiama in furore Domini, et holocaustum super altare eius, id est interveniant pro peccatis populorum. Filii namque Israhel manus suas super Levitas, qui ab ipsis decimas accipiunt, et Levitę manus suas ponunt super capita boum, e quibus unum, inquit, facies pro peccato, et alterum in holocaustum, quando spiritalis ordinis viri secularium peccata suscipiunt, quorum ex elemosinis vivunt, et ea coram Domino, sacrificiis orationum oblatis, deprimere et usque ad remissionem vel indulgentiam eorum superare contendunt. Quod quia magna est instantia faciendum, in fine capituli trina repeticione commemoratur factum: «Feceruntque Moyses et Aaron et omnis multitudo filiorum Israhel super Levitas quę preceperat Dominus Moysi», et deinde: «Purificatique sunt, et laverunt vestimenta sua», et cetera, ac deinde tercio: «Sicut preceperat Dominus Moysi de Levitis, ita factum est».

Et quidem de Levitis ita factum est ut Dominus preceperat, purificatis et rasis primo litteraliter ministris veterum et carnalium sacrificiorum, deinde sub novo Legis latore benedictionem dante spiritaliter purificatis et rasis filiis Aaron sacerdotis veri, Christi videlicet Apostolis, novi sacrificii primis et precipuis ministris. Verum, sicut in captivitate babilonica, presbyteris iniquis inique iudicantibus, egressa est iniquitas a senioribus, qui videbantur regere populum, neglecto precepto per Moysen dato de purificatione Levitarum, sic et modo, quasi tyrannizante rege babilonico et populo Dei captivo, egreditur iniquitas a senioribus qui videntur regere populum, neglecta purificatione ac rasura Levitarum, quę instituta est per Christum, paucissimis Levitarum exceptis, qui exemplo trium puerorum et Danielis prophetę se castrantes propter Regnum cęlorum digni et idonei existunt ymnum Deo canere, visiones Regni cęlestis videre ac senes impudicos iudicare. Iudicium vero talium presbyterorum cum filiabus Israhel turpibus turpiter agentium et filiabus quoque Iuda, Susannę consimilibus, insidiantium, ex eo tempore cepit acrius agitari, ex quo talibus interdicta sunt officia divina et beneficia ęcclesiastica, tanquam Daniele presidente in quolibet casto et iusto apostolicę sedis antistite. Sed, quia necdum tota captivitas babilonica soluta vel reversio in Ierusalem peracta est, adhuc super flumina Babilonis flendo sedemus et huiusce confusionis remedia maiora exspectantes, cum Ieremia et Aggeo canimus: «Te decet ymnus, Deus, in Syon, et tibi reddetur votum in Ierusalem».

Quęnam remedia maiora expectamus et expetimus? Illa videlicet ut, sicut in reversione populi Dei de captivitate cantores et sacerdotes ac Nathinnei descripti sunt cautissime per tribus et familias suas, ac de Sacerdocio eiecti sunt qui suam de Scripturis genealogiam indicare non potuerunt, ita et nunc fiat, exaudita oratione Ieremię dicentis: «Converte nos, Domine, ad te, et convertemur; innova dies nostros, sicut a principio». Denique, si ad principium nascentis Ęcclesię respiciamus, dies claros et serenos in ordinibus ęcclesiasticis invenimus, ita ut alii vice Apostolorum pontifices, alii vice LXX discipulorum sacerdotes, alii cum Stephano diaconi rite sequerentur suę professionis duces ac principes, tanquam suę genealogię seriem cautissime observantes. A qua serie si quis deviavit, ut Iudas traditor et mercator pessimus, Nicolaus fornicator, Symon perversus negociator, continuo deiectus de ordine sacerdotali ac levitico proiciebatur et ordo leviticus in sua puritate servabatur, sub aliqua certa regula vel simul in unum cohabitandi lege cenobitali, vel populo foris ministrandi lege sinodali; exemplo Christi discipulorum, qui primitus in unum cohabitando formam cenobitalis vitę preostenderunt uno corde unaque anima Deum colendo, et postea dispersi per diversas regiones Ponti, Galatię, Cappadocię, Asię et Bithinię, sancte conversabantur in medio nationis pravę ac perversę, verbum vitę continentes et sicut luminaria in hoc mundo lucentes. Qua nimirum conversatione dispersorum fratrum sanctorum vita informatur Dei ministrorum verbum vitę continentium et in medio nationis pravę ad hoc ordinatione divina dispersorum, ut luceant inter eos tanquam luminaria in hoc mundo.

Lege in Actibus Apostolorum, Luca scribente, primitivam regulam cenobitalis vitę: «Multitudinis» inquit «credentium erat cor unum et anima una in Deo», et cetera. Lege Apostolorum principis epistolas fratribus in dispersione positis missas, quasi primas decretales regulas in omni concilio sanctorum decreta fabricantium pre oculis habendas, ut huiusmodi fratres ad omnem sanctimoniam sint informati, tanquam verbis Petri apostoli dicentis: «Obsecro vos, tanquam advenas et peregrinos, abstinere vos a carnalibus desideriis, quę militant adversus animam, conversationem vestram inter gentes habentes bonam», et cetera. Item: «Seniores obsecro consenior et testis Christi passionum, qui et eius, quę in futuro revelanda est, glorię communicator: pascite, qui in vobis est, gregem Dei, providentes non coacti, sed spontanee secundum Deum, neque turpis lucri gratia, sed voluntarie, neque ut dominantes in clero, sed forma facti gregi et ex animo; et cum apparuerit princeps pastorum, percipietis inmarcescibilem glorię coronam». Item: «Vos autem curam omnem subinferentes ministrate in fide vestra virtutem, in virtute autem scientiam, in scientia autem abstinentiam, in abstinentia autem patientiam, in patientia autem pietatem, in pietate autem amorem fraternitatis, in amore autem fraternitatis caritatem. Hec enim si vobiscum assint et superent, non vacuos nec sine fructu vos constituent in Domini nostri Iesu Christi cognitione. Cui enim non presto sunt hec, cecus est et manu temptans, oblivionem accipiens purgationis veterum suorum delictorum. Quapropter, fratres, magis satagite ut per bona opera certam vestram vocationem et electionem faciatis. Hec enim facientes, non peccabitis aliquando; sic enim habundanter ministrabitur vobis introitus in ęternum Regnum Domini nostri et Salvatoris Iesu Christi». Item: «Unusquisque, sicut accepit gratiam, in alterutrum illam administrantes, sicut boni dispensatores multiformis gratię Dei. Si quis loquitur, quasi sermones Dei; si quis ministrat, tanquam ex virtute quam administrat Deus, ut in omnibus honorificetur Deus per Iesum Christum Dominum nostrum».

Quanquam dicta et hortamenta hec apostolica universę conveniant Ęcclesię, tamen, quia fratribus in dispersione positis tanquam advenis et peregrinis inter gentes conversantibus missa sunt, specialiter eos instruunt qui pie inter impios vivendi et eos instruendi habent propositum et officium; a quo qui exorbitant secuti viam Balaam ex Bosor, qui mercedem iniquitatis amavit, correptionem vero habuit suę vesanię subiugale mutum. Hi, ut beatus Petrus ait, sunt fontes sine aqua et nebulę turbinis exagitatę, quibus caligo tenebrarum reservatur. Superba enim vanitatis loquentes, pellicent in desideriis carnis luxurię eos qui paululum effugiunt, qui in errore conversati, libertatem illis promittentes, cum ipsi servi sint corruptionis. A quo enim quis superatus est, huius et servus est, et cetera. Nimirum per hec apostolica dogmata non solum qui sequendi, sed et qui cavendi sint monemur, ne insipientium errore traducti excidamus a propria firmitate, sive in congregatione sive in dispersione simus, quoniam ad utrumque modum conversandi firmas regulas habemus, primo et principaliter in actibus et dictis Apostolorum, deinde in exempliis et Regulis Patrum ipsos imitantium. Denique, omnes qui vitę cenobitalis regulas recte ordinaverunt, illud quod in Actibus Apostolorum de multitudine credentium cor et animam unam in Deo habentium nichilque suum dicentium scribitur, quasi cardinem doctrinę suę habuerunt, ut verbi gratia Basilius, Augustinus, Benedictus, quorum in Regulis recte ordinatur vita congregationis.

Verum pontifices romani ceterique Patres orthodoxi, qui decretalibus aut synodalibus institutis clericos in dispersione positos informaverunt, apostolicas epistolas quasi primitivas et principales regulas et leges civitatis Ierusalem in principio leticię suę proposuerunt, nec aliquid ab eis dissonum docueruncct. Etenim, quod clericorum congregationes ab initio nascentis Ęcclesię communem vitam secundum Actus Apostolorum servaverint, Urbanus papa et martyr, XVI a beato Petro in suis decretis manifestat. Quod et beatę memorię papa Innocentius secundus in quadam epistola sua commemorat, cuius hoc est rescriptum:

«Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri C[honrado] salzburgensi archiepiscopo salutem et apostolicam benedictionem.

De dignitate et excellentia vitę canonicorum multa nos docet divina Scriptura et multa possemus dicere, quod vita canonicorum vita est apostolica, quoniam Apostoli, contemptis omnibus, hac vita cum Domino vixerunt, et post ascensionem cum multitudine credentium, cuius erat anima una et cor unum, hac vita viventes eam posteris suo exemplo tenendam reliquerunt. Quod martyr et pontifex Urbanus ad informationem fidelium in suis decretis memorare curavit dicens: “Scimus vos non ignorare quia vita communis hactenus inter bonos christianos viguit et adhuc gratia Dei viget, et maxime inter eos qui in sorte Domini electi sunt, id est clericos, sicut in Actibus Apostolorum legitur: “Multitudinis credentium erat cor unum et anima una”. Hanc beati Augustini Regulis ordinatam sanctus Ieronimus suis Epistolis informavit. Horum itaque et aliorum muniti auctoritatibus, non minoris meriti estimamus vitam canonicam, aspirante ac prosequente Domini Spiritu, observare, quam religionem monasticam eiusdem Spiritus perseverantia custodire. Unde antecessorum nostrorum decretis statutum esse meminimus, ne professionis canonicę quispiam, postquam Dei vice super caput sibi honorem imposuerit, alicuius levitatis instinctu vel districtioris religionis obtentu de claustro audeat sine prelati et congregationis permissione discedere. Quorum vestigiis inherentes, quod quidam fratres in claustro berhthersgadmensi de mutatione ordinis sui vana presumptione attemptare voluerunt, apostolica auctoritate ne fiat interdicimus, precipientes ut quod Deo voverunt reddere et regulam beati Augustini, quam professi sunt, Domino iuvante fideliter observare studeant. In cuius observantia si eos fortasse remissos et minus ferventes repereris, monemus fraternitatem tuam ut secundum datam tibi a Deo sapientiam, professionem et ordinem suum servare et mandatis regulę obedire, sicut tua interest, districte commoneas.

Data Laterani, XVII K[alendas] Aprilis».

Cum ergo scriptis apostolicis moniti et divina institutione informati agnoscamus bipertitam conversationem clericorum, vel in congregatione communiter vel in dispersione disciplinate conversantium, et regulas vel cenobitales vel synodales, quas appellamus canones, observantium, quis, nisi rex Babilonis et confusionis, adinvenit genus tercium clericorum nimis confusum, nimis babilonicum, laicali pariter et cericali conversatione commixtum in quoddam neutrum, neque in congregatione vacantium canendis ymnis ita decenter, sicut te decet ymnus, Deus, in Syon, neque in dispersione ordinabiliter militantium contra carnalia desideria, quę militant adversus animam? Hi ante nos a sanctis Patribus inveniuntur ypocentauris assimilati, qui nec equi nec homines «mixtumque» ut ait poeta «genus, prolesque biformis», quia nullius agnoscuntur certe sectatores religionis. Horum quosdam solutos atque oberrantes, ut Ysidorus ait, sola turpis vita complectitur et vaga, quia nullius cautę institutionis religamine iugo Domini sunt astricti, quasi liberi et velamen habentes malicię libertatem, non sicut servi Dei, sed sicut servi mammonę, pro suo questu seu luxu variantes loca vel, quod peius est, occupantes loca plura contra interdicta synodalia, quibus mandatur ne vagus clericus ante canonicam stabilitatem litteris commendaticiis ac propria professione roboratam serviat altari seu vivat de altari, prohibeturque unus in duabus vel pluribus ęcclesiis intitulari, ut verbi gratia in sede cathedrali sit canonicus et in rure plebanus, vel inter plebanum et episcopum talis medius, qualis in concilio remensi sermone apostolico per papam Eugenium nuper est prescriptus pariter et proscriptus, eo quod quidam suis conducticiis nomen plebani fraudulenter concedunt, et ipsi sub episcopis et super huiusmodi plebanos inter se medios constituunt, ut gregem devorent, non curent; vastent, non pascant.

Hos impugnari vel expugnari ob hoc nimis est laboriosum, quod cum sua querant, et non quę Iesu Christi, tenent arcem in Ierusalem et, sicut in libris Machabeorum legitur, facti sunt in diabolum malum in Israhel, suntque magna plaga castitatis et duces reliquis alienigenis in vexationem sanctę civitatis, usque adeo, ut per talium gravamina deserta sit Ierusalem a suis civibus et inhabitetur a gentibus, iuxta illud: «Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt Ierusalem in pomorum custodiam, posuerunt morticina servorum tuorum escas volatilibus cęli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrę», et cetera. Sed innotescet quandoque in nationibus ultio sanguinis servorum Dei, et introibit in conspectu Dei gemitus compeditorum. Sicut enim, Symone sacerdote magno exaltato, hi qui erant in arce, primo conclusi, deinde sunt eiecti, sic, annuente Deo, eveniet istis. Ita enim legitur: «Qui autem erant in arce Ierusalem prohibebantur egredi et ingredi in regionem, et emere ac vendere, et esurierunt valde, et multi ex eis fame perierunt. Et clamaverunt ad Symonem, ut dextras acciperent, et dedit illis et eiecit eos inde, et mundavit arcem a contaminationibus. Et intraverunt in eam tercia et vicesima secundi mensis anno centesimo septuagesimo primo, cum laude et ramis palmarum et cinaris et cymbalis et nablis et ymnis et canticis, quia contritus est inimicus magnus ex Israhel. Et constituit ut omnibus annis agerentur dies hi cum leticia. Et munivit montem templi, qui erat secus arcem, et habitavit ibi ipse et qui cum eo erant».

Nonne huic facto simile est illud, quod irregulares canonici, licet in arce positi, per decreta pontificum romanorum prohibentur ęcclesias emere ac vendere in regione, propter quod esuriunt valde, non sicut illi beati qui esuriunt et siciunt iusticiam, sed sicut hi qui ardent per avariciam? Veniet, veniet tempus acceptabile, quo eiciantur de arce primo particulariter emundata, videlicet qualibet cathedrali ęcclesia, deinde universaliter ventilatione ultima, nec proderunt eis propugnacula vel iacula, quibus iamdiu tutati sunt in arce. Habent enim in Regula sua, non secundum Apostolos ordinata, quędam capitula rationabilia velut fortissima propugnacula, quibus defenditur conversatio eorum, tanquam sit canonica. Et revera, si viverent secundum illa quę de sanctorum Patrum tractatibus excerpta illic sunt aggregata, vita eorum dici posset et esset canonica. Sed admixtum illic modicum fermentum totam massam corrumpit: illud videlicet quod non de scriptis Patrum, sed aliunde ascitum, destruit illic positas sanctiones sanctorum. Quasi enim regis legitimi legitimis edictis primo positis, aliis immo et contrariis edictis legationem mittunt post illum, dicentes: «Nolumus hunc regnare super nos». Nam, cum priora edicta eis interdicant proprietatem et habitacula privata, posteriora illa penitus apocrifa concedunt huiusmodi, non ea discretione, qua beatus papa Gregorius clericis extra sacros ordines manentibus et legitima coniugia sortitis extra congregationes dari permittit stipendia competentia psalmodię invigilantibus et viventibus sub christiana regula prohibente illicita, sed ea confusione qua scripsit rex Antiochus omni regno suo, ut esset omnis populus unus. Unde apud illos inter sanctum et profanum nulla distantia est, inter sacerdotes et laicos modica discretio, nisi forte in eo discernantur, quod clerici plus laicis deviant, exceptis paucissimis inter eos ita sensatis, ut intelligant et doleant se non esse observatores vel illius confusę regulę nisi in vilissima eius portione, cum ea illic negligant, quę sancti sancta docent, et ea solum teneant, quę in permissione proprietatum et privatorum habitaculorum nescio quis indulget.

Nonne itaque Regula ista vel colanda est, ut sit pura et sanctis consona, vel, si colari non potest, omnino auferenda? Provenit enim ex illa talis confusio, qualis olim de iam commemorato regis Antiochi evenit edicto, quo scripsit omni regno suo, ut esset omnis populus unus. Nam si sola sua, ut eis illic permissum est, retinerent, quę relinquere nullus cogitur, nisi qui voto vel proposito vitę artioris tenetur, esset hoc utcunque tolerabile, dummodo res Ęcclesię, ut in sacris canonibus precipitur, haberent non in proprietate, sed in communitate, neque ad instar filiorum Hely de Sylo carnes in communi caldario coquendas et intra sancta edendas dividerent crudas in habitacula sua, mulierculis frequentata, deportandas. Sane a talibus congregationibus proprietates omnimodis amputare ac privatas eis mansiones penitus non permittere, hoc utique esset securim ad radicem arboris malę ponere, non etiam ramos solum precidere. In qua nimirum precisione ramorum hi frustra laborant qui, permissis eis proprietatibus ac privatis mansionibus, a vestibus superfluitates et secularis pompę nevum atque a moribus vicia conantur resecare. Quamdiu enim radix proprietatis et mansionum privatarum usus radicitus non evellitur, quantumlibet opere ad precidendos ramos inutiles vineę Domini quisque studiosus cultor impenderit, de viciosa radice alii eque inutiles pullulabunt. Nam, si in claustris canonice absque proprietate ordinatis vix vicia vel etiam crimina, bene vigilante studio magistrorum, resecari poterunt, quanto minus ubi fraterni testimonii absentia et privati domicilii secretum, insuper et etatis lubricum, ocium quoque cum habundantia cocorumque diligentia et familię obsequela concurrerint, illicita et quę turpe sit dicere queunt resecari?

Sed obicitur nobis a talibus nec inter nos viciosos nec inter illos virtuosos omnino deesse. Atque utinam, sicut apud nos unus forsitan viciosus studiosorum multitudine premitur, quatinus aut mutetur intus aut foras egrediatur, ita apud eos quispiam studiosus viciosorum multitudine non opprimeretur ac foras egredi non cogeretur, immo et persecutionis rabie non pelleretur! Quis enim ex eis vicia aliorum sciens et emulatione fraterna impetens, declinans et arguens, cum talibus, ne dicam pacem habere, sed vivere secure potuit? «Ingressus es» inquiunt «ut advena; nunquid ut iudices?», vimque faciunt ei vehementissime, ita ut non aliud restet cuilibet animam salvare cupienti, nisi de medio talium fugere nec in omni circumiacenti regione subsistere, sed in monte altioris professionis salvum se facere. Unam tamen considero viam hanc litterarum civitatem expugnandi, quam cuilibet vero Caleph, cuilibet secundum cor Dei ordinato castrorum dominicorum duci video accessibilem, qua paulatim tales Cariatarbei expugnari et exterminari possint, ita ut non redigatur terra in solitudinem: si videlicet a throno cuncta innovare cupientis Dei et ab his, quorum est in terris vicem Christi gerere ac de Regno eius omnia scandala colligere tale edictum procedat; aut etiam, si quilibet episcoporum divinitus inspiratus hoc firmiter in corde suo ponat, ut uno quolibet eorum, qui eiusmodi sunt, decedente, non alterum ei similem in locum eius substituat, sed prebendas et beneficia ęcclesiastica in manu sua retinens, pauperibus interim distribui in elemosinam faciat, donec tanta fiat prebendarum liberatio, unde vel sex vel X, aut quot canonicos regulariter viventes in vicina aliqua capella foveat, quos illis malis vinitoribus viritim decedentibus subintroducere in hereditatem Domini tanquam heredes legitimos possit. Quod in una iam ęcclesia Sancti Mauricii in Burgundia sita factum nobis pro exemplo satis sit, in qua, introductis canonicis, aliquanti adhuc de prioribus clericis superstites videntur stipendia sua foris accipientes. Non autem hi Burgundiones pre ceteris omnibus seculariter degentibus clericis peccatores fuerunt, sed in illis divina censura exemplum statuit, imitari cupientibus possibilitatem monstravit, qualiter in toto de similibus faciendum sit, ac sine difficultate fieri possit.

Quam multa moveor dicere contra huiusmodi exordinationes et babilonicas confusiones, quibus tandem ablatis te decet ymnus, Deus, in Syon, quem nunc blasphemat meretrix Babilon, de sanguine sanctorum, sicut in Apocalipsi legitur, ebria, quia gratiam Domini transferens in luxuriam deliciatur in conviviis de substantia sanctorum copiose ferculatis et poculatis, mixtis in medio convivantium feminis impudicis. Vix continent manus ab eo sacrilegio, quo rex Babilonis Balthasar bibendo et potando concubinas suas de sacris vasis iram Dei promeruit, quę illi per articulos manus in pariete scribentis innotuit, sancto Daniele interpretante. Atque utinam contra istos convivatores tale aliquid scribi valeat, quo ira Dei eis innotescat, qui fortasse inde plus irascitur, quod huiusmodi manducant et bibunt indigne sacramentum carnis et sanguinis sui, quam si exemplo regis Balthasar vinum de sacris vasis biberent et a sacramento altaris abstinerent, ne in populo Dei scandalum facerent! Quando enim laici omnino illitterati vident huiusmodi clericos altari audentes ministrare, quibus interdum sic ministrantibus aut ymnos de canticis Syon canora voce iubilantibus assistunt eorum feminę tanquam filię Babilonis miserę, ita, egressa iniquitate a clericis et senioribus qui videntur regere populum, cernere habemus miserabile spectaculum, scilicet in medio tui, Ierusalem, populum pene totum babilonicum.

Quomodo ergo te decet ymnus, Deus, in Syon, cuius populus, populus Gomorrę seu Babilonię, absque doctoribus et ductoribus iusticię? Nam hi, qui videbantur regere populum, pene omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt; non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Etiam illi, quibus quasi Cherubin flammeus datus est gladius ad custodiendam viam ligni vitę, cum deberent manifeste criminosis interdicere ac prohibere accessum ad mensam Domini usque ad condignam satisfactionem, passim confuse omnibus accedentibus, licet manifeste criminosis, porrigunt fructum vitę, quem talibus deberent negare. Ideo inter nos multi infirmi et imbecilles, et dormiunt multi. Et quia babilonica ista confusio nullos magis respicit quam desides negligentesque rectores, ideo iusto iudicio Dei effusa est contentio super principes tam seculares quam spiritales, et errare fecit eos in invio et non in via; dum et spiritales implicari se gaudent secularibus negociis et seculares intermiscere se audent spiritalibus causis. Quę nimirum confusio corpus totius Ęcclesię facit languere, ac membra eius contra se invicem dissidere, tanquam si dicant oculi pedibus ac manibus: «Opera vestra non indigemus» et manus vel pedes oculis: «Non estis nobis necessarii». Spiritales enim, qui quasi oculi dirigere deberent manus ad operandum vel pugnandum, pedes ad ambulandum, sic tenentur captivi sub regibus et principibus babilonicis, ut eis dicatur: «Ymnum cantate nobis de canticis Syon». «Ymnum», inquiunt, «cantate nobis, non contra nos, voluntates malas nostras cohibendo, sed nobis beneplacita loquendo. Ymnum tamen de canticis Syon, quia nolumus videri principes Babilonię, sed Syon. Volumus audire cęlestem doctrinam, sed ad perficiendam, non impediendam voluntatem nostram».

Tale fuit, quod rex Herodes mittens et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur, tanquam diceret: «Ymnum cantate nobis de canticis Syon». Atque utinam tales illi fuissent, ut sic ei maligne sciscitanti respondissent: «Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? Quomodo prodemus cęlestia mysteria tibi alienigenę, volenti regem verum occidere?». Filius quoque ipsius alter Herodes, paternę impietatis heres, et ipse volebat audisse ymnum de canticis Syon per os Iohannis Baptistę, quem metuebat et libenter audiebat, quoadusque illi molesta canere incipiebat, dicens: «Non licet tibi habere uxorem fratris tui». Cantabat quidem ille ymnum de canticis Syon, sed non ut Herodes vel Herodias voluit sibi optatum vel acceptum. Similiter ab ipso rege ac summo sacerdote Syon voluerat audisse ymnum de canticis Syon, ex multo tempore cupiens videre Iesum, et gaudens, quod ei Pylatus misisset illum. Sed ipse indignum iudicans margaritas mittere ante porcos, coram eo tacuit nec signum aliquod fecit, magisque sperni quam honorari voluit ab illo et exercitu eius. Tunc enim illi fuit tempus tacendi. Sed postquam resurrexit a mortuis, ubicunque tempus loquendi fuit; loquens ipse in discipulis, veritatem non tacuit ante reges et presides, dando suis os et sapientiam, cui non poterant resistere omnes adversarii eorum. Istis legitime canentibus et quasi tubis sacris circa Iericho clangentibus, corruerunt muri civitatis anathematizatę, principante Iosue vero introductore in terram lacte et melle manantem; cuius publico edicto maledictus enunciatur qui reedificaverit Hiericho.

Et ecce, tamen quidam reedificare audent maledictam civitatem nuncios Iosue, immo Apostolos Iesu Christi persequentem, cum sola domus Raab, sancta videlicet Ęcclesia, de perditione huius civitatis excepta sit, quę videlicet, ruentibus mundanis edificiis, ipsa in edificatione morum simul et murorum crescit in templum sanctum in Domino, «in quo» ut Apostolus ait «omnis edificatio constructa crescit, non decrescit». Spectaculo huius rei cum in toto mundo, tum certe clarius in urbe Roma fidelium pascuntur oculi, cum palatia imperialia ceteraque mira edificia illic diruta ruinam representent Hiericho, et ęcclesiastica edificia de die in diem crescentia et auratis imaginibus fulgentia morum simul et murorum cottidiano incremento et ornamento evidenter ostendant quasi domum Raab salvatam, sanctam videlicet Ęcclesiam fide ac nomine Petri firmatam. Sic in diebus nostris ęcclesia Lateranensis et ęcclesia Sanctę Crucis et ęcclesia Sanctę Marię Novę crescentes profecerunt in religione simul et in forinseca murorum ampliatione. Domus quoque beati Pauli apostoli per Gregorium VII reparata claret nunc in religione monastica, qua et monasterium Sanctorum Quatuor Coronatorum et Sancti Anastasii florere videmus cum ceteris ęcclesiis ac monasteriis in urbe Roma religiose ordinatis. Unde non inmerito dolemus, quod adhuc in domo beati Petri principis Apostolorum desolationis abhominationem stare videmus, positis etiam propugnaculis et aliis bellorum instrumentis in altitudine sanctuarii supra corpus beati Petri. Quod licet non audeamus iudicare malum esse, tamen sine dubio iudicamus esse a malo, eorum videlicet qui suę rebellionis malicia cogunt fieri talia.

Cogor hic reminisci cuiusdam sententię beati Augustini, qui in libro Questionum Veteris et Novi Testamenti dicit inter cetera: «Quare ergo sententia data est, “ut qui accipit gladium gladio pereat”, nisi quia nulli licet, excepto vindice, gladio quemquam occidere? Apostolo autem Petro usque ad hoc permissum est, quod terrorem faceret, non quod occideret. Hoc enim audiens, ne iterum percuteret didicit». Idem ad Publiolam: «Qui repelluntur aliquo terrore ne mala faciant, et ipsis aliquid fortasse prestatur». Hec dicente sancto Augustino de sensu euangelico et exemplo apostolico, credimus licita comprobari quę in vicinia Sarracenorum, sicut audivimus, fieri solent, armis comportatis in altas turres ęcclesiarum vel monasteriorum, quorum ostentatione per spiritales quoque viros terrentur barbari, ne invadant loca sancta; quę audenter invaderent, si ea nullis defensionum instrumentis premunita cognoscerent. Quod non puto ideo reprehendendum temere, quia id fieri constat nimia extorquente necessitate, ut interdum clerici quoque vel monachi super muros illic appareant loricati vel scutati, non intentione aliquem ledendi, sed hostes terrendi et quomodolibet repellendi ab incursu locorum sanctorum. Quibus interdum iacula vel saxa desuper iacientibus ut hostes repellant longius, fit quidem res inordinata, sed ob maius periculum devitandum et terrorem barbaris incutiendum iure toleranda, semota penitus intentione aliquem occidendi; quod a spiritalis propositi viris non licet fieri, qui malle debent occidi quam occidere, quantacunque armorum vel armatorum ostentatione hostes arceant a suimet lesione.

Si autem ab ordinata potestate huiusmodi armatura providetur, nichil inordinate in hoc agitur, quoniam et Paulus apostolus, cum suas insidias prenovisset, per tribunum potestatis romanę sibi tutelam providit armorum, in quę si hostes illius mortem et sanguinem sitientes incidissent, non ipse reus homicidii fuisset, sed illis debita ultio provenisset, sanguisque ipsorum super capita eorum esset, dum non aliis, sed sibimetipsis reatus imputaretur suę interfectionis. Tutela vero armorum, quę tunc a potestate legitima data fuit uni ęcclesiasticę personę, recognoscitur nunc data universali Ęcclesię, ut videlicet, hac a Regno sibi collata, contra hostes habeat armatos ministros, quibus Ęcclesiam defendentibus vel episcopum pro sui tutela comitantibus et de eis quę recta sunt iuvantibus, etiamsi contingant ab eis homicidia, non est episcopus homicida magis quam Paulus apostolus homicida fuisset, si in ipsius deductione aliquis hostium suorum interemptus cecidisset. Porro, si ad mala negocia episcopus abutitur suis ministris, ipse utique homicida efficitur, si quis ab eis in tali ministerio interficitur; quo modo reges, duces et comites homicidę fiunt, si absque iudicio et iusticia homines occidunt vel occidi faciunt. Eadem videlicet consideratione inter christianos muniuntur quędam turres ęcclesiasticę armis et propugnaculis, per quę si hostes Ęcclesię ledentur, sanguis eorum super eos erit, dum propria solummodo iniquitas et nocendi aviditas ad talia eos impellit.

Alia sane ratio est cum potestas ordinata, suę ordinationis inscia vel oblita, Ęcclesiam persequitur; alia, quando a paganis exterius vel ab inimicis domesticis interius gravatur. Potestas enim legitima vel ad ordinationis suę obedientiam verbo doctrinę dirigenda est vel, si dirigi non potest, verbo excommunicationis frangenda, salva scilicet unitate Ęcclesię, dum Regnum Deo inobediens scinditur, quemadmodum in Saule contigit, cui David fidelis in regno successit. Porro exterorum forinseca gravamina, quia verbo doctrinę submoveri non possunt, quoniam de his qui foris sunt iudicandi potestatem non habet Ęcclesia, viribus humanis per arma simulque divinis per orationes arcenda sunt, iure tam civili quam imperiali. Quę duo iura quando sibi concordant in Ęcclesię defensione, principibus recte ordinatis et civibus bene pacatis, facile resistit Ęcclesia impugnationibus forinsecis vel paganorum vel excommunicatorum. Denique altero iure violato Ęcclesia est in grandi periculo, nisi aut imperiale ius eam defendens cives tumultuantes reprimat, vel civium unanimitas principes tyrannizantes cohibeat, sicut sepe contigisse narrant Ęcclesiasticę Hystorię. Verum tunc inminent Ęcclesię maiora pericula, quando eam vexant intestina bella, simul principibus et civibus convenientibus in unum adversus Dominum et adversus Christum eius. In tali periculo necesse est mare percuti quasi virga Moysi, virga scilicet pastorali, ut dividatur in divisiones verbo doctrinę percussum et discissum. Sic Paulus apostolus unanimitate se persequentium pregravatus, verbo doctrinę fecit Phariseos et Saduceos ab invicem dissidere, ut quasi mare diviso transiret absque periculo, Phariseis scilicet pro eo agentibus contra Saduceos, ut in Actibus Apostolorum legitur.

Similiter accidisse meminimus non semel in urbe Roma, dissidente inter se populo romano et parte fidelium infideles reprimente, sacerdotali simul auxilio cooperante. Verum, si rebelles istos Ęcclesia velut castrorum acies ordinata magis ordinate persequeretur, non per eos Hiericho seu Babilonia reedificaretur, ut Romę apparet in ede Capitolina, olim diruta et nunc reedificata contra domum Dei, contra domum Raab, sed claresceret in certamine sapientia simul et fortitudo Ęcclesię, sapientia videlicet in clericis recte docentibus et fortitudo in militibus eorum doctrinę obedientes atque ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, suas vires impendentibus et omnem altitudinem adversus scientiam Dei erigentem se destruentibus, ea videlicet cautione servata in castris Domini, ut clericus vel etiam episcopus non recte docens deponeretur et episcopatum eius acciperet alius, atque miles vel etiam princeps rectę doctrinę inobediens et acquiescere nolens ut Saul, anathematis iaculo percuteretur, aliusque illi subrogaretur ut David. Denique in omni militum vel civium gwerra et discordia, vel pars altera iusta et altera iniusta, vel utraque invenitur iniusta. Cuius rei veritatem patefacere debet sacerdotalis doctrina, sine cuius censura nulla bella sunt movenda. Sic ergo manifestata iusticia, pars iusta sacerdotalibus tubis animanda et etiam communione dominici corporis ante bellum et ad bellum roboranda est, quia panis iste cor hominis confirmat, quando pro defensione iusticię vel Ęcclesię aliquis ad pugnat se preparat; cui pars iniqua resistens et pacto iustę pacis acquiescere nolens, anathematizanda et etiam, negata sibi sepultura christiana, humilianda est.

Nunc autem civitate contra civitatem, regno adversus regnum, principe adversus principem non iusta bella moventibus, ambabus partibus absque cunctatione seu causarum ventilatione datur corpus Domini, tanquam divisus sit Christus et possit esse in tam divisis et contrariis partibus. Qui certe vel alteri vel ambabus est negandus, nec alicui aperte contra iusticiam pugnanti aliquatenus dandus, ne forte per incuriam sacerdotum sic traditus in manus evidenter peccatorum, iusta ira moveatur contra sacerdotes denuo ipsum cum Iuda tradentes. In talis tam magnę iusticię magna siti et esurie, micas licet modicas lambere fames ipsa compellit.

Unde refero factum iustum et honestum, quod in terra ungarica et barbarica, vix nominetenus christianorum principum dominio subdita, laudabiliter accidit. Nam, cum rex illius terrę anno plusquam preterito se ad bellum prepararet contra regem Grecorum, ante procinctum cum episcopis illius terrę habuit consilium; qui tanquam viri litterati cautissime discutientes causam pugnę, atque invenientes pactum pacis ex parte Ungarorum primo violatum, recordati sunt prophetię dicentis: «Qui dissolvit pactum, nunquid effugiet?». Qua prophetia instructi prophetaverunt regem, si pugnaret contra ius pacti et fedus pacis, minime triumphaturum et auxilio Dei cariturum. Quo audito rex, licet inmitis ac barbarus, tamen procinctum relaxavit et sua ex parte ruptum fedus reparavit.

Quanto magis ergo in Ęcclesia sanctorum refrenaretur animositas principum vel capitaneorum contra se in romano imperio tumultuantium et ęcclesias multas desolantium, si episcoporum scientium reprobare malum et eligere bonum sententia concordaret in unum? Enimvero, ut non sit vel esse possit scisma inter eos, unus omnibus est prepositus, cui dictum est: «Confirma fratres tuos». Quo nimirum confirmante quamlibet episcoporum sententiam iusticię Regni Dei consentaneam, licet regibus mundi huius contrariam, non esset in Ęcclesia rex qui auderet, vel si auderet, posset refellere illam. Porro, si is qui ceteros confirmandi habet potestatem et auctoritatem, precentor fieret in qualibet iusta sententia episcopis per epistolas directa, quis eam refellere posset, cum sit velut alter Hieremias constitutus non solum super ęcclesias, sed etiam super regna, ut evellat et destruat et disperdat et dissipet, edificet et plantet? Sic reges profanos et symoniacos invenimus evulsos auctoritate apostolica, cooperante gratia Dei, quę per mundi huius infirma sepe confundit fortia, eligens ignobilia et contemptibilia, ut magna vel instruat et destruat. Puto quod Paulus apostolus idipsum intendebat, scribens discipulis: «Si quis non obedit verbo nostro per epistolam, hunc notate, et non ut inimicum existimetis illum, sed corripite ut fratrem». «Si quis» inquit «non obedit», non episcopum, non principem seu divitem excipiens, quin esset corripiendus etiam a minimis fratribus atque instruendus, primo in spiritu lenitatis ad obedientiam pretermissam vel intermissam humiliter recipiendam; quam si recipere nollet, in promptu se habere testatus est ulcisci omnem inobedientiam: «Omnem» inquit, etiam episcoporum et principum, «cum impleta» inquit «primum fuerit vestra obedientia», subaudis: in admonitione fraterna.

Primo enim sunt admonendi qui manifeste peccant, etiam reges, quanto magis episcopi, ut exemplo regis David male acta corrigant, non exemplo Herodis monitores iugulent. Quasi enim decollator est preconis qui acquiescere nolens monitis, obstruit viam vocis in deserto clamantis. Atque utinam soli hoc facerent reges Herodi consimiles, non etiam pontifices Cayphę imitatores! Oportet autem Scripturas impleri, quibus hoc prenunciatum et prefiguratum est, quia non solum bestia, sed et pseudopropheta veritati adversatur. Hinc est, quod omnis Pharao suos habet magos, omnis Nabuchodonosor suos habet ariolos, omnis Herodes habet sibi consentaneos scribas, a quibus sciscitatur quomodo vel ubi Christum persequatur, vel quomodo eius precones decollandi oportunitatem inveniat, ut eis vocem preripiat, etiamsi eos corporaliter non occidat, quod est quędam quasi decollatio et testium Christi occisio.

Bestię humani sanguinis avidę quatuor conspiciuntur in Daniele pugnantes inter se, quibus quatuor significata sunt regna sanguinaria: babilonicum, persicum sive medicum, Macedonum sive Grecorum atque romanum. Quibus bestiis omnino ablatis, conspicitur in nube Filius hominis, cui datum est Regnum et honor, quia Christo datus est principatus et honor Regni permaxime in humana facie, in qua datum est ei et iudicium facere, quia Filius hominis est. Unde Regni eius ministros delectat mansuetudo humana potius quam crudelitas ferina, secundum exhortationes non pseudoprophetarum, sed sanctorum prophetarum, quibus datum est in Regno Christi Sacerdocium sanctum, usque adeo a sanguinis effusione inmaculatum et alienum, ut sacris canonibus exterminetur a sacerdotali ministerio qui aliquando militans quantumlibet iuste occidit hominem, vel in iudicio sanguinis pulsando vel ministrando cooperatus est iudici quantumlibet iuste occidenti. Unde Felici episcopo nuceriano Innocentius papa scribens, ait: «Designata sunt genera, de quibus ad clericatum pervenire non possunt, id est si quis fidelis militaverit, si quis fidelis causas egerit, hoc est postulaverit, si quis fidelis administraverit». Promotos quoque in Sacerdocio sacri canones instruunt huiusmodi ad cautelam; legitur enim in decretali epistola Nicolai papę ad Karolum regem: «Reprehensibile esse valde constat quod subintulisti, dicendo maiorem partem hominum episcoporum die noctuque cum aliis fidelibus tuis contra pyratas maritimos detineri, ob idque episcopi impediantur venire, cum militum Christi sit Deo servire, militum vero seculi seculo, sicut scriptum est: “Nemo militans Deo implicat se negociis secularibus”; quod si seculi milites milicię student, quid ad episcopos et milites Christi, nisi ut vacent orationibus?». Ex concilio hilerdensi, capitulum primum: «De clericis, qui in obsidionis necessitate positi fuerint id statutum est, ut qui altario ministrant et Christi corpus et sanguinem tradunt, vel vasa sacro officio deputata contrectant, ab omni humano sanguine etiam hostili abstineant. Quod si occiderint, officio et communione priventur; quibus post biennem penitentiam receptis, promocio denegetur». Ex concilio toletano, caput XLIIII: «Clerici qui in quacunque sedicione arma volentes sumpserint aut sumpserunt, reperti, amisso ordinis sui gradu, in monasterium penitentię contradantur». Ex concilio toletano, caput VII: «His a quibus Domini sacramenta tractanda sunt, iudicium sanguinis agitare non licet. Et ideo magnopere talium excessibus prohibendum est, ne indiscretę presumptionis motibus agitati, aut quod morte plectendum est sententia propria iudicare presumant, aut truncationes quaslibet membrorum in quibuslibet personis aut per se inferant, aut inferendas precipiant. Quod si quisquam horum, inmemor preceptorum, aut in ęcclesię suę famulis aut in quibuslibet personis tale aliquid fecerit, et concessi ordinis honore privatus et loco sub perpetuo dampnationis teneatur religatus ergastulo. Cui tamen communio exeunti ex hac vita non neganda est propter Domini misericordiam, qui non vult peccatoris mortem, sed ut convertatur et vivat». Ex concilio toletano, caput XXX: «Sepe principes contra quoslibet maiestatis obnoxios sacerdotibus negocia sua committunt; et quia sacerdotes a Christo ad ministerium salutis electi sunt, ibi consentiant regibus fieri iudices, ubi iureiurando supplicii indulgentia promittitur, non ubi discriminis sententia preparatur. Si quis ergo sacerdos contra hoc commune consultum discussor in alienis periculis extiterit, sit reus effusi sanguinis apud Christum, et apud Ęcclesiam perdat proprium gradum».

Preceptis huiusmodi salutaribus moniti et apostolica institutione informati, optamus episcopos et reliquos altaris ministros a iudicio et negocio sanguinis esse alienos, nisi quantum officium docendi et precipiendi requirit, quomodo instruendi et constringendi sunt seculares iudices a spiritalibus omnia iudicantibus, ut recte iudicent suamque potestatem exerceant ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum. Quod autem per labia sacerdotis, quę custodiunt scientiam et per os, de quo requiritur lex Domini irreprehensibilis, exeat iudicium sanguinis, reprehensibile nimis est. Proinde ipsę quoque potestates et dignitates imperiales ęcclesiis datę, verbi gratia ducatus, comitatus et his similia, per laicas personas eisdem ęcclesiis fidelitate obligatas ita oportet administrari, ut neque in iudicio neque in negocio sanguinis, quamlibet iuste fundendi, polluantur labia et manus, quibus conficiendum est Christi corpus. Ad hoc enim, sicut in regno Antichristi cooperantur sibi in malum bestia et pseudopropheta, ut mysterium iniquitatis pallietur specie quadam iustę ordinationis, dum non alium bestia Pilatus ad mortem dampnat, nisi quem Cayphas iuste interficiendum prophetat; sic in Regno Christi cooperantur sibi in bonum regalis potestas et sacerdotalis dignitas, ita ut omnis David suum habeat Nathan, quem audiat, et omnis Ezechias per sibi contemporaneum regatur Ysaiam, et omnis Iosias per suum deploretur Ieremiam, et omnis Zorobabel subminister sit Iesu sacerdotis magni, habita nimirum distinctione congrua potestatis utriusque, sicut docent regulę Patrum dignitates ambas recte distinguentium.

De quibus, cum plura possemus ponere, sufficiat ad presens unum decretum Nikolai papę, dicentis inter cetera: «Fuerunt hec ante adventum Christi, ut quidam typice reges simul et sacerdotes consisterent, quod sanctum Melchisedech fuisse sacra prodit historia. Quod etiam in suis diabolus imitatus est, utpote qui semper, quę divino cultui conveniunt, sibimet tyrannico spiritu vendicare contendit, ut pagani imperatores idem et maximi pontifices dicerentur. Sed cum ad verum ventum est, eundem Regem atque Pontificem ultra sibi nec Imperator iura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen imperatorium usurpavit, quoniam idem mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, sic actibus propriis et dignitatibus distinctis officia potestatis utriusque discrevit, propria volens medicinali humilitate sursum efferri, non humana superbia rursum in inferno demergi, ut et christiani imperatores pro ęterna vita pontificibus indigerent et pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum imperialibus legibus uterentur, quatenus spiritalis actio carnalibus distaret incursibus et ideo militans Deo minime se negociis secularibus implicaret, ac vicissim non ille rebus divinis presidere videretur». Idem: «Denique hi, quibus tantum humanis rebus et non divinis presidere permissum est, quomodo de his per quos divina ministrantur iudicare presumant, penitus ignoramus». Hec dicente papa Nicolao, nos eidem consona dicendo affirmamus eum qui presidere debet rebus terrenis in administratione tantummodo negociorum secularium, non se debere implicare negociis spiritalibus, et e converso iudicem spiritalem vacare oportere divinis, et tamen sine sui spiritus implicamento etiam per doctrinam regere ipsos quoque reges et imperatores, quanto magis minores potestates.

At illi persepe dominari volunt et doceri nolunt, immo testes veritatis occidunt. Etiam quidam nominetenus et facietenus pastores, intrinsecus autem lupi rapaces et contra doctrinam precipui pastoris Petri apostoli dominantes in clero, testes veritatis occidunt et imitando Herodem se arguentes primo incarcerant inter claustra silentii, ne ab ipsis publice arguantur, deinde, quantum in ipsis est, omnino decollantes interficiunt, cavendo sibi quidem, ut estimant, a reatu homicidii, sed non effugientes crimen testicidii. Aliud est enim hominem occidere, atque aliud testem. Nam hominem occidit qui ei vitam tollit, testem vero interficit qui ei testificandi et legendi facultatem precidit, ea videlicet intentione, ut quasi licenter illicita committendi habeat libertatem, nemine arguente vel contradicente. Veruntamen, sicut metuebat Herodes Iohannem, sciens eum virum iustum et sanctum, et audito eo multa faciebat, et eum custodiebat et libenter audiebat, sic et isti libenter se audire simulant eosdem quos metuunt, incarcerant et occidunt, quia eorum voces in deserto clamantium penitus audire nolunt, nec in solitudinibus et montibus et speluncis vel cavernis terrę, quanto minus in domibus regum luxuriose convivantium et in ipsis conviviis de morte Iohannis tractantium, quem dolent adhuc vivere in spiritu et virtute Helyę, atque ideo moliuntur eum in viris iustis et sanctis extinguere. Sed nunquid, ideo verbum de ore Domini semel egressum revertetur ad ipsum vacuum? Non, sed faciet quę cunque voluerit, et prosperabitur in his ad quę misit illud. Sicut enim in creatione mundi ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et creata sunt, sic usque ad consummationem seculi manens cum electis ipse dicit et fiunt, ipse mandat Spiritumque suum emittet, et creabuntur. Quod quia pauci credunt, ideo dicitur: «Cum venerit Filius hominis, putas, inveniet fidem super terram?». Vident enim pene omnes ollam succensam, flante Aquilone, sed soli et pauci fideles vident simul cum Ieremia virgam vigilantem, qua demonstratur quod Dominus vigilat super verbo suo, ut faciat illud, qui ad perficiendum omne quod intendit prospere procedit et regnat, nec est qui eius gyganteo cursui obsistere valeat.

Duas hic perpendo intentiones inter se repugnantes: nam et olla succensa diaboli vel Antichristi significat maliciosam intentionem, qua intendit omnia confundere, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi, huius ollę fumo cecati; quo contra Dominus intendit ut fiat salva omnis caro, diebus malis breviatis, qui nisi breviarentur, sicut ipse ait, non fieret salva omnis caro, «sed propter electos» inquit «breviabuntur». Ergo non solum ipsi electi robusti et perfecti, sed etiam fragiles infirmi, nomine carnis designati, salvabuntur, ut et de perfectis dicat ipse: «Hoc nunc os ex ossibus meis», et de imperfectis hominibus, tamen bonę voluntatis, adiciendo subinferat: «Et caro de carne mea». Sic te decet ymnus, Deus, in Syon, ut fiat quod in eodem canitur ymno, ubi dicitur: «Ad te omnis caro veniet». Non enim deficient in Ęcclesia sancta Ieremię et Aggeo similes, licet infirmi ac pauperes, per quos confundantur huius mundi fortia, illud prohibentia quantum in se est, ne ad te omnis caro veniat, neve omnis caro salva fiat, secundum quod Ieremias et Aggeus in hoc ymno prophetant, quibus in antistite sedis apostolicę Iesus magnus sacerdos orando, exhortando, epistolas mittendo, synodalia decreta condendo, favere dinoscitur, dum quivis catholicus et religiosus, licet pauper et modicus, contra iniquos quantumlibet magnos animatur auctoritate Petri, cui prevalere non possunt istę portę inferi. Similiter in quolibet catholico principe a Deo misso et apostolicę sedis auctoritate firmato ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, conspicuus est ille Zorobabel dux populi a peregrinatione revertentis, iuxta verbum Domini, sicut scriptum est: «Et factum est verbum Domini secundo ad Aggeum in vicesima et quarta mensis, dicens: “Loquere ad Zorobabel ducem Iuda dicens: Ego movebo cęlum pariter et terram, et subvertam solium regnorum et cunctam fortitudinem regni gentium, et subvertam quadrigam et ascensorem eius, et descendent equi et ascensores eorum, vir in gladio fratris sui. In die illa, dicit Dominus exercituum, assumam te, Zorobabel fili Salathiel, serve meus, dicit Dominus, et ponam te quasi signaculum, quia te elegi” dicit Dominus exercituum».

Notandum quod subvertendum prophetat solium regnorum, priusquam substituat ducem sibi dilectum et electum. Eodem modo, si quis rex aut princeps imperio sacerdotali quasi per Samuelem commonitus ferire impios, vastare Amalechitas, percutere Agag regem populo Israhel inimicum, talibus contra mandatum sacerdotale pepercerit aut, quod peius est, inimicos Dei fovere atque amicos Dei persequi ausus fuerit, iure hic talis potestate, qua male utitur, privatur, ita ut regnum ab eo scindatur, maxime si et ipse scindere audet pallium sacerdotale vel prophetale minuendo ius et decus Ęcclesię, quod est in ornatu sacerdotalis excellentię, quę clare splendescit in illa reversione de captivitate babilonica in Ierusalem, secundum hunc ymnum qui te decet, Deus, in Syon. Iam quippe solio regnorum subverso in iudaico populo primo regibus Israhel cultoribus vitulorum aureorum propter scissuram sui a domo David vel potius ob idolatriam deletis et a Regno Dei exterminatis, deinde regibus quoque Iuda in transmigratione Babilonis terminatis et quibusdam eorum laudabiliter in Regno cęlorum coronatis, quorum David, Ezechias et Iosias erant precipui, ex tunc, ut iam dictum est, regnorum solio subverso et regio nomine penitus ablato, Zorobabel, quanquam genitus de tribu regia, non tamen in regem, sed in ducem promotus, habuit sibi succedentes non reges, sed duces usque ad illud tempus quo, post ablatum sceptrum de Iuda, oportuit etiam ducem de femoribus eius auferri, subintrante rege alienigena Herode, qui ex patre idumeo et matre arabica natus fuit, ac proinde illo regnante vel potius tyrannizante illum nasci regem decuit, de quo patriarcha Iacob longe ante predixerat: «Non auferetur sceptrum de Iuda et dux de femore eius, donec veniat cui repositum, et ipse erit expectatio gentium». Diminuta aliquantulum iam tunc seculari dignitate regum iudaicorum in duces, quando incipiebant proficisci de peregrinatione sua cives Ierusalem, Sacerdocium prius quidem religiosum, sub regibus tamen aliquatenus depressum, sicut indicat liber Regum, verbi gratia ubi legitur Helyas regis et reginę persecutionem passus in Israhel, et in Iuda Zacharias inter templum et altare iussu regis lapidatus, iam super duces eorumque principatum legitur magis ac magis exaltatum et glorificatum coronisque regalibus honorificatum, iuxta illud in propheta: «Sumes» ait Dominus «argentum et aurum, et pones in capite Iesu filii Iosedech, sacerdoti magno». Super hoc vir illustris Ieronimus ait: «Imponuntur autem coronę Iesu filio Iosedech, sacerdoti magno, quia per singulas virtutes nostras Dominus coronatur, immo nobis per virtutem penitentię coronatis, Salvator in singulis coronam accipit».

Cum ergo rex et sacerdos idem sit Iesus Christus Dominus noster, gloria et honore coronatus, tamen sacerdotalis dignitas tunc magis in eo coronatur, cum quis de babilonica malicia per penitentiam revertitur in Ierusalem, in qua tunc defecisse constat regale quodammodo fastigium, quando rex Babilonis vel in Ęcclesia vel in qualibet prius fideli anima sibi usurpat principatum. Iugo itaque illius per penitentiam, quę ad sacerdotale officium pertinet, a facie olei computrefacto, recte Iesu sacerdoti magno imponuntur coronę, cuius rei typus in Iesu sacerdote magno agnoscitur precessisse simulque illud prefiguratum esse, quod regnis idolatris, scismaticis atque indisciplinatis, usque ad sui fastus defectum curvatis, amplius glorificanda et coronanda erat sacerdotalis dignitas, ita ut stratoris quoque officium Pontifici romano a regibus et imperatoribus exhibendum sit, renovatis videlicet miraculis antiquis, quibus agnoscimus Ioseph in curru Pharaonis exaltatum, Danielem regis purpura ornatum, Mardocheum regali equo subvectum. Hec nimirum spectacula nunc regibus partim ablatis, partim diminuto eorum regno humiliatis, et exaltato Sacerdocio, delectant spectatorem benivolum, torquent invidum. Qui ut amplius crucietur et pius oculus magis iocundetur, forsitan, sicut ante primum Christi adventum regibus ablatis duces principati sunt usque ad ipsum, sic ante secundum eius adventum per lapidem sine manibus abscisum de monte aurea statua regnorum tota contrita, in quantum Regno divino invenitur contraria, succedet in seculari dignitate minoris nominis potestas, diminutis regnis magnis in tetrarchias aut minores etiam particulas, ne premere valeant ęcclesias vel ęcclesiasticas personas, patrocinio magni sacerdotis presidis apostolicę sedis coronati et super omnia regna exaltati defensas et privilegiis apostolici principatus communitas.

Quis iam, cuius oculus nequam non est aut lippus, ad invidendum potius quam ad videndum patulus, non ista cernat partim completa, ut iure omnis benivolus expectator et spectator de implendis minime ambigat, cum tanta videat impleta secundum quod in Scripturis veritatis inveniuntur expressa? Quis non cum veneratione aspiciat Petrum apostolum sacerdotem magnum, immo in ipso sacerdotem summum Iesum Christum, tot coronis aureis coronatum, super quot regna constituit illum? «Ecce» inquit «constitui te super gentes et super regna, ut evellas et destruas, et disperdas et dissipes, edifices et plantes». Clarus ergo sanctorum senatus Apostolorum princeps est orbis terrarum rectorque regnorum, ęcclesiarum mores et vitam moderando, quę per doctrinam apostolicam fideles sunt ubique. Antiochus et Remus concedunt tibi, Petre, Regni solium. Cum talia per ęcclesias canoris vocibus declamantur, et ymnos de canticis Syon in laudibus regalibus ad Apostolorum, precipue autem principis Apostolorum, gloriam sacra canunt solempnia, te decet ymnus, Deus, in Syon, si dictis facta compensantur et magnalia divina, quę in verbis resonant, rebus clarentia etiam oculis demonstrantur, ut possimus item canere ymnum dicendo: «Sicut audivimus, ita et vidimus in civitate Dei nostri, in monte sancto eius». Ad hoc enim Dei mirabilia, quę in ymnis et psalmis ceterisque canticis spiritalibus enunciamus, condigno rerum effectu etiam oculis demonstrabilia fieri optamus, ne quando dicant gentes: «Ubi est Deus eorum? Fuerunt vero michi lacrimę meę panes die ac nocte, dum dicitur michi cottidie: “Ubi est Deus tuus?”». Nesciunt miseri qui hec dicunt beatos esse quibus hec dicunt, quoniam istis invidentibus et non videntibus videbitur ab illis Deus Deorum in Syon. Et ideo te decet ymnus, Deus, in Syon, cuius in plateis ponendi sunt infirmi, ut veniente in sui principatus gloria Petro apostolo saltem umbra illius obumbret quemquam illorum, et liberentur ab infirmitatibus suis, ne quando dicant gentes: «Ubi est Deus eorum?», cum viderint sanatas infirmitates eorum.

Respice, o princeps Apostolorum, huius civitatis plateas lectulis et grabattis infirmorum plenas. Respice, vel potius illum respectum nobis optine, quo te respexit Dominus, ut fleres amare sauciatus et languens adhuc magna infirmitate, a qua ita sanatus es et roboratus, ut iam non timeres mundi dominam Romam, qui adhuc in infirmitate tua sacerdotis expaveras ancillam. Trahe nunc post te successores tuos apostolicę sedis presules, immo et nos oves tibi creditas, ut omnes curramus in odore unguentorum tuorum sub te in Christo, rectore omnium regnorum et moderatore omnium ęcclesiarum.

Sed dicet aliquis: «Quomodo per principem Apostolorum regna regi vel ęcclesię gubernari possunt, quę sedis apostolicę presuli minime obediunt?». Ad hoc pro captu meo, sine maiorum preiudicio, ego minimus respondeo: cautela ęcclesiastici regiminis in ea discretione insigniter enitescit, qua rector Ęcclesię butirum et mel comedit, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Per «butirum», quod est corrupti lactis congesta pinguedo, intelligi potest morum corruptela, qua incrassatus, impinguatus, dilatatus, quis derelinquit Deum factorem suum et recedit a Deo salutari suo. Per «mel» vero, quod de cerea spissitudine separatum dulce simul est et purum, puritas intelligitur morum dulcium. Licet enim bene sibi conveniant mel et lac, «sub lingua sponsę» aut «in terra fluente lac et mel», vel etiam «in illa die, in qua stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lac et mel», dilectione proximi per «lac», Dei vero per «mel» intellecta, tamen per «butirum», quod est corrupti lactis excrementum, non incongrue intelligitur, ut dictum est, corruptio morum, sicut per «mel» dulce ac purum puritas morum. Quod cum ita sit, rector Ęcclesię et in illo habitans Emmanuel butirum et mel comedit, quando mala et bona in Ęcclesia sibi commissa diligenter investigans exquirit, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. De occultis malis ad presens non loquimur, quę nullius prelati est iudicare, nisi aut legitimus accusator inveniatur, aut prava oppinio pertinaci animositate defendatur. Porro de manifestis malis, etiam nullo accusante vel testificante, aut, quod peius est, populo stulto et insipiente approbante illa, iudicis eadem reprobantis etiam invitis auditoribus est ingerenda sententia, sive per sermonem, sive per epistolas, cum tanta comminatione ut sciant et scire cogantur non solum qui talia faciunt, sed et qui facientibus consentiunt, aut eis post interdictum cibo vel salutatione temere communicant, pari dampnatione teneri. Angelis vero talium ęcclesiarum talis butiri fermento corruptarum litteris apostolicis denunciandum est, quod nisi tam certa et aperta mala corrigant, vel si corrigere non possunt, excludant, vel si ea pro strage vitanda excludere non valent, equitate improbent et cum discreta reclamatione quasi plaustrum onustum feno stridendo portent, ipsi seipsos excludendos vel deponendos agnoscant, movente candelabrum eorum Christo, qui ambulat in medio VII candelabrorum aureorum.

Septem candelabra aurea VII ęcclesię sunt, in quibus per numerum septenarium intelligitur universitas omnium ęcclesiarum, quę sic per litteras apostolicas assidue visitandę sunt, ut alicubi quasi per vocem tonitrui arguatur doctrina et secta Nicolaitarum in incestu clericorum, alicubi doctrina Balaam conducticii prophetę in secta conducticiorum, alicubi nequicia Iezabelis tyrannizantis et prophetas Dei occidentis in tyrannis Helyę similes iustos persequentibus, alicubi specialis desidia ipsorum angelorum vel caritatem primam relinquentium vel nomen vivum in officiis, mortuum in operibus malis habentium, vel tepidorum de ore Dei, nisi peniteant, evomendorum. Item, si respicimus epistolas Pauli apostoli, videmus exemplo illius per epistolas apostolicas arguendas ęcclesias, ut cum huiusmodi cibum non sumant, qui fratres nominantur, et sunt fornicatores, avari, ut se subtrahant ab omni fratre ambulante inordinate, ut, si quis non obedit verbo apostolico per epistolam misso, hunc notent et ut fratrem corripiant, atque si correptus emendari noluerit, ut hostem caveant. Nam propter cautelam inter tales habendam: «Videte» inquit «quomodo caute ambuletis, non quasi insipientes, sed ut sapientes, redimentes tempus, quoniam dies mali sunt». Et ne in diebus malis ita quis putet redimendum sibi tempus, ut malis aliquo modo consentiat, dicit idem: «Auferte malum ex vobismetipsis». Ostendens itaque etiam propter unum fornicatorem quasi per modicum fermentum totam massam corruptam: «Expurgate» inquit «vetus fermentum, ut sitis nova conspersio». Non expectavit super hoc manifesto malo accusationem vel testificationem cuiusquam, nisi manifestę infamię clamorem, de quo ait: «Omnino auditur inter vos fornicatio, et talis fornicatio, qualis nec inter gentes». Neque vero illi soli, sed toti Ęcclesię illum toleranti virgam minatur, nisi is qui hoc malum operatus est de medio eorum tollatur, et Satanę tradatur in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini.

Longum est in epistolis apostolicis ostendere per singula, quomodo rector Ęcclesię Apostolorum exemplo debeat butirum et mel comedere, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Sufficiat in huius rei exemplum sedis apostolicę presulibus imitandum beatus papa Gregorius, qui tanto studio butirum et mel comedit, ut, coartante illum sollicitudine omnium ęcclesiarum, scriberet ultroneas epistolas pro causis multis nonnisi per famam sibi delatis; in quibus quanto studio reprobaverit malum et elegerit bonum, testantur eius epistolę pontificibus, regibus ceterisque personis ęcclesiasticis ultro ingestę, nullo eas interdum petente, sed publica fama exigente, vel etiam quolibet veraci relatore ad aures eius rem perferente. Unde sollempne ipsi erat in exordiis epistolarum quarundam sic dicere: «Perlatum est ad nos» vel: «Pervenit ad nos». Unde Romano defensori scribit dicens: «Perlatum est ad nos reverentissimum fratrem nostrum Basilium episcopum, velut unum de laicis in causis occupari et pretoriis inutiliter deservire. Quę res quoniam et ipsum vilem reddit et reverentiam sacerdotalem adnichilat, statim ut experientia tua hoc preceptum susceperit, eum ita ad revertendum districta executione compellat, quatenus ei illic te insistente V diebus sub qualibet excusatione inmorari non liceat, ne, si quolibet modo eum ibidem amplius moram habere permiseris, cum ipso apud nos incipias esse culpabilis». Item Anthemio subdiacono: «Pervenit ad nos Primenium, amalfitanę civitatis episcopum, in ęcclesia sua residere non esse contentum, sed foris per diversa loca vagari. Quod videntes alii nec ipsi in castro se retinent, sed eius exemplum sequentes foris magis eligunt habitare. Et quia hec agentes ipsi potius ad suam hostes depredationem invitant, idcirco hac tibi auctoritate precipimus, ut suprascripto episcopo interminare non desinas, quatenus hoc de cetero facere non presumat, sed in ęcclesia sua sacerdotali more resideat. Quem si forte non emendari post tuam interminationem cognoveris, in monasterio eum deputare, et nobis curabis modis omnibus indicare, ut, quod facere debeas, nostra iterum preceptione cognoscas». Item Secundo servo Dei inter cetera sic: «Fratrem nostrum Marianum episcopum verbis quibus vales excita, quia eum obdormisse suspicor. Nam venerunt quidam ad me, in quibus quidam senes mendicantes, qui a me discussi sunt a quibus quid acceperint, et per singula retulerunt quanta eis et in itinere data sint. Quos dum de predicto fratre sollicite requirerem, quid eis dedisset, responderunt se eum rogasse, sed ab eo nichil accepisse, ita ut neque panem in via acciperent, quod dare omnibus illi ęcclesię semper familiare fuit. Dixerunt enim: “Respondit nobis dicens: Non habeo quod vobis dare possim”. Et miror, si is qui vestes habet, argentum habet, cellaria habet, quod pauperibus dare non habeat. Dic ergo illi ut cum loco mutet mentem; non sibi solam lectionem et orationem credat sufficere; non ut remotus studeat sedere et non de manu fructificare, sed largam manum habeat, necessitatem patientibus concurrat, alienam inopiam suam credat. Quia si sic non habet, vacuum episcopi nomen tenet».

In hunc modum plures inveniuntur eius epistolę, quibus ultro et nullo petente missis reprobantur mala et eliguntur bona. Videtis ergo, o benivoli spectatores, quomodo iste sanctus pro Lege Dei sui certaverit, quomodo butirum et mel comedens, investigatis undique malis et bonis, scivit et studuit reprobare malum et eligere bonum, non expectatis accusationibus vel testificationibus in rebus manifestis et quomodolibet sibi notificatis. Certe, si nunc in diebus istis novissimis et temporibus periculosis iste sanctus viveret, multa mala increpare haberet, quę ita fiunt in aperto, ut nullo accusationis vel testificationis egeant ordine iudiciario.

Si ergo super his reprobandis apostolicę mittentur epistolę, simulque scribetur viris religiosis, ut si quis non obedit verbo per epistolam misso, hunc notent iuxta doctrinam Pauli apostoli, multa, favente gratia Dei, emendabuntur, quę nunc libere, cum sint mala et turpia, fiunt non solum in occulto, sed etiam in aperto, et habentur etiam pro bonis, cum sint mala, quia non est qui reprobet illa. Possemus digito monstrare ac manifesto nomine significare mala quędam reprobanda, evellenda, destruenda, disperdenda, et ex opposito bona quędam eligenda, plantanda et edificanda, sed apostolicę vigilantię, quam sollicitudo angit omnium ęcclesiarum et ad quam spectant omnium regimina regnorum, relinquimus in his omnibus butirum et mel comedendum, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Sciat videlicet in Sacerdocio reprobare Levitas minime, iuxta Legem Domini, purificatos et rasos, eligendo bonos bene purificatos et hereditate, quę Deus est, contentos. Sciat nichilominus in Regno reprobare dominatores iniquos et eligere bonos, ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum divinitus missos. Sciat, inquam, reprobare, quosdam salva ęcclesiastica pace penitus excludendo, quosdam propter apertas iniquitates a ministerio altaris vel communione dominici corporis et sanguinis prohibendo, et tamen intra ęcclesiasticam societatem pacis intuitu sufferendo, in huius peregrinationis via, qua de captivitate babilonica tendimus in Syon sive Ierusalem, cuius precipui senatores cum rege suo in ultima ventilatione reprobatis omnibus malis eligent bona omnia.

Quanto ergo nunc diligentius per ęcclesiarum gubernatores reprobantur mala indecentia et eliguntur bona bonos decentia, tanto congruentius te decet ymnus, Deus, in Syon, et tanto decentius tibi reddetur votum in Ierusalem. Quod quia magis orando quam disserendo, ut fiat, acceleratur, post assertionis longam digressionem redeamus ad intermissam psalmi expositionem et orationem. Non enim aliud hac expositione magis intendimus, quam ut Patrum sensus congerendo in hoc opuscolo rusticano, velut in cofino, vase ut dicitur stercorario, nosmetipsos et ea quę scribimus lecturos excitemus, in quantum, Deo favente, possumus, in eundem laudandi et orandi affectum, quem continent verba psalmorum et super istos paternarum expositionum. Quapropter sive David, sive Idithun, sive Asaph, sive aliorum in psalmis loquentium personas frequenter assumimus, ut eorum affectus vehementius exprimamus. Et in hoc igitur psalmo assumpta persona Ieremię sive Aggei sive amborum, cum orantibus oremus, cum laudantibus laudemus, et vota in Ierusalem reddenda voveamus in via peregrinationis huius. Tu autem, Domine, cui reddenda sunt laudis vota in patria, exaudi orationem meam nunc in via; quam si exaudieris, immo quia exaudies, ad te omnis caro veniet. Si enim dies mali non abbreviarentur, ut tu dicis, non fieret salva omnis caro. Sed propter electos, ut tu promittis et ego Ieremias vel Aggeus ex promisso tuo certificatus rogo, abbreviabuntur dies mali; quibus breviatis ad te omnis caro veniet, id est ex omni genere hominum, pauperes, divites, docti, indocti, pueri, senes, Iudei et gentes, viri et feminę, quę sepe significantur nomine carnis, ut illic: «Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus neque ex voluntate carnis neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt». Item: «Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea».

Ut ergo impleatur quod scriptum est: «Erunt duo in carne una», sponsus et sponsa, caput et membra, indubitanter ad te omnis caro veniet, non solum illa de qua certum est quod, breviatis diebus malis, fiet salva, videlicet ad salutem predestinata, quantumlibet sit fragilis et infirma, sed et illa quę non erit salva tunc ad te iudicem veniet, quando, ut scriptum est, omnis vallis implebitur et omnis mons et collis humiliabitur, et videbit omnis caro salutare Dei. Quod ergo dico ego Aggeus: «Ad te omnis caro veniet», partim prophetia, partim oratio est. Nam prophetia est quantum ad illud, quod omnis caro ventura est ad te iudicem; sed oratio est quantum ad illud, quod breviatis diebus captivitatis non in errorem ducentur electi, et his recta via de captivitate in Syon redeuntibus, eorum ducatu tanquam per Ieremiam et Aggeum salva erit omnis caro, id est etiam fragiles, electis tamen et fortibus per obedientiam et caritatem coherentes pariterque cum illis incipientes proficisci.

In Hebreo legitur: «Omnis caro ad te veniat». Recte itaque hanc orationem in conspectu Dei recitaturus ego Ieremias vel Aggeus efficaciter exaudiri desiderans aliam orationem premitto dicens: «Exaudi orationem meam»; qua oratione subsequentis orationis preparatoria sic premissa, tanquam si diem festum precedat vigilia cum lamentante Ieremia, consequenter quasi cum Aggeo festivo festiva depromitur oratio, qua in finem psallens psalmista oro ut omnis caro ad te veniat, quia enim tu vis omnes homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire; voluntati tuę concordans recte oro ut omnis caro, id est omnis homo, ad te veniat, et benedicantur in te, semine Abrahę, omnes tribus terrę. Non quod salventur aut benedicantur omnes homines, quod non habent quę Abrahę dictę sunt promissiones, sed omnes tribus, id est aliqui de omnibus tribubus terrę, ita ut non sit personarum acceptio, quando in omni gente omnis qui timet Deum et operatur iusticiam acceptus est illi.

Sic nos oramus, qui proficisci nunc incipientes in finem tendimus, ubi videatur Deus Deorum in Syon, ubi te decet ymnus, Deus, in Syon; sed non exaudimur quam cito vellemus. Quare? Quia verba iniquorum prevaluerunt super nos. Iniqui primi fuerunt serpens, Adam et Eva, inter quos conflata sunt verba peregrinationis nostrę causa effectiva, dicente per serpentem diabolo, angelo iniquo, iniquis humani generis parentibus: «Comedite, et eritis sicut dii, scientes bonum et malum»; quibus verbis nimium creduli parentes nostri facti sunt cupidi, elati et curiosi. Nam per appetitum comedendi cibum vetitum concupiscentia carnis, per appetitum similitudinis Dei elatio mentis, per appetitum sciendi bonum et malum subintravit curiositatis vicium. Et quidem verba hec iniquorum, verbum scilicet peregrinationis, precesserat ex ore Dei egrediens verbum benedictionis, quo dictum est parentibus nostris: «Crescite et multiplicamini, et replete terram»; quo verbo fecundati habebant virtutem pariendi solos filios benedictos in patria benedicta mansuros. Verum post ea subsecuta sunt propter peccatum verba peregrinationis, dicente Deo ad Evam: «Multiplicabo erumpnas et conceptus tuos», ac si diceret: «Super numerum benedictorum filiorum conceptus tuos multiplicabo, ut parias multo plures filios maledictionis quam benedictionis, ita ut ipsi filii benedicti sint inter maledictos peregrini et quasi captivi usque ad illam utrorumque disiunctionem, qua maledictis in terra maledicta dominantibus et benedictos filios inique gravantibus, dicetur: “Ite, maledicti, in ignem ęternum”; benedictis quoque filiis in terra maledicta peregrinantibus et inter verba iniquorum sibi prevalentia laborantibus tunc dicetur: “Venite, benedicti Patris mei, percipite Regnum quod vobis paratum est ab origine mundi”». Quorum numero fide ac spe sociati, eo quod inter verba iniquorum nobis prevalentia gemendo potius cum Ieremia lamentamur, quam in illis consensu pravo delectemur, hoc ipsum conquerimur, quod verba iniquorum prevaluerunt super nos, ita ut nos filii benedicti, licet primicias Spiritus Sancti habentes et ad supernam patriam redire cupientes, tamen intra nosmetipsos gemamus, videntes legem iniquam in membris nostris repugnantem iustę, sanctę ac bonę legi mentis; qua videlicet lege iniqua nos captivante in lege peccati et mortis, recte conquerimur quod verba iniquorum prevaluerunt super nos.

Verba iniquorum plurimorum, super numerum nostrum valde multiplicatorum, prevaluerunt super nos paucos. Divitum, potentum, superborum, perversorum verba prevaluerunt super nos pauperes, infirmos, humiles, ad te, Deus, conversos, et de medio Babilonis in Ierusalem redire paratos. Cum ergo sint facies nostrę ad te conversę, quasi euntium in Ierusalem, relicta quasi post dorsum Babilone, tu exurgens misereberis nostri civium Sion, et impietatibus nostris in Babilone commissis tu propiciaberis. Revertentibus quippe nobis de captivitate ad patriam, Iesus magnus sacerdos a dexteris tuis interpellat pro nobis et ipse, hostia perfecta, factus est propiciatio pro peccatis nostris. Fiet ergo per Verbum tuum incarnatum, ut verba iniquorum, quę in Babilone prevaluerunt super nos, dum incipimus inde proficisci non possint ultra prevalere, dum non pre oculis in faciem sonant, sed quasi post dorsum nostrum susurrant, et quasi de humo eloquium subobscurum musitant. Si ergo beatificamus eos, qui Babiloniorum verba postponendo incipiunt proficisci ad cantum propheticę tubę sonantis per os Ieremię vel Aggei, multo magis beatus quem elegisti et assumpsisti, quique assumptus inhabitat in atriis tuis.

Beatus pre omnibus consortibus suis homo quem tu Verbum Dei sic assumpsisti tibique in una persona mirabiliter univisti, ut verba iniquorum nunquam potuerint prevalere illi, quoniam ille est beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentię non sedit. Beatus plane homo electus ex milibus, quem tu, Pater Deus, elegisti et Deum fecisti, non utique Deum adoptivum, sed Deum verum naturalem Filium tuum, non per †hominis in Deum assumptionem†, sed per hominis in Deum assumptionem. Neque enim solummodo illum elegisti de massa perditionis in sui conceptione vel prius in tua predestinatione, sed etiam assumpsisti cum gloria in consessum dexterę tuę, sicut ipse dicit: «Tenuisti manum dexteram meam, et in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria suscepisti me». Beatus homo quem sic elegisti et assumpsisti in sacerdotem magnum populo tuo peregrinanti valde necessarium, sicut Iesus magnus sacerdos ille figuralis olim fuit necessarius, qui in typum huius veri sacerdotis et regis legitur coronis aureis coronatum, ut supra in brevi perstrinximus.

Beatus etiam post ipsum et in ipso et per ipsum, quem de mundo elegisti et in aliquod ministerium salutis tam suę quam et aliorum assumpsisti, quod opus egregium quia ipse tecum operatur, sine quo tu, Pater, nichil operaris, cum sit ipse manus tua tecum et in te, operans omnia quę tu operaris: quęcunque enim tu operaris, hec et ille similiter facit. Recte ac vere tuis ac suis electis ipse dicit: «Non vos me elegistis, sed ego vos elegi et posui vos, ut eatis et fructum afferatis, et fructus vester maneat». Item: «Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret; quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus». Unde est et illud quod in Actibus Apostolorum Spiritu Sancto dicente legimus: «Segregate michi Paulum et Barnaban, in opus ad quod assumpsi eos». Beatus quem sic elegisti de mundo, ut ob hoc ipsum sustineret odium mundi; quia tu eum elegisti et assumpsisti non ad opus malum, vel ad horam in atriis tuis mansurum, sed ad opus bonum et permansurum in ęternum, quoniam inhabitabit in atriis tuis. Servus non manet in domo in ęternum, Filius manet in ęternum. Propterea servus malus, ad tempus assumptus propter aliquod opus necessarium, retro aspiciens et retro abiens non habitabit in atriis tuis, in quę illum assumpsisti, sed Filius habitabit in atriis tuis tanquam heres legitimus. Et nos, qui de Babilonia in Syon proficiscimur, heredes quidem Dei, coheredes Christi efficimur, et ita per ipsum, qui caput nostrum est, replebimur.

Beatus quidem ille est, qui electus et assumptus a te inhabitabit in atriis tuis. Veruntamen in ipsis atriis tuis non est plenitudo beatitudinis. Etenim, licet stantes pedes nostri in atriis tuis Ierusalem beati sint, tamen plane beati sunt soli qui habitant in domo tua, Domine, ubi in secula seculorum laudabunt te. Hic, dum incipimus proficisci, letantes in his, quę dicta sunt nobis, et in domum Domini ibimus, et multas viaticas refectiones euntibus nobis providet Iesus magnus sacerdos. Sed cum pervenerimus, tunc omnino replebimur in bonis domus tuę. Bona domus tuę sunt ineffabilia, sive domus ipsa intelligatur humana natura in Deum assumpta, sive angelorum portio electa, sive etiam tota sancta universalis Ęcclesia. Quę domus est etiam templum, non qualecunque, sed mirabile; non in structuris artificiosis et manu factis, ornatis auro vel argento seu lapide precioso, sed in equitate. Non mireris quia dixi: «Templum illud mirabile in equitate», quod omni caret iniquitate, ac summa claret equitate. Si enim templum non manufactum, dominicum videlicet corpus, respicias, nulla est in eo iniquitas, immo ad abolendas iniquitates omnium nostrum sufficit et superhabundat illius equitas.

Quid enim iustius vel equius, quam ut ad perditam libertatem redeat servus, pro cuius iniquitate servilibus penis voluntarie subiacuit Filius? Quid iustius vel equius quam ut predo iniquus amittat ius et dominium, quod habuerat in hominem peccatorem, qui manus violentas misit in hominem peccato prorsus carentem et in summa equitate Deo Patri suo gratias agentem? Nempe in hoc maxima erat hominis iniquitas, quod a Deo bene creatus, ipsi Creatori suo penitus ingratus, non solum gratias non agebat, sed nec unde ageret habebat, vicio suo nudatus et plagis impositis semivivus relictus. Gratias namque agere condignas de aliquo beneficio est ipsi benefactori suo de toto quod accepit esse devotum, ita ut nichil minus rependere studeat in servicio, quam accepit in beneficio. Nam, si minus rependat, in libra equitatis apud Deum non est acceptabile munus oblatum cum tali fraude vel iniquitate. Constat autem quod primi parentes bene creati et paradisiacis bonis ditati, nullas gratias egerunt, sed ingrati benefactori suo eius hosti gratis venundati succubuerunt. Sic distorti a regula equitatis genuerunt filios iniquitatis, filios maledictionis, filios irę, quorum nullus fuit idoneus ad agendum gratias Deo, prepediente omnes paternę ingratitudinis originali peccato. Unde inter omnia patriarcharum vel prophetarum preconia, cum sonet sepe vox laudis, vox confessionis, vex exultationis et salutis in tabernaculis iustorum, nusquam sonat vox gratiarum actionis, nisi in hoc templo mirabilis equitatis.

Ante Christum namque nullus sanctorum legitur Deo gratias egisse, quia noverant se ad hoc non sufficere. Ipse autem primus, unus pro suis omnibus Deo Patri gratias egit, sicut in Euangelio legitur, primo ubi de paucis panibus multas turbas hominum saciavit, deinde ubi Lazarum suscitavit, novissime ubi accipiens panem gratias egit, benedixit et fregit et dedit discipulis suis dicens: «Hoc est corpus meum», et cetera. Sed et tota eius in mundo conversatio quid fuit, nisi condigna gratiarum actio? Annon etiam nunc summę Trinitatis gratias agit a summo usitata et usque ad summum provecta in ipso Dei Filio natura humana? Discipulis quoque per ipsum et in ipso gratias agendi Deo Patri potestatem dedit ibidem, sic dicens: «Hoc facite in meam commemorationem», id est meo exemplo meoque adiutorio quod feci facite, me in vobis et per vos operante. Ecce sacerdos magnus carens omnino iniquitate, ipse hostia sufficiens pro abolenda omnium iniquitate, ipse templum mirabile in equitate, in quo solo rependitur Deo equa gratiarum actio absque iniquitatis fraude, quia totum quod a Deo fuit homini assumpto donatum, divinis obsequiis integre fuit impensum, in holocaustum suavissimi odoris et in sacrificium plenissimę gratiarum actionis, quod ante ipsum nullus potuit facere: «Quid retribuam Domino pro omnibus quę retribuit michi?» ait unus electorum precipuus. Et cum in se nichil digne donis Dei retribuendum invenisset: «Calicem» inquit «salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo», id est illum expectabo et fideliter invocabo, qui calicem passionis innocens bibiturus perfecta gratiarum actione satisfaciet Patri per suę carnis et sanguinis hostiam salutarem.

Quod etiam in ipso et per ipsum nunc donatum est Ęcclesię, cui sacrificanti hanc ipsam hostiam in hoc ipso templo gratias agere solempne est, ita ut dignum et iustum est, equum et salutare, in summa equitate, in statera equitatis et iusticię; in qua: «Utinam appendantur peccata mea et calamitas quam patior», ait sanctus Iob, desiderio desiderans hoc templum mirabile in equitate atque in eo stateram iusticię, in qua per duas lances brachiorum crucis, seu iusticię et misericordię, pondus humanę calamitatis quasi arena maris gravior apparet omnibus omnium hominum in hoc templo sacrificantium peccatis. Etenim calamitas probrosę mortis in persona Dei incarnati, absque iniquitate propria propter iniquitates nostras passi, longe in infinitum preponderat in lance misericordię peccatis nostris positis in lance iusticię, ita ut lanx misericordię, tantę calamitatis pondere quasi arena maris gravior apparens et usque ad infernum despoliandum subsidens, in iudicio superexaltet lancem iusticię, tam vehementi exaltatione ut, excussis inde peccatis credentium in profundum maris, mirabile fit spectaculum divinę pietatis et equitatis, merso Pharaone per iudicium equitatis, eo quod aviditate nocendi ausus est persequi a se recedentes et ad illum protectorem confugientes, qui et in columpna nubis pius et in columpna ignis iustus, nullius fuit reus iniquitatis, qui etiam templum est mirabile in equitate, ita ut ad ipsum tutissimum fit refugium ab omni iniquitate.

Sanctum est ergo templum tuum, mirabile in equitate, cui et sanctitas habundat in seipso, ita ut recte dicatur «Sanctum Sanctorum» et «equitas ad Patrem» sive totius Trinitatis divinitatem, cui perfecte gratias agendo servavit mirabilem equitatem, ita ut neque hosti iniquo iniquam inferret violentiam, sed equitate illum superaret, cum inconcessa pervadenti concessa iudicialiter auferret. Est etiam in hoc huius templi non manu facti equitas mirabilis et nulli rationi penetrabilis, quod quanto tempore hic cęlestis Regni legitimus heres parvulus fuit, nichil differens a servo in similitudine carnis peccati, sic semetipsum exinaniendo minimis suis servulis coequavit, ut pedes eorum lavaret, et cum iniquis reputatus non de iniquitate hac indignaretur, sed Patri, totius equitatis auctori, gratias ageret, eiusque iusticiam collaudaret, simul excusans per ignorantiam quosdam iniquorum, dicens: «Pater iuste, mundus te non cognovit». Item: «Pater, ignosce illis, non enim sciunt quid faciunt». Quis non miretur simulque veneretur in habundantia tantę iniquitatis collaudationem paternę iusticię iudicantis omnia in summa equitate? Quis denique hominum iudicante se homine tam inique iudicatus, tam inique cum iniquis reputatus, laudaret equitatem iudicis talia disponentis, vel cum non prohiberet fieri sinentis? Prorsus nemo. Sed hic Deus homo se sic humiliat sub iudicio divino, tanquam si nichil differat a servo, nec rapinam arbitratus est esse se, equalem Deo, quandiu in forma servi humiliatus et servis coequatus atque cum iniquis reputatus, disciplinam servis iniquis debitam pro ipsis humiliter sustinuit. Propter quod et Deus illum exaltavit et donans illi nomen quod est super omne nomen, sibimetipsi cum summa gloria coequavit, ut omnis lingua confiteatur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris, tam secundum eam naturam quam credimus in eo exaltatam et summo nomine donatam, quam secundum illam, quę ab ęterno erat altissima.

Humana quippe natura, in Deum Dei Filium assumpta, etsi tempore assumptę mortalitatis paulo minus ab angelis minorata longe sub Deo in Deo fuerit, tamen, ex quo in sedem paternę maiestatis exaltata illius glorię, sicut ait Leo papa, sociata est, in trono cuius naturę copulabatur in Filio, iam non sub Deo minorem gloriam, sed in Deo et cum Deo prorsus habet eamdem gloriam, data sibi omni potestate in cęlo et in terra, quam ipse Deus Dei Filius in divinitate sua una cum Patre suo Deo ęternaliter habuit, sed in humanitate sua ex tempore accepit, minor quidem Patre permanendo secundum humanitatis naturam, sed non minor secundum divinam suę humanitati potentiam et gloriam donatam. Nonne in hac humanitatis ad summa provectione, sicut mirabilis, ita est etiam rationabilis equitas? Quia enim sponte sua humiliatus et cum iniquis reputatus eisque in pena pro Dei Patris gloria coequatus est, iusto equitatis iudicio naturę humanę sic humiliatę datum est eousque ascendere, ubi erat prius ipse Dei Filius cum Patre altissimo altissimus, adimpleta yronia sive prophetia, qua olim dictum est: «Ecce, Adam quasi unus ex nobis factus est».

Quod enim contra veterem Adam gravissima fuit yronia, de novo Adam suavissima erat prophetia, de quo in veritate habet Deus Pater dicere: «Ecce, Adam quasi unus ex nobis factus est», id est nobis in gloria coequatus est, sciens bonum et malum eque ut unus nostrum, potens ad faciendum iudicium eque ut unus nostrum. Unde, sicut ad veterem Adam adducta sunt animantia cuncta, ut videret quid vocaret ea; omne enim quod vocavit Adam animę viventis, ipsum est nomen eius; sic ad istum iudicaturum adducenda sunt omnia, ut videat quid vocet ea, secundum scientiam boni et mali, qua ipse optime scit reprobare malum et eligere bonum, servata in omnibus equitate, quia ipse templum est mirabile in equitate, non discrepans in donata sibi claritate ab inhabitante se altissima divinitate. Sic lapis quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput anguli. A Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris. Mirabile videlicet in illa potissimum equitate, qua lapidis vel templi huius naturalis essentia, minor divinitate in se permanens, indestructibilis ultra se provecta est usque ad equalitatem glorię divinę se inhabitantis, iuxta illud Apostoli: «In quo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter, et estis» inquit «in illo repleti», secundum quod hic psallentes dicimus: «Replebimur in bonis domus tuę, sanctum est templum tuum, mirabile in equitate». Revera mirabilis erat equitas, qua dictum est homini Filio Dei a Deo Patre: «Sede a dextris meis», quod idem est ac si dixisset: «In mei equalitate conregna mecum»; quod secundum humanam naturam illi dictum est, quia secundum illam datum est ei Regnum et honor, non particulariter, sed universaliter, sicut ipse de se contestans: «Data est» inquit «omnis potestas in cęlo et in terra». Sicut in similitudinem lapidis aquę durantur, sic ima summis coequantur. Etenim sicut aqua, non pereunte substantia vel substantię quantitate, sed sola qualitate, quę fluxa fuerat in soliditatem transeunte in similitudinis lapidis duratur, et res prius liquida rei naturaliter durę in duricia coequatur, sic assumptus in Deum fragilis homo, non pereunte substantia, primo ascendit illocaliter super cęlos cęlorum ad orientem, id est ultra choros omnium cęlestium virtutum, usque ad Verbum sibi personaliter unitum.

Ubi notandum quia non dicitur «ad ortum» vel «oriturum», sed «ad orientem». Illa enim ineffabilis genitura non secundum preteritum et futurum consideratur, sed sempiterno presenti Filius a Patre generatur. Veruntamen hoc localiter quoque accipiendum est, quia ascendit super firmamentum cęli, et hoc versus orientalem plagam. Nam quod dictum est, «usque ad orientem», id est usque ad Verbum sibi personaliter unitum, non utique secundum locum, sed secundum humanę naturę inmutationem dictum est; qua inmutatione et nos, iuxta Apostolum, «pro modo nostro inmutabimur». Nec vero sic inmutata est, ut in illam orientis substantiam versibilitate naturę substantia carnis transiret, sed equitate iudicii divini homini usque ad mortem crucis pro glorificatione Patris humiliato accessit paternę glorię magnificentia, non decessit humanę conditionis essentia; absorpta est passibilitas, accessit impassibilitas; transivit infirmitas in virtutem, mortalitas in ęternitatem, ut homo prius minor angelis esset in gloria Deo Patri coequalis. Et hoc est mirabile oculis nostris.

Admirantibus ergo simulque venerantibus nobis hoc templum mirabile in equitate, cui et nomen est «admirabilis consiliarius, Deus fortis, Pater futuri seculi, princeps pacis», aliquantula sublucet ratio huius equitatis, quam fraudare non debeo conservis. Cum enim per Christi divinitatem sine labore cuncta creata, per ipsius humanitatem cum multo labore sint restaurata, et utique constet opus restaurationis melius opere creationis, equitas iudicii divini poscebat ut humanitas in Christo, licet naturaliter minor divinitate, tamen coequaretur eidem in gloria et in claritate omnimoda, propter excellentiora opera per ipsius laborem et humiliationem consummata. Unde cum dixisset: «Ego te clarificavi super terram, opus consummavi quod dedisti michi ut faciam», quasi et iudicio equitatis donativum reposcens, adiunxit: «Et nunc clarifica me tu, Pater, apud temetipsum claritate, quam habui priusquam mundum esset apud te»; quibus verbis, Hylario interpretante, claritas Verbi ęterni postulatur carni, ut qui minor fuit et est Patre secundum humanitatis conditionem, iam non sit minor secundum eiusdem humanitatis glorificationem. Unde in libro De Trinitate ait iam dictus Hylarius: «Glorificaturus Filium Pater maior est, glorificatus autem Filius minor non est». Proinde quod Athanasius ait: «Minor Patre secundum humanitatem», referendum est ad naturam, non ad gloriam, vel certe ad illud tempus quo minor fuit etiam angelis, non ad illud quo gloria et honore coronatus et super opera manuum Patris constitutus, iam nulli est in gloria posthabendus, ut in prima huius operis parte firmissimis Patrum testimoniis copiose demonstratum est.

Adhuc est alia mirabilis equitas, quam in templo isto spectantium oculis ipsa eiusdem templi representat claritas et caritas. Quia enim in redemptione humani generis templum datum est pro templo, non manufactum pro manufacto, impollutum et sanctum pro polluto et profanato; non esset aliud pro alio datum, nisi quod emebatur esset eque gratum quomodo precium pro illo datum. Est igitur etiam sic templum illud sanctum mirabile in equitate, servata venundati et redempti equa caritate. Super huius admirabilis equitatis admiratione altisona voce canunt ipsius redempti templi vivi lapides, quasi cum Aggeo festivo festive dicentes: «O inestimabilis dilectio caritatis! Ut servum redimeres, Filium tradidisti». Contenti nunc simus in hac peregrinationis via de templo isto mirabili mirando potius quam exponendo hec pauca dixisse; cuius aditus phylosophię mundanę seratus, fidei vero catholicę nunc ex parte reseratus, in futuro plane pandendus, non est questionibus indisciplinatis irrumpendus, sed orationibus humiliter et reverenter pulsandus. Hoc igitur templum sanctum mirabile in equitate, ut remissis iniquitatibus mereamur ingredi a rege babilonico liberati, tu, Christe, qui es templum simulque ipsius templi ostiarius et ostium, exaudi nos, Deus salutaris noster, spes omnium finium terrę, et in mari longe.

Exaudi nos pulsantes, et ut omnis caro ad te veniat fideliter orantes. Exaudi hunc ymnum qui te decet, Deus, in Syon, non in illa parvula et angusta Syon, quę modicam Iudeę particulam occupavit, sed in illa magna civitate, quę fundatur exultatione universę terrę, secundum quod tu, rex eius, regnans ubique; spes omnium finium terrę, non tantum Iudeę, sicut vult carnalis Iudeus, vel tantum Affricę, sicut voluit Donatus vel cuiusquam privatę sectę, ut hi volunt qui dicunt: «Ecce hic», aut: «Ecce illic», sed omnium finium terrę, ut omnis caro, non solummodo continentium, sed etiam coniugatorum, possit venire ad te, licet sint in finibus terrę, vel etiam in mari longe. Sicut enim regina Ethiopię de finibus terrę venit audire sapientiam Salemonis, ita universalis ex Iudeis et gentibus electa et collecta Ęcclesia veniet ad te, verum Salemonem, a finibus terrę, imponens videlicet finem viciis cupiditatibusque terrenis. Vel etiam ad litteram spes es omnium finium terrę, in omnem terram sono Apostolorum exeunte, et in fines orbis terrę verbis eorum pervenientibus, ita ut non sint loquelę neque sermones, quorum non audiantur voces eorum, etiam in extremis finium terrę et in mari longe. Sive ad litteram in insulis marinis longe positis a cohabitatione aliorum hominum, sive quia mare huius seculi amarum est curis et turbidum temptationibus ac procellosum, spiritibus malignis quasi ventis contrariis agitatum, in quo pisces devorantur a piscibus, recte dicuntur esse in mari longe a civitate Syon et Ierusalem visione pacis mundi huius amatores inter se tumultuantes; quibus tamen, si digne peniteant et mediante te, Iesu sacerdote magno, gratiam querant invenire in Syon, spes est misericordię consequendę in te, per id quod tu es preparans montes in virtute tua.

Predicatores etenim Ieremię vel Aggeo similes, in se parvos et humiles, tu facis altos et inmobiles in virtute tua, non sua. Hoc et ipsi confitentur dicentes: «Fiduciam talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficentia nostra ex Deo est, qui et ydoneos nos fecit ministros Novi Testamenti, non littera, sed spiritu. Littera enim occidit, spiritus autem vivificat. Quod si ministratio mortis, litteris deformata in lapidibus, fuit in gloria, ita ut non possent intendere filii Israhel in faciem Moysi pre gloria vultus eius, quę evacuatur, quomodo non magis ministratio spiritus erit in gloria? Si ministratio dampnationis gloria est, multo magis habundat ministerium iusticię in gloria». Similiter et nos dicere possumus in ymno presenti, quod si ministratio reversionis in terrestrem Ierusalem fuit in gloria, ita ut eius administrator precipuus Iesus sacerdos magnus fuerit coronis aureis, iubente Domino, coronatus, et ablatis ab eo sordidis vestimentis legatur preciosis mutatoriis ornatus, quomodo non ministratio reversionis in cęlestem Ierusalem, quę sursum est, libera mater nostra, erit in gloria? Immo, si ministratio illius reversionis meruit coronis et mutatoriis honestari, multo magis gloria et honore coronandi sunt qui in Sacerdocio novo stant coram Domino sacrificantes hostiam vivam et increpant sibi adversantem Satanan.

Quomodo enim tunc Satan stabat contra Iesum, ut adversaretur ei, sic et modo in his qui resistunt veritati Satan stare cognoscitur, qui, et increpante illum verbo Domini, abiit et cadit retrorsum, quomodo illi abierunt et ceciderunt retrorsum, quibus verus Iesus iam seipsum sacrificaturus in cruce, iamiamque sacrificatus in cena sua dixit: «“Quem queritis?” At illi dixerunt: “Iesum Nazarenum”. Quibus cum respondisset: “Ego sum”», verbi huius fulmine repercussi abierunt retrorsum et ceciderunt in terram. Qui ergo fulgorem solis ęterni adhuc sub nube mortalitatis ferre non potuerunt, sed eo repercussi ceciderunt in terram, quomodo nunc ferent eius faciem sicut sol lucet in virtute sua clare splendentem? Cum se talem demonstravit in monte coram paucis discipulis transfiguratus, nec ipsi eum ferre potuissent, nisi eadem virtute qua territi erant, fuissent etiam confortati; et Iohannes, in Apocalipsi, cum vidisset eandem Iesu faciem sicut sol lucet in virtute sua, cecidit ad pedes eius tanquam mortuus: «Et posuit» inquit «dexteram suam super me dicens: “Noli timere. Ego sum primus et novissimus, et fui mortuus, et ecce, sum vivens in secula, et habeo claves mortis et inferni”». Sic, Domine Iesu, preparas montes in virtute tua, dicens cuique illorum: «Noli timere»; in quo dicto est largitio virtuosę constantię. Dicendo autem: «Ego sum primus et novissimus, et fui mortuus, et ecce, sum vivens in secula seculorum, et habeo claves mortis et inferni», ostendis te accinctum potentia, qua prevales ad omnia quęcunque volueris facienda, utpote vivens in secula ea vita qua vivificare potens es omnia membra tua, et habes claves mortis et inferni, quibus concludere potenter vales mortem et infernum, diabolum scilicet mortis inventorem populumque tenebrosum, in quo velut in inferno diabolus et mors habet locum nimis amplum et profundum, sed minime quietum, quia tu conturbas profundum maris, id est populum nimis amarum tu conturbas, non in superficie quasi vento leni, sed in profundo, et quasi ab imo fundo undas eius concutiendo.

Alia littera sic habet: «Circumcinctus potentatu tuo»; quod ad similitudinem regis undique suis militibus constipati dictum potest intelligi, quia tu, rex glorię, Dominus exercituum te circumstantium, per eosdem exercitus propugnando potens es in prelio, non solum campestri, quo commovisti terram et conturbasti eam, sed etiam navali, quo conturbas profundum maris. Quasi enim campestre certamen tunc fuit in campo Duram provincię Babilonis, erecta velut aurea statua, quando caput imperii romani, quasi altera Babilonia, Roma, defensabat ydolatriam dura edicta proponendo et fornacem persecutionis incendendo. Sed iam, fabricatis ęcclesiis atque cenobiis, tanquam navibus ultra mare ad terram promissionis tendentibus, surgunt venti contrarii et non desunt naves piraticę latronibus plenę, conventicula videlicet perversa, quibus contra invicem decertantibus mare turbatur, et sonitus fluctuum eius augmentatur, quoadusque tu ventis imperes et mari, precibus Ęcclesię suscitatus, qui nunc, peccatis exigentibus, dormiendo in navi conturbas profundum et sonum fluctuum eius ad hoc esse permittis, ut a discipulis attentius orantibus cito exciteris, et te increpante ventos et mare fiat tranquillitas magna.

Aliter «conturbas profundum maris» commovendo profunda hominum corda, vel ut sequantur, vel ut persequantur electos tuos; «et sonum fluctuum eius» excitas et sedas prout vis, arescentibus hominibus pre confusione sonitus maris et fluctuum; discipulis autem tuis, cum viderint hec fieri, ad te respicientibus ac levantibus capita, quoniam appropinquat redemptio illis a te promissa, levabunt capita, id est exhilarabunt corda, scientes post brevem tempestatem secuturam quietis ęternę tranquillitatem. Alia translatio habet: «Sonum eius quis sufferet?», id est: «Quis sustinebit illam commotionem?». Vere nullus virtute humana, sed plures virtute tua, qui preparas montes in virtute tua, montes altos, quos transcendere non valent mirabiles elationes maris, montes inmobiles, de quibus dicas mari: «Huc usque venies, et hic confringes tumentes fluctus tuos». Dum enim cernent ydolatrę gentes, vel etiam falsi christiani, creaturę potius quam Creatori, mammonę potius quam tibi, Deo vero, servientes, inmobilitatem simul atque celsitudinem turrium sanctę civitatis fundatę in montibus sanctis, ad quam revertentes de Babilone cives beati nunc incipiunt proficisci, quandoque feliciter perventuri. Ex tali consideratione turbabuntur ipsę gentes, aliquantę per timorem servilem, sicut rege civitatis huius nato et regibus orientalibus manifestato rex Herodes turbatus est, et omnis Ierosolima cum illo; aliquantę per timorem filialem, quomodo Apostoli conturbati sunt et conterriti, existimantes post resurrectionem regis huius non corpus resuscitaturum, sed solum se spiritum videre.

Neque enim parva est conturbationis causa, cum sola regis huius existimatur spiritalis adesse presentia suis discipulis, non etiam corporalis. Quorum conturbationi apte subvenitur, cum se non solum videndum, sed et palpandum prebet Iesus sacerdos magnus in sacerdotibus catholicis, visibiliter et corporaliter gloria et honore coronatis, ceterisque dilectis et electis, quibus per veram penitentiam vestimenta sordida sunt ablata et mutatoria munda sunt collata. Similiter cernitur idem conspicuus in bonis ducibus Zorobabeli consimilibus, et hec non modica est bene turbatis consolatio, et male turbatis augmentatio conturbationis.

Nam diversis modis turbabuntur gentes et timebunt: primo serviliter, deinde qui ex eis credent, filialiter et caste timebunt nomen tuum, qui habitant terminos terrę, id est non solum vicini, sed etiam in extremis finibus terrę positi, quando in omnem terram exibit sonus Apostolorum, et in fines orbis terrę verba eorum. Vel etiam quando per successores eorum predicabitur Euangelium in toto mundo usque ad ultimum terrę. Turbabuntur, inquam, a signis tuis: primo per miracula, deinde per virtutum preclara et insignia facta, quę considerabunt in electis tuis, quibus exitus matutini et vespere delectabis, id est quos ita perfectos esse facies, ut exitus matutini et vesperę sint eis delectabiles. Cum enim per mane prosperitas et per vesperam notetur adversitas, ita erunt imperturbabiles, ut, alternante se rerum vicissitudine, sint eis delectabiles exitus matutinę prosperitatis in vespertinas adversitates, quando in altero peregrinationis huius consolationem, in altero sui provectus invenient exercitationem. Itaque, dum crebro fiunt exitus matutini in vesperam et e converso vespere in matutinum, neutra res illis displicebit, sed in omnibus gratias agent, precipue quando sentient ex tua, Deus, ordinatione sibi vesperam sabbati non tenebrescere in noctem obscuram, sed lucescere in prima sabbati, procul exclusa nocte illa de qua beatus Iob rogat: «Ne computetur in diebus anni, nec numeretur in mensibus, sed sit solitaria nec laude digna. Noctem» inquit «illam tenebrosus turbo possideat, expectet lucem et non videat, nec ortum surgentis aurorę». Itaque de nocte illa exitus non erit in matutinum, quę non est visura ortum surgentis aurorę.

Talis nox fuit Iudę traditori, de quo legitur quia, cum accepisset buccellam de manu Christi, introivit in illum Satanas, et exivit continuo. Erat autem nox. De hac nocte nimium tenebrosa nullus fuit ei exitus in lucem matutinam, quia non egit fructuosam penitentiam, licet penitentia ductus retulerit argenteos male acceptos, dicens: «Peccavi tradens sanguinem iustum». Sera nimis fuit hec penitentia nec laude digna, quia non fuit de admisso peccato, quam de infatuato eius consilio. Quomodo enim preambulus ipsius Achitofel seipsum laqueo suspendit, gravi conscientia tortus, eo quod infatuato ipsius consilio prenovit regnaturum David, cuius regno et glorię invidit, sic et Iudas mercator pessimus, Christi Regno et glorię invidus, atque odiens fidelium discipulorum pium sensum, per quem suum consilium patuit esse fatuum, dum nullus eorum sentiret secum, quamvis exemplo Chusai Arachitę Petrus apostolus Christum verum David non corde, sed ore negaverit, quomodo ille Chusai David coram Absalone denegavit. Nempe, sicut illa Chusai denegatio ex prudenti consilio David processerat, qui per illum prophetaverat infatuandum esse consilium Achitofel, sic Petri negatio ipsius Christi admissa est prudenti consilio, non solum ad demonstrandum principi Apostolorum seipsum, qui nimis improvide iactaverat se nunquam negaturum, sed etiam ut per ipsum Petrum infatuaretur Iudę consilium, dum propter negationem putatus non esse amicus veri David, mortis inmaturę periculum evasit, qui tamen postmodum gloriosa morte ipsum clarificavit, fatuumque Iudę Christum regnare nolentis consilium non solum vivendo, sed etiam moriendo annichilavit.

Hic notandum quod peccatum Iudę, profunda malicia excogitatum, totum nocturnum ac tenebrosum, non invenit exitum in lucis matutinę serenum; Petri autem culpa, tanquam caligo vespertina luce simul ac tenebris permixta, dum Christum lingua negavit, quem corde amavit, fragilitate potius quam malignitate peccando, exitum procul dubio invenit a vespera in matutinum, quando post galli cantum luce iam propinquante flevit amare. Similiter matutinum Petri semetipsum cingentis ac nimis de se presumentis, non ita fuit lucidum sicut matutinum Luciferi, qui nimis mane oriebatur, quia in luce sua non in Domino vel pro Domino, sed contra Dominum gloriabatur. Denique talis gloriatio et presumptio de odio fuit Creatoris, Petri autem presumptio de radice processit amoris, non quidem adhuc plene consummati usque ad claritatem diei, sed quasi matutini adhuc tenebris permixti. Exitus autem fuit huius matutini amabilis Petro, et delectabilis consummatio istius amoris usque ad tantam diurnę lucis meridianam claritatem, cuius ipse sibi conscius, magistro sciscitanti sub trina interrogatione an se amaret, confidenter ei respondit: «Domine, tu scis quia amo te». Puto anima quę sic amat, ipso amore suo ad amatum clamat: «Indica michi ubi pascas, ubi cubes in meridie»; propter quod et Petro sic amanti dicitur: «Pasce agnos meos», item: «Pasce agnos meos», tercio: «Pasce oves meas». In quibus pascendis exitus matutini et vesperę delectabilis fuit Petro nunc in meridie cubanti et pausanti, nunc inminente vespera contra lupos vigilanti et laboranti. Qui nimirum vespertinus labor, seu etiam meridianus fervor, etsi aliquotiens gravabat, tamen exitus eius delectabat.

Hinc alius pastor ovium crebra vicissitudine matutini et vesperę probatus et exercitatus huiusmodi varietatum delectatus exitu dicit: «Cupio dissolvi, et esse cum Christo». Revera laudabilis est ista delectatio. Quem de talibus non delectat exire, facile capitur lucris terrenis; utpote quem non delectat promissio vel expectatio lucri cęlestis. Qua si animus quantum debet delectatur, nec per matutinum prosperitatis extollitur, nec per vesperam adversitatis frangitur, nec inter huiusmodi varietates ipse variatur, ibi habens cor fixum, ubi verum est gaudium; iuxta quod oramus ut inter mundanas varietates ibi nostra fixa sint corda, ubi vera sunt gaudia. Ubi enim est thesaurus hominis, ibi delectatur et cor eius. Est autem delectatio vilis et instabilis in transitoriis bonis et temporalibus deliciis, preciosa vero et minime fastidiosa semperque mansura in spiritalibus deliciis et ęternis bonis, ut est iusticia, sapientia, caritas, benignitas, ceteraque huiusmodi carismata beatas animas delectantia, nunc ex parte, sed ibi plenarie, ubi delectationes in dextera tua, Deus, in finem fine carentem permanebunt, quia non de puteo illo haurientur, cuius aquam libenter bibentes iterum sicient, ibi maxime ubi dives ille sitivit, qui guttam aquę petens optinere non potuit; quia delectatio eius in sinistra transierat, nec ad illam pertinuit delectatio, quę est in dextera tua.

Tota hec delectatio exinde provenit, quia tu, Domine, quem decet ymnus in Syon, homo natus in ea, visitasti terram et inebriasti eam. Visitasti terram benedictam, de qua dicitur alibi: «Benedixisti, Domine, terram tuam». Terram hanc benedictam a terra maledicta spinas et tribulos germinante segregatam visitasti proprio adventu tuo, factus caro in utero virgineo, flos benedicto de terra benedicta germinans fructus benedicti ventris. Quod recognoscens angelus: «Benedicta» inquit «tu in mulieribus», et item sancta Elisabeth: «Benedicta» inquit «tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui». Visitaveras quondam steriles feminas, verbi gratia Saram, Rebeccam, Rachelem et eam quę genuit Sampsonem vel Samuelem, sive Salemonem, ac novissime illam quę genuit Iohannem Baptistam, quo inter natos mulierum non surrexit maior. Septem istę matres, cum fuissent pridem steriles, te visitante viros magnos genuerunt, videlicet Ysaac, Iacob, Ioseph et reliquos iam nominatos viros inclitos. Et ecce, plusquam Salemon vel Sampson vel ullus illorum est hic Filius Virginis, in quo visitavit et fecit redemptionem plebis suę benedictus Dominus Deus Israhel. Nam predictarum matrum sterilium fecundatio, licet ex munere divinę visitationis provenerit, nulli tamen illarum congruit quod hic dicitur: «Visitasti terram et inebriasti eam». Sola virgineę carnis terra singularis visitationis prerogativa est insignis, quę non virilis operationis aratro exculta, sed per angelum Gabrielem visitata et Spiritu Sancto confota ac virtute altissimi obumbrata, concepit Filium Dei. Singulari igitur visitatione tu, Domine, quem decet ymnus, Deus, in Syon, visitasti hanc terram civitatis Syon et inebriasti eam, rore videlicet sive imbre Sancti Spiritus, quemadmodum preoptaverat egregius ille sponsę huius paranymphus, qui longe ante predixerat: «Rorate, cęli, desuper, et nubes pluant iustum; aperiatur terra et germinet Salvatorem, et iusticia oriatur simul». Magnifice igitur, Domine, visitasti terram, et mirifice inebriasti eam, de torrente voluptatis tuę potando illam, quę de terra maledicta spinas et tribulos germinante ad hoc fuit segregata, ut germinaret Salvatorem.

Postquam hec terra dedit fructum suum, fructum benedictum, iuxta illud euangelicę salutationis oraculum: «Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui», eodem fructu per passionem triturato et per mortem denuo in terram seminato atque in terra mortuo, multus inde fructus provenit, iuxta illud: «Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert». Quo fructu multo multiplicasti locupletare eam, quoniam honor Filii magna ex parte ascribitur matri, dum ipsa tanquam regina dominabitur in Regno Filii. Quod hoc ordine impletum est, quo et predictum. Tu enim, Domine, qui moriens in terram cecidisti, resurgens a mortuis multum fructum attulisti, quoniam ascendens in altum captivam duxisti captivitatem, dedisti dona hominibus; per quę dona iterum visitasti terram et inebriasti eam, ita ut musto putarentur esse pleni discipuli tui, quos tuo Spiritu sic inebriasti et a semetipsis alienasti, ut terrena eorum substantia cęlitus inebriata fieret omnino cęlestis. Postquam ergo sic visitasti terram et inebriasti eam, prius terrestres effecti cęlestes, cęli enarraverunt gloriam Dei; quos etiam quasi nubes imbriferas misisti super omnem terram, quam eorum doctrinis visitasti et inebriasti, Ęcclesia sancta per orbem terrarum dilatata, quę, preclaro calice passionis tuę inebriata, obliviscitur ea quę retro sunt, extendendo se ad anteriora, in quibus multiplicasti locupletare eam, quia multiformis gratię donis ditasti eam, quę hoc ordine pervenerunt ad eam.

Primo: «Flumen Dei repletum est aquis», id est prior populus, ripis mandatorum legalium limitatus, cuius propter exiguam benedictionis venam pene desiccatus fuit alveus, quia tamen in pinguedine terrę et in rore cęli desuper erat benedictio eius, eo quod cum Esau detentus et occupatus venatione carnium, pene solis carnalium et terrenorum bonorum lactabatur promissionibus et expectationibus, usque adeo ut ipsi quoque Apostoli de populo illo electi, circa primordia sua sentirent carnaliter de Regno Dei; populus, inquam, ille in paucis exinde vocatis «flumen Dei» nominatur, et est. Nam ceteris, velut aquis lacunosis, Ysaias improperat, dicens: «Quia de aquis Iuda estis», id est: «Qui tantummodo secundum carnis fluxum et non secundum fidei fructum semen Iuda estis. Etenim, secundum conversationis vestrę ignobilitatem semen Chanaan et non Iuda estis, quia pater vester Amorreus et mater vestra Cethea». Istis ergo velut aquis cenosis iure arescentibus et deficientibus, flumen Dei repletum est aquis in veris Israhelitis, qualium unus fuit ille, de quo ipse fons fluminis huius ait: «Ecce verus Israhelita, in quo dolus non est». Tales fuerunt omnes Apostoli, excepto Iuda, qui exierat de aquis Iuda penitus alienus a fidei eius nobilitate.

Huiusmodi ergo aquis reprobatis tanquam putidis et amaris, flumen Dei purum et dulce repletum est aquis, quando sedentibus Apostolis in uno cenaculo, factus est repente de cęlo sonus advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erant sedentes, et repleti sunt omnes Spiritu Sancto. Quibus ita potatis, ne cibi deesset copia, parasti cibum illorum, ut aqua sapientię salutaris potati, cuius veritatis adimplendę habuerunt intellectum, eius quoque adimpletę viderunt effectum, quasi panem solidum. Neque vero id casu accidit, quoniam ita est preparatio eius cibi, quo cibantur electi, ut primo intelligant quid petere vel desiderare debeant, purificante ac reficiente illos aqua sapientię, deinde rerum intellectarum petant et accipiant manifestos effectus, quasi panem vitę et intellectus, ita ut pro aqua et potu salutari sit eis intellectus bonus, pro cibo vero eiusdem sit effectus manifestus. Huic preparationi quidam increduli contradicunt et dicunt: «Quoniam percussit petram et fluxerunt aquę et torrentes inundaverunt, nunquid et panem poterit dare, aut parare mensam populo suo?»; quod est dicere: «Quoniam percusso latere Christi aquę sapientię de ipso latere templi effluxerunt et intellectu adimpleverunt corda credentium, ut sciant quid sit petendum vel agendum, nunquid adiciet huic dono intelligentię donum efficientię? Num, quia velociter currit sermo Dei per ora docentium vel calamos scribarum velociter scribentium, simili velocitate sequetur obedientia, qua precucurrit intelligentia?». Revera sic ille predixit futurum, qui alias dicit: «Populus quem non cognovi servivit michi, in auditu auris obedivit michi». Mira velocitas obedientię, quę comes est audientię! Ubi non post auditum auris consequitur obedientia iniuncti operis, sed: «In auditu» inquit «auris obedivit michi».

Porro de his qui tardi et claudi viatores pedem intelligentię sanum habent et fortem, pedemque obedientię debilem portant et suspensum, consequenter adiungitur: «Filii alieni mentiti sunt michi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis suis». Illorum procul dubio illa est murmuratio, qua dicitur: «Quoniam percussit petram et fluxerunt aquę et torrentes inundaverunt, nunquid et panem poterit dare aut parare mensam populo suo?». Quod est dicere: «Num, quia facile magistris est imperare, similiter facile discipulis esse poterit eorum precepta servare?». Audiunt isti verbum, sed obedire differunt. Audiunt signum quo ad Ęcclesiam vocantur, sed venire differunt. Audiunt intrinsecum Sancti Spiritus consilium, quo ille suggerit aliquid faciendum, sed acquiescere differunt. Ideo audivit Dominus, et distulit. Audivit eorum peticionem, sed distulit exauditionem. Audivit eorum gemitus in tribulationibus, sed distulit eos liberare de ipsis. Audivit super eos inimicorum insultationem, sed distulit ultionem ac defensionem. Non est alienum a sensu euangelico doctrinam pro «potu» et opus pro «cibo» accipi. Nam de doctrina sane intelligitur quod dicitur: «Si quis sitit, veniat ad me et bibat, et de ventre eius fluent aquę vivę». Item: «Qui biberit aquam quam ego dedero ei, fiet in eo fons aque salientis in vitam ęternam».

Huiusmodi aquis venę viventis repletum est flumen Dei, quando Spiritus Sanctus in linguis veniens Apostolos docuit, et intellectu adimplevit corda eorum; quibus cito et ultro intellectę veritati acquiescentibus et quasi musto plenis, cito et ultro parasti cibum illorum, videlicet opus perfectum, et bonę intelligentię bonum effectum, de quo dicas: «Meus cibus est ut faciam voluntatem Patris mei». Erat quippe in discipulis obedientia sine mora, in qua panem dare ac mensam parare populo suo Deo fuit in promptu; sicut econtra idem loquens in Apostolo suo, in promptu habet ulcisci omnem inobedientiam.

Ideo Petro, iam potato per intellectum et esurienti effectum, de cęlo dictum est: «Macta, macta et manduca», parata in conspectu eius mensa multis cibariis plena, in qua erant animalia terrestria et volatilia cęli, quia de gentibus convertendi erant activi et contemplativi, in Ęcclesia Dei futuri et in corpus Petri transituri per obedientiam sine mora exhibendam, qualem primo in domo Cornelii centurionis ex gentibus invenit Petrus, et qualem in Regula sua commendat venerabilis pater sanctus Benedictus: «Primus» inquit «humilitatis gradus est obedientia sine mora. Hec convenit his, qui nichil sibi Christo carius aliquid existimant, seu propter metum Gehennę vel gloriam vitę ęternę, mox ut aliquid imperatum fuerit a maiore, ac si divinitus imperetur, moram pati nesciant in faciendo. De quibus Dominus dicit: “Obauditu auris obedivit michi”; et iterum dicit doctoribus: “Qui vos audit, me audit”. Ergo hi tales relinquentes statim quę sua sunt et voluntatem propriam deserentes, mox exoccupatis manibus et quod agebant imperfectum relinquentes, vicino obedientię pede iubentis vocem factis sequuntur, et veluti uno momento predicta magistri iussio et perfecta discipuli opera in velocitate timoris Dei, ambę res communiter cicius explicantur, quibus ad vitam ęternam gradiendi amor incumbit. Ideo angustam viam arripiunt. Unde Dominus dicit: “Angusta via est, quę ducit ad vitam”, ut non suo arbitrio viventes vel desideriis suis et voluptatibus obedientes, sed ambulantes alieno iudicio et imperio, in cenobiis degentes abbatem sibi preesse desiderent. Sine dubio hi tales illam Domini imitantur sententiam, qua dicit: “Non veni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me, Patris”. Sed hec ipsa obedientia tunc acceptabilis erit Deo et dulcis hominibus, si quod iubetur non tepide, non tarde, non trepide aut cum murmurio vel responso nolentis efficiatur; quia obedientia quę maioribus prebetur, Deo exhibetur. Ipse enim dixit: “Qui vos audit, me audit”. Et cum bono animo a discipulis preberi oportet, quia hilarem datorem diligit Deus. Nam, cum malo animo si obedit discipulus et non solum in ore, sed etiam in corde si murmuraverit, etiamsi impleat iussionem, tamen acceptum iam non erit Deo, qui cor eius respicit murmurantis, et pro tali facto nullam consequitur gratiam, immo penam murmurantium incurrit, si non cum satisfactione emendaverit».

Porro in Regula beati Augustini, ubi dicitur: «Preposito tanquam patri obediatur», licet verbis paucissimis eadem commendatur obedientia, non servili pigritia vel indevotione, tanquam ex tristicia vel necessitate, sed ex filialis caritatis hilaritate persolvenda: «Preposito» inquit «tanquam patri obediatur», ut videlicet is qui obedit potius amore filiali quam timore servili, ad obediendum pertrahatur, et is cui obeditur, licet utrumque sit necessarium, tamen plus optet amari quam timeri; amari ut pater, non timeri ut dominus. Non enim potestate dominante, sed caritate serviente se felicem reputabit qui, licet honore coram hominibus nominetur et sit prelatus, timore tamen coram Deo etiam subiectorum pedibus erit substratus. In huiusmodi prelatis apostolicę vitę sectatoribus et Apostolorum successoribus post ipsos, flumen Dei repletum est aquis, ut supra est expositum de ipsis Apostolis. Et tu, Deus, parasti cibum illorum sicut et Apostolorum, dando eis primo sanum intellectum quasi potum, deinde realem effectum quasi cibum solidum.

Vel etiam flumen Dei repletum est aquis, dum creditum est verbum veritatis in Scripturis. Et tu, Deus, parasti cibum credentium dando illis tui corporis et sanguinis refectionem vivificam, cunctis incredulis denegatam, quoniam ita est preparatio eius cibi, ut primo credatur, deinde accipiatur. Solis quippe credentibus dici congruit: «Accipite et manducate, hoc est corpus meum».

Rivos eius inebria. Quando multitudinis credentium erat cor unum et anima una in Deo, neque adhuc facta est eorum inter gentes dispersio, sed erant omnes discipuli pariter in eodem loco, ac pene omnes in eodem sanctę conversationis proposito, nulla fuit adhuc fluminis Dei per multos rivos divisio, sed insimul fuit omnis aquarum eius plenitudo. «Flumen» quippe «Dei» proprie dicitur, cuius fons et origo ipse Deus invenitur, qui huiusmodi conversationis, qualem Apostoli tenuerunt, solus est auctor et institutor, cui et dicitur: «Domine, apud te est fons vitę, et in lumine tuo videbimus lumen». Fons apud Deum fontem, Deus Christus apud Patrem. Non tamen duo fontes, sed unus fons; quomodo non duo Dii, sed unus Deus. Inde procedens amborum Spiritus, quasi vena utrique consubstantialis, Apostolorum pectora invisibiliter penetravit, et sic in eis flumen Dei repletum est aquis adhuc in angusto Iudeę loco adunatis; quando, ut dictum est, erant omnes discipuli pariter in eodem loco, sub indifferenti unius communis vitę sancto proposito. Deinde facta discipulorum dispersione, tanquam fluminis unius in multos rivos deductione, alios discipulorum delectabat esse omnino solitarios, quorum disciplina peperit monachos, alios Ęcclesię docendę ac regendę occupatio retinuit, quorum institutio viguit in clero ad communem vitam religiose ordinato. De gentibus quoque ad fidem conversę multitudinis, tanquam unius fluminis in multos rivos distinctio est facta, aliis ad continentię propositum restrictis, tanquam in angustia riparum suę derivationis aquam in omnimoda puritate conservantium; aliis ad coniugium legitimum relaxatis, velut aquis in plano decurrentibus, ac proinde lutum quidem trahentibus, veruntamen se ad sui fontis originem tenentibus, et ideo computandę sunt in rivis eius, quemadmodum quondam, Iordane ad transitum Iesu diviso, pars quę se retinuit ad fontem rivi nomen retinuit; quę autem discissę a fontali origine in Mare Mortuum defluxerunt, alveo earum penitus desiccato rivi nomen perdiderunt, et ipsę, tanquam non essent, perierunt, suoque defectu viam populo Dei patefecerunt.

Nam, sicut in libro Iesu Nave legitur, ipso cum archa federis per medium Iordanis alveum transeunte, aquę superiores ad instar montis exaltatę procul videbantur, inferiores autem defluentes et deficientes omnino disparuerunt, quarum in locum sic vacuefactum, postea superiores aquę descenderunt. Sic pereant, sic ad nichilum deveniant tanquam aqua decurrens omnes impiorum sectę, quę propter nomen christianitatis et baptismi sacramentum videntur esse aquę Iordanis, cum tamen desectę sint a vena fontis huius nominis. Pereant ac deficiant, suoque defectu populo Dei viam patefaciant, veris quoque aquis iordanicis de fonte suo pendentibus alveum suum suo defectu et discessu vacuum relinquant. Inter ceteras autem sectas perituras, ut iam Deo gratias multę perierunt, etiam illa secta pereat clericorum et ad nichilum deveniat, quę, sanctis Patribus describentibus, nomen habet acephalorum, quod interpretatur «sine capite», ut ex hoc intelligantur etiam vita, quę sine capite membris non est, omnino carere, quorum conversatio vaga et dissoluta nusquam invenitur in omnibus regulis ab euangelicę vel apostolicę doctrinę fonte seu flumine derivatis, cum neque secundum canones vivant, neque cenobitalis vitę servent regulas, a fonte seu flumine Dei, quod repletum est aquis, derivatas. Ut autem fluminis huius impetus letificet civitatem Dei usque in finem seculi, tu, fons luminis huius purissimi, rivos eius inebria, ut nec ex defectu personarum, nec ex defectu virtutum sit ulla inopia in omni conversatione secundum regulas euangelicas et apostolicas ordinata, etiam in coniugatorum vita secundum Legem divinę iusticię disposita. Rivos eius inebria, ut primitus vita continentium se a vino, in quo est luxuria, id est ab omni huius mundi vanitate illecebrosa, vino meliore inebrietur, implente illam Spiritu Sancto, iuxta illud Apostoli: «Nolite» inquit «inebriari vino, in quo est luxuria, sed implemini Spiritu Sancto, loquentes vobismetipsis in psalmis et ymnis et canticis spiritalibus, cantantes et psallentes Deo in cordibus vestris».

Quia ergo te decet ymnus, Deus, in Syon, psallentes et ymnizantes tibi devotas personas ita inebria, ut nichil eis desit in ulla gratia, expectantibus revelationem Domini nostri Iesu Christi sacerdotis magni, reducentis de captivitate populum suum, et reedificantis templum sanctum suum chaldaico igne avaricię et luxurię conflagratum. Quia vero continentium vita non in omnibus eandem profitentibus esse potest uniformis, multiplica genimina eius, ut qui potest capere, capiat sanctitatem virginalem cum beata virgine Maria et eius procuratore Iohanne euangelista; qui hanc non potest capere, capiat continentiam vidualem cum sene Symeone iusto et timorato et Anna prophetissa; qui vero hanc non potest capere, post publica peccata perpetrata capiat continentiam penitentialem cum Matheo euangelista et Maria Magdalena. Multiplica etiam in hoc genimina eiusdem vitę, ut sint multa cenobia regularia, unius quidem puritatis et sanctitatis, veruntamen pro distributione multiformis gratię Dei, sit eis consuetudo multifariam multisque modis distincta, secundum quod legitur Ioseph vestitus una quidem talari tunica sibi a patre suo parata, quę tamen unius coloris non fuit, sed polimita, variis scilicet coloribus distincta. Sic assistat regi pre filiis hominum forma specioso formosa et speciosa regina, uno quidem vestitu deaurato perornata, sed tamen in fimbriis aureis circumamicta varietate, pro diversarum ęcclesiarum seu etiam personarum diversa qualitate vel consuetudine, ut qui potest capere, capiat et teneat rigorem paucis et solis fortibus imitabilem; qui hoc non potest capere, capiat condescensionis discretionem pueris etiam seu feminis tolerabilem, qualis erat in Ęcclesia primitiva sub ea discretione ordinata, ut non solum fortibus viris, verum etiam fragilibus feminis esset religio ipsa portabilis. Et erat in ea Stephanus plenus gratia et fortitudine, sed is ministrabat fragilitati femineę. Vacabant illic maiores orationi et ministerio verbi, satagebant minores circa frequens ministerium vitę presenti necessarium. Erat omnibus pariter, maioribus et minoribus, cor unum et anima una in Deo, nec quisquam eorum aliquid suum vel habebat, vel dicebat. Sed tamen distribuebatur non omnibus equaliter, quia non equaliter omnes valebant; sed potius unicuique sicut cuique opus erat, videlicet alii plus, alii minus, prout cuique fuit necessarium; quia neque fragiles angariabantur a fortibus ad artiora suisque viribus maiora, neque fortes ab infirmis trahebantur ad laxiora solis debilibus congruentia. Sic flumen Domini repletum fuit aquis, ut etiam in temporalibus adiumentis non esset quisquam egens inter illos.

Eadem nunc plenitudo rivis eius optatur, cum dicitur: «Rivos eius inebria, multiplica genimina eius», ut nichil desit in ulla gratia vitę artiori et caste sectantibus disciplinam a sanctis Apostolis ordinatam et a summo puritatis fonte derivatam. Sed quia non omnes capiunt hoc verbum, ut egredientes de Sodoma statim festinent conscendere ad montis altiora, sit concessum fragilibus remanere in Segor parvula et modica, quia modicam habent virtutem, neque idonei sunt ascendere in montem Domini aut stare in loco sancto eius, quo innocens manibus et mundo corde ascendit, sociatus in sexto gradu VIII beatitudinum beatis illis, qui mundo corde Deum videbunt. Sint isti minoribus et inferioribus beatitudinum gradibus contenti, videlicet beati pauperes spiritu, beati mites, beati lugentes, beati esurientes et sitientes iusticiam, beati misericordes, quia per opera misericordię mundanda et purificanda est vita coniugatorum, ut qui utuntur hoc mundo tanquam non utantur, et qui habent uxores tanquam non habentes sint: «Volo» ait Apostolus «iuniores nubere, filios procreare». Item: «Unusquisque habeat uxorem suam, et unaquęque habeat virum suum», propter fornicationem scilicet vitandam et propter sobolem procreandam.

Talibus documentis velut quibusdam stillicidiis irrigata, letabitur germinans terra, flumini Dei repleto aquis ita contigua ut, etsi non possit inebriari inter rivos eius, tamen in stillicidiis eius letatur germinans, dum ex bene ordinata vita coniugatorum provenit germen beatorum beneque disciplinatorum filiorum seu filiarum et fructus bonorum operum. Descendant hec stillicidia super terram et germinare eam faciant. Rorate vos, cęli, desuper, et nubes pluant iustum; aperiatur terra, et germinet Salvatorem. Aperiatur sanę doctrinę acquiescendo, et germinet Salvatorem Christum, Dei virtutem et Dei sapientiam in suis fructibus ostendendo. Descendat hec ipsa Dei virtus et Dei sapientia sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram, ut et ex pluvia huiusmodi vellus virginalis propositi repleatur, et in stillicidiis eius letetur germinans terra coniugatorum, ex hoc utique laudabilis, quod etsi non penitus abstinet a vino, in quo est luxuria, quomodo virginitas a tali vino est omnino aliena, tamen frumentum electum et vinum germinans virgines in fructu eius invenitur, dum plebs benedicta ex legitimo coniugio nascitur, qualis fuit homo missus a Deo, natus de legitimo coniugio, beatus Iohannes, vinum et siceram non bibens, et omne inmundum non manducans; in cuius nativitate quia multi gaudebant, letabatur et ipsa germinans terra frumentum hoc electum tantę leticię fore causam.

Vultis audire quę vox exultationis et leticię in terra illa sonuerit? «Benedictus Dominus Deus Israhel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis suę», ait pater pueri. Et ad ipsum puerum faciens apostrafam: «Tu» inquit «puer, propheta Altissimi vocaberis; preibis enim ante faciem Domini parare vias eius». Memor sane fuit promissionis angelicę, qua dictum fuit: «Ipse preibit ante illum in spiritu et vrtute Helyę, parare Domino plebem perfectam»; gratulabatur et mater, atque vicini eius congratulabantur ei, ut verus comprobaretur sermo angeli dicentis: «Et multi in nativitate eius gaudebunt». Iocundum spectaculum, videre in una domo fluvium Dei repletum aquis, dum filius adhuc ex utero matris repletus est Spiritu Sancto, et rivos eius inebriatos, dum parens nati meritis uterque abdita pandit; et terram in stillicidiis eius letantem, dum vicini parentum letantium congratulabantur eis. Et primo quidem adventu in mundum Filii Dei sibi edificantis domum precursoris, unius in angusto Iudeę loco suffecerit preconium; sed nunc, ante secundum adventum, cuius illustratione Antichristus precipuus princeps Babilonię destruendus et templum ab illo destructum reconstruendum est, non unus, puto, sufficiet preco, sed ut in ore duorum testium stet omne verbum, duo testes, duę olivę, duo candelabra, duę lucernę ardentes et lucentes exiguntur ad fugandas tenebras per Antichristum seminatas, et in toto mundo sparsas.

De his duobus testibus et secundi adventus preconibus magni et sancti Patres varia dicunt. Nam plures, quorum beatus Gregorius est precipuus, Helyam et Enoch asserunt corporaliter venturos, et cum Antichristo pugnaturos, atque ab illo corporaliter interficiendos. Alii, quorum vir illustris Ieronimus est precipuus, Moysen et Helyam duos iam designatos testes interpretantur, qui cum Domino in monte apparuerunt; quos et Malachias nominatim exprimit dicens: «Mementote Legis Moysi servi mei, quę mandavi ei in Horeb ad omnem Israhel precepta et iudicia. Ecce, ego mittam vobis Helyam prophetam, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis, et convertet cor patrum ad filios, et cor filiorum ad patres eorum, ne forte veniam et percutiam terram anathemate». Locum hunc pertractans beatus Ieronimus ait inter cetera: «Post Moysen, cuius mandata specialiter docuimus esse servanda, Helyam dicit esse mittendum, in Moysi Legem, in Helya prophetiam significans, dicente Abraham ad quendam divitem purpuratum: “Habent Moysen et prophetas: audiant illos”, et Dominus atque Salvator transfiguratus in monte loquentes secum habet Moysen et Helyam in candidis vestibus, qui et dicebant ei quę passurus esset in Ierusalem. Lex enim et omnis prophetarum chorus Christi predicat passionem. Igitur, antequam veniat dies Domini, et percutiat Dominus terram anathemate, sive “omnino” vel “subito”, ut LXX transtulerunt, hoc enim significat “ΑΡΔΗΝ”, mittet Dominus in Helya, qui interpretatur “Deus meus”, et est de oppido Thesbi, quod “conversionem” et “penitentiam” sonat, omnem prophetarum chorum, qui convertat cor patrum ad filios, Abraham videlicet, Ysaac et Iacob et omnium prophetarum, ut credant posteri eorum in Dominum Salvatorem, in quem et illi crediderunt. Abraham enim vidit diem Domini, et letatus est. Sive “cor patris ad filium”, id est cor Dei ad omnem qui spiritum adoptionis accepit, et “cor filiorum ad patres eorum”, ut et Iudei et Christiani qui nunc inter se discrepant, pari in Christo religione consentiant. Unde dicitur ad Apostolos, qui seminarium in toto orbe Euangelii prodiderunt: “Pro patribus tuis nati sunt tibi filii”. Si enim Helyas non cor patrum ad filios ante converterit et cor filiorum ad patres eorum, cum venerit dies Domini magnus et horribilis; magnus sanctis, horribilis peccatoribus, percutiet verus et iustus iudex non cęlos nec eos qui versantur in cęlo, sed terram anathemate, qui faciunt opera terrena. Iudei et iudaizantes heretici suum Helyam putant esse venturum et restituturum omnia. Unde et Christo in Euangelio proponitur quęstio: “Quid, quod Pharisei dicunt, quod Helyas venturus est?”. Quibus ille respondit: «Elias quidem veniet, sed si creditis iam venit», in Helya Iohannem intelligens».

Hec dicente sancto Ieronimo, non est incredibile, sensu iudaico reprobato, Moysen et Helyam Legem esse et prophetiam; quibus iam diligenter expositis et in omni auditorio totius Ęcclesię propositis, quicunque non obedierint, neque si quis ex mortuis resurrexerit credent ei, neque si Helyas corporaliter, ut Iudei et iudaizantes heretici putant, venerit, credent ei, neque si Enoch et Helyas qui, ut beatus Gregorius ait, mortem distulerunt, non evaserunt, visibiliter appareant ut cum Antichristo pugnantes et eius tyrannidem tolerantes mortis debitum solvant, ut plures expectant, credent eis, qui Moysen et prophetas non audiunt, qui catholicos doctores in spiritu et virtute Moysi et Helyę loquentes contempnunt, qui de oppido Thesbi, quod interpretatur «conversio» vel «penitentia», surgentes et suo exemplo alios ad conversionem et penitenitam provocantes, despiciunt et sequi nolunt. Hi denique non super flumina Babilonis residentes flendo in captivitate suspirant, sed eisdem fluminibus inmersi velut pisces de reedificando nido sanctę civitatis et templi non curant. Attamen hi qui super flumina Babilonis more avicularum sedent, nidum suum requirent, canendo assidue: «Te decet ymnus, Deus, in Syon, et tibi reddetur votum in Ierusalem. Exaudi orationem meam». Illis ergo incipientibus proficisci, ne desint precones aut precursores Moysi et Helyę, vel Aggeo et Ieremię, vel secundum aliorum sensum Enoch et Helyę consimiles, in spiritu videlicet et virtute istorum loquentes et agentes, flumen Dei repletur aquis in viris omnino spiritalibus, et ut illi multiplicati habundent, in stillicidii eiusdem fluminis rigata letabitur germinans terra, secundum illius benedictionis gratiam, qua dictum est in principio: «Germinet terra herbam virentem et afferentem semen, lignumque pomiferum secundum genus suum». Nulla in hac enunciatione mentio est spinarum vel tribulorum, quibus terra maledicta est post peccatum, Deo dicente: «Cum operatus fueris terram, non dabit fructus suos, sed spinas et tribulos germinabit tibi». Talibus in germinibus non letabitur germinans terra peccato primi parentis Adę polluta, propter verbum peregrinationis a diabolo per serpentem susurratum. Nam, ex quo dictum est mulieri: «Multiplicabo erumpnas et conceptus tuos», ita sunt multiplicata genimina viperarum, filii nequam, filii irę, filii Gehennę, ut in eorum multitudine peregrina esset paucitas electorum; in quibus germinandis terra muliebris conditionis erat pene sterilis, multiplicatis erumpnis et conceptibus malorum filiorum, quos tanquam spinas et tribulos ultro germinavit maledicta terra illa feminea, pene sterilis bonorum et fertilis malorum germinum usque ad illum benignitatis annum, de quo in cantico presenti dicitur: «Benedices coronę anni benignitatis tuę, et campi tui replebuntur ubertate».

Annus benignitatis est, quo apparuit benignitas et humanitas Salvatoris nostri Dei, non ex operibus iusticię quę fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos faciens per lavacrum regenerationis et renovationis, qui perditi eramus per feditatem generationis et culpam antiquę prevaricationis. Unde etiam sanctus vir in benedictione dulcedinis preventus, qua benedixerat Deus ante peccatum primis parentibus dicens: «Crescite et multiplicamini et replete terram», tamen conqueritur dicens: «Ecce enim, in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea». Sed quia incerta et occulta sapientia Dei, Deo manifestante cognoscens, non ignoravit se de benedictione potius quam de maledictione ad mulierem facta in mundum venisse ad abolendas maculas carnalis conceptionis et generationis, prophetat sibimetipsi lavacrum regenerationis, dicens: «Asperges me, Domine, yssopo, et mundabor; lavabis me, et super nivem dealbabor». Igitur iste, licet natus ante annum benignitatis, pertinere se tamen demonstrat ad hunc annum fertilem, cuius tota corona per circulum suę revolutionis est benedicta et copiosę ubertatis fructibus referta, secundum quod scriptum est: «Apprehendet messium tritura vindemiam, et calcator uvę mittentem semen»; quod est dicere: tanta erit messium copia in horrea Domini congreganda, ut multitudine segetum considerata sit rogandus Dominus mittere vel eicere operarios multos in messem multam; quibus metentibus ac triturantibus, pre nimia copia frugum prolongabitur opus metentium ac triturantium usque ad vindemiam, in qua calcator uvę plurime diu occupatus apprehendet mittentem semen ad alterius messis preparationem. Qua tandem, finito et in se reducto anno benignitatis, colligentur omnia zizania usque ad illam messem toleranda.

Ecce, sic benedicetur anni huius corona, ut per totum eius circulum redundet copia nunc metentium seu triturantium, nunc vindemiantium vel uvas calcantium denuoque seminantium, sine interceptione tam iocundę agriculturę. Tempus primę messis illud intelligitur, quo Dominus messis ait primis messoribus: «Levate oculos vestros et videte regiones, quia albę sunt iam ad messem». Item: «Messis quidem multa, operarii autem pauci. Rogate ergo dominum messis, ut mittat operarios in messem suam». Tunc enim convertendę non solum multitudinis credentium ex Iudeis, quibus cor unum et anima una erat futura, sed etiam multitudinis gentium vivas aquas petentium, tempus instabat; quando ex occasione Samaritanę unius conversę ac civium de illa civitate ad se venientium dominus messis ita loquebatur, qui tunc in huiusmodi primitiis totam gentium segetem quasi maturam ad messem contemplabatur, ad eandem contemplationem vocans discipulos, quibus dixit: «Nonne vos dicitis: “Adhuc quatuor menses sunt, et messis venit?”»; quo dicto quasi reprobato: «Levate» inquit «oculos vestros, et videte regiones quia albę sunt iam ad messem. Ego misi vos metere quod vos non laborastis. Alii laboraverunt, et vos in labores eorum introistis». Multi enim reges et prophetę voluerunt videre quę datum est videre Apostolis, et non viderunt; sed aratrum longanimis expectationis tenendo messorem quidem comprehenderunt, quia usque in ipsius adventum fidei ac spei suę oculos intenderunt, quibus et diem eius videntes exultaverunt a longe illum salutando, et completa est per eos prophetia dicens: «Comprehendet arator messorem». Veruntamen ipsi non introierunt in messem, quia dies eorum velociores erant cursore, ut sanctus Iob conqueritur. Ipse quoque ultimus arator, Iohannes Baptista, qui manibus etiam corporalibus comprehendit messorem baptizando ipse miles regem, servus dominum; tamen ostendit sibi esse denegatum cum sanctis Apostolis aliisque idoneis messoribus post Christum ambulare atque calciamenta eius portare in agro frugibus pleno, cuius odorem patriarcha Iacob a longe presenserat. Sed nec ipse, nec aliquis mortem Christi precedentium granum illud vidit multiplicatum, quod necdum in terram cadens erat mortuum, quodque primi Apostolorum oculi beati viderunt multum fructum attulisse, multiplicato et dilatato credentium numero usque ad ultimum terrę, ut in semine Abrahę benedicentur omnes tribus terrę. Quod licet ipsi Abrahę fuerit promissum, tamen oculis eius non fuit presentialiter exhibitum, quia nondum venerat annus benignitatis, cuius tota corona, totus circulus habundantia fructuum plenus est.

Sic ergo messores Apostoli alienos labores introgressi multitudines gentium congregaverunt in horrea dominica. Et adhuc illis in tali messe manipulos colligentibus comprehendit eos vindemia, et calcator uvę primus Nero botros electos Petrum et Paulum, deinde ceteros ad passionum torcularia paratos et maturos calcavit. Sic post illum, frequentata persecutione, calcator uvę non defuit, quoadusque mittentem semen comprehendit. Quia videlicet post martyrum dira certamina, in sanctis confessoribus atque doctoribus toto terrarum orbe multiplicatis, per manifestatas utriusque Testamenti expositiones exiit qui seminat seminare semen suum. Et bonum quidem semen seminavit in agro suo, sed cum dormirent homines eiusdem agri custodes, inimicus homo superseminavit zizania in medio tritici et abiit. Ubi ergo utraque simul crescunt, simul quoque, iubente Domino, toleranda sunt; at ubi zizania nimis prevalentia triticum suffocant et sola ipsa occupare nituntur agrum Domini, non est causa cur eis parcatur, sicut illic ubi utrisque simul crescentibus, cavendum est ne dum eradicantur zizania eradicetur simul et triticum illis intermixtum. Sic plurimę sectę pravęque doctrinę ob hoc sunt eradicatę ac iudicio synodali dampnatę, quia simul cum illis triticum non potuit crescere. Secta vero clericorum sub nulla regula vel synodali vel cenobitali viventium falce apostolica multotiens invenitur putata, ex quo tempus putationis advenit; quia enormitas vestium et ceterarum exordinationum decretis apostolicis a talibus resecatur. Sed nisi penitus eradicetur et Regula illa minime autentica, in qua gloriantur, omnino condempnetur, bonum semen regularum sanctarum et paternarum traditionum suffocatur. Quę denique necessitas est in precipuis et matricibus ęcclesiis profiteri clerum se servaturum Regulam in curia regis conflatam, quę dum sanis Patrum doctrinis est intermixta et modico regalis concessionis fermento corrupta, quasi vinum felle mixtum, quod cum gustasset Dominus noluit bibere, sine dubio est repudianda suoque nomine privanda, ne videlicet nominetur «canonica regula», quę sacris canonibus invenitur contraria et est in decretis Urbani papę et martyris omnino predampnata?

Cum enim iste insignis martyr auctoritate apostolica suis decretis rebus Ęcclesię legem describat, secundum quam eas dispensandas esse constat, videlicet clericis communi vita viventibus et ceteris pauperibus, nullius momenti est regalis et laicalis potestas ad statuendum contraria, quia, ut Symachus papa suis decretis affirmat: «Laicis quamvis religiosis, nulla unquam legitur attributa facultas in disponendis ęcclesiasticis». Fuerit ergo, sicut fertur, pius agnomento et re ille imperator Ludewicus, qui res cuiusque matricis ęcclesię communi vita viventibus et pauperibus destinatas distribui concessit divitibus et de suo habundantibus. Pluris est michi auctoritas apostolica in decretis Urbani papę ac martyris de rebus ęcclesiarum satis evidenter expressa et sub interpositione dampnationis ita firmata, ut nulli ne dicam laicorum, sed nec episcoporum sit liberum statutis eius aliquid contrarium statuere. Ipse denique de presignatis rebus Ęcclesię aliter quam ipse describit agentibus, iudicium Ananię ac Saphirę intentat cum tanto dampnationis pondere, ut quod illi pro defraudatione rerum talium passi sunt in corpore, sequaces eorum patiantur in anima, cuius mors morte corporis magis est pavenda. Premissa enim confirmatione communis vitę in clero per matrices ęcclesias a tempore Apostolorum usque ad sua tempora conservatę quam et futuris semper temporibus affirmat in eis conservandam, de rebus Ęcclesię dat sententiam in omni ęcclesia servandam et in nulla regum curia mutandam: «Ipsę» inquit «res singularum parrochiarum in ditione episcoporum, qui locum tenent Apostolorum, erant et sunt usque adhuc, et futuris semper debent esse temporibus; e quibus episcopi et fideles dispensatores eorum omnibus communem vitam degere volentibus ministrare cuncta necessaria debent, prout melius potuerint, ut nemo in eis egens inveniatur. Ipsę enim res fidelium “oblationes” appellantur, quia Domino offeruntur. Non ergo debent in alios usus, quam ęcclesiasticos et predictorum christianorum fratrum vel indigentium, converti, quia vota sunt fidelium et precia peccatorum atque ad predictum opus explendum Domino traditę. Si quis autem, quod absit, secus egerit, videat ne dampnationem Ananię et Saphirę percipiat et reus sacrilegii efficiatur».

Hec dicente sancto Urbano, lex posita est ęcclesiastico stipendio ex Apostolorum Actuum principali exemplo, secundum quam legem, qui voluerint et potuerint militare, accipere debent stipendium suę milicię. Quia vero non omnes capiunt hoc verbum, ut communis vitę simulque continentię propositum nemini per violentas et iniquas angarias imponendum sponte arripiant qui computantur in clero, huiusmodi quoque fragilibus apostolica discretio condescendit, cum beatus papa Gregorius Augustino Anglorum episcopo scribens, postquam regulam vitę communis a sanctis Apostolis, Christo auctore, constitutam clero in congregatione viventi assignavit et predicto episcopo una cum sibi commanentibus clericis observandam commendavit, etiam de inferioris ordinis clericis idem beatus adiunxit: «Si quis vero sunt clerici extra sacros ordines constituti, qui se continere non possunt, sortiri uxores debent et stipendia sua exterius accipere. Et quia de eisdem Patribus, de quibus prefati sumus, novimus scriptum, quod dividebatur singulis prout cuique opus erat, de eorum quoque stipendio cogitandum atque providendum est, et sub ęcclesiastica regula sunt tenendi, ut bonis moribus vivant et canendis psalmis invigilent, et ab omnibus illicitis cor et linguam et corpus, Deo auctore, conservent». Notandum quia non sub canonica vel apostolica, sed sub ęcclesiastica regula clericos coniugatos tenendos affirmat sanctus Gregorius, quam succinte comprehendens: «Bonis» inquit «moribus vivant, et canendis psalmis invigilent et ab omnibus illicitis et cor et linguam et corpus, Deo auctore, conservent». Huiusmodi clericis christiana regula informatis et extra congregationes foris accipientibus congrua stipendia, non confunditur congregatio in unum collecta ea confusione, quam invenimus in Regula regis Ludewici. Quę, cum sanctissima communis vitę contineat multa instituta, tamen in hoc invenitur confusa, quod eisdem clericis, quibus illic ordinantur cenobia vel claustra, permittuntur quoque habitacula privata et propria. Quod quid est aliud, quam oppositio in adiecto, ut alterum destruatur ex altero, sicut cum dicitur «animal mortuum», per id quod «animali» adicitur «mortuum», consequitur tali adiecto animal destructum; nam si est mortuum, non est animal, quia rei vivę nomen est «animal». Similiter, cum disposito iam claustro claustrique portis et custodiis eiusdem claustri habitatoribus domus privata et propria relinquitur, et quadam quasi pia condescensione pii regis indulgetur, tota claustralis dispositio confunditur et corrumpitur, tanquam si multo vino parum veneni addatur, ut illud ve dampnationis ęternę suavius bibatur, quod Scriptura indicat dicens: «Ve peccatori terram ingredienti duabus viis!».

Annon duabus viis incedunt qui, secundum concessionem talis Regulę, congregationis instituta simul cum privatę domus indulgentia suscipiunt? Est quoque illud reprehensibile in prefata Regula, quod in primo eius capitulo euangelica summę perfectionis hortamenta, ut est: «Vade, vende quę habes et da pauperibus et veni, sequere me», ceteraque his similia solis monachis assignantur et per quędam inferiora baptizatis in Christo cunctis communiter servanda simul indistincte informantur clerici, eque ut ceteri christiani. Decet sane potius in aula regia quam in sede apostolica fabricata esse talia documenta, quoniam, sicut scripsit rex Antiochus omni regno suo, ut esset omnis populus unus, ita rex Ludewicus, exceptis tantummodo monachis clerum socians populo, scripsit vel cuiquam ex capellanis suis clerico scribenti consensit et ipse omni regno suo, ut esset omnis populus unus fieretque sicut populus sic sacerdos. Meliora ergo sunt Legis quam regis mandata, quoniam in Lege tribus Levi legitur a reliquis tribubus omnino segregata ac terrena hereditate privata; et benedictionem dans novę Legis lator, verbi sui ministros et dispensatores mysteriorum Dei voluit et docuit non solum a populo communis christianismi, sed etiam a cetu spiritalis et monastici propositi segregandos, ita scilicet ut non omnes monachi fiant clerici, sed ex his tantummodo electi et segregati quadam prerogativa sanctius inter sanctos conversandi.

Ideo Paulus apostolus, segregatus in Euangelium Dei, gloriatur in Domino se una cum Barnaba, sicut in Actibus Apostolorum legitur, in opus euangelizandi segregatum, non solum a seculariter viventium et coniugio utentium laxo proposito, sed etiam a communi vita viventium stricto et quasi monastico instituto. Ministrantibus enim discipulis et ieiunantibus dixit Spiritus Sanctus: «Segregate michi Paulum et Barnaban in opus ad quod assumpsi eos». Proinde omnis doctrina coniungens quod Deus separavit aut separans quod ipse coniunxit, ut prefata regis Institutio separans a monachis clericos in sanctitatis proposito, quos Deus eisdem adiunxit et quantum ad sacerdotale pertinet officium superextulit, coniungens clericos populo, quos ab eo distinguit sermo divinus, ut pastores bipedes erecto vultu supinos a grege quadrupede in humum prono, ut nubes in alto volantes a terra deorsum iacente ac de altis nubibus imbrem siciente, omnis, inquam, talis doctrina similis est non flumini, cuius impetus letificat civitatem Dei, sed aquę turbidę, quam, sicut legitur in Apocalypsi, misit draco de ore suo tanquam flumen post mulierem, quę peperit masculum gentes omnes recturum, ut eam faceret trahi a flumine. Sed aperuit terra os suum et absorbuit flumen adiuvando mulierem. Sic non solum in absorbenda heretica doctrina os apertum est veram fidem astruentium doctorum, sed etiam in absorbenda prefata Regula, turbidę aquę assimilata, os terrę non semel apertum est. Sed adhuc flumen eius non penitus est absorptum vel manifesta dampnatione cauteriatum nec repudiatum, prout oportet repudiari sacrificium etsi recte oblatum, non tamen recte divisum, sed nimis confusum; dum in sanctitatis observantia clerici a monachis distinguuntur et populo ab eis regendo nimis confuse iunguntur.

Multo rectius optulit rectiusque divisit Urbanus papa II, de ordine canonico scribens regularibus clericis in hunc modum: «Oportet nos, qui licet indigni Petri residemus in loco, prava corrigere, recta firmare et in omni loco ad interni arbitrium iudicis sic disponenda disponere, ut de vultu eius iudicium nostrum prodeat, et oculi nostri videant equitatem. Omnipotenti ergo Domino, cuius melior est misericordia super vitas, gratias agimus, quod vos estis qui sanctorum Patrum vitam probabilem renovatis et apostolicę instituta disciplinę in primordiis Ęcclesię sanctę exorta, sed crescente Ęcclesia iam pene deleta, instinctu Sancti Spiritus suscitatis. Duę enim ab Ęcclesię sanctę primordiis vitę eius sunt filiis institutę: una, qua infirmorum debilitas retinetur, altera qua fortiorum virtus beata perficitur; una, remanens in Segor parvula, altera ad montis altiora conscendens; una lacrimis et elemosinis cottidiana peccata redimens, altera cottidiana instantia merita ęterna conquirens. Alteram tenentes inferiorem terrenis bonis utuntur; alteram sequentes superiorem bona terrena despiciunt ac relinquunt. Hec autem, quę a terrenis divertitur, in duas pene unius eiusdem propositi dividitur portiones, canonicorum scilicet atque monachorum. Harum secunda per divinam misericordiam frequentata satis iam seculo universo elucet. Prima vero, decalescente fervore fidelium, iam pene omnino defluxit. Hanc martyr et pontifex Urbanus instituit, hanc Augustinus suis Regulis ordinavit, hanc Ieronimus suis Epistolis informavit, hanc Gregorius Augustino Anglorum archiepiscopo instituendam precepit. Itaque non minoris estimandum est meriti hanc vitam Ęcclesię primitivam, aspirante ac prosequente Domini Spiritu, suscitare, quam florentem monachorum religionem eiusdem Spiritus perseverantia custodire».

Cum in his dictis romani Pontificis Ęcclesia tota suis ordinibus distincta cautissime describatur, nusquam in ea comprehenditur vita clericorum secundum Regulam regis Ludewici conversantium vel potius eandem Regulam in potioribus institutis prevaricantium. Sic absorpti sunt iuncti petrę iudices iniqui, deformantes ordinem cleri antiquitus bene informatum et supra petra firmiter fundatum. Bibamus ergo de spiritali consequente nos petra in Petri apostoli eiusque successorum purissima doctrina, et caveamus bibere de flumine turbido, quod misit draco de ore suo in omni seductione pestiferę doctrinę, qualis invenitur non solum in erroribus hereticorum fidei sinceritatem commaculantium, sed etiam in doctrinis hominum secularium christianę conversationis puritatem prava confusione perturbantium, et quę Deus coniunxit separantium, vel quę separavit coniungentium. Cum enim scriptum sit: «Moyses et Aaron in sacerdotibus eius», non incongrue, transfigurato Domino in monte, per Moysen accipitur ordo clericorum et per Helyam primum solitarium sacer ordo monachorum, quos duos in unius montis celsitudine sibi Christus utriusque ordinis auctor coniunxit, quos et in semetipso evidenter expressit, cum ieiunans in deserto quasi monachus fuit in silentio, et postmodum quasi pontifex erat cottidie docens in templo.

De his duobus ordinibus insignis doctor Ambrosius loquens in epistola Vercellensibus missa, dicit inter cetera: «Duo hec in attentiori christianorum devotione prestantiora esse quis ambigat, clericorum officia et monachorum instituta? Ista ad comitatem et moralitatem et disciplinam, illa ad abstinentiam assuefacta atque patientiam; hec velut in theatro, illa in secreto; spectatur ista, illa absconditur. Ideo bonus athleta ait: “Spectaculum facti sumus huic mundo et angelis et hominibus”. Dignus sane qui spectaretur ab angelis, cum luctaretur ut ad bravium perveniret, cum certaret ut in terris vitam angelorum institueret, in cęlo nequiciam angelorum refelleret. Colluctabatur enim nequiciis spiritalibus. Merito mundus eum spectabat, ut mundus eum imitaretur. Hec vero vita in stadio, illa in spelunca; hec adversum confusionem seculi, illa adversus carnis appetitum; hec subiciens voluptates corporis, illa refugiens; hec gratior, illa tutior; hec seipsam regens, illa semetipsam coercens. Utraque tamen se abnegans ut fiat Christi, quia perfectis dictum est: “Qui vult venire post me”, et cetera». Vides quomodo beatus Ambrosius ad perfectionis apicem sua doctrina informat tam clericorum, quam et monachorum ordinem. Quod non facit illa regalis Regula in domibus regum fabricata et apostolicis doctrinis contraria, ut ostendunt premissa Urbani papę sanctique Ambrosii testimonia. Beatę quoque memorię papa Pascalis contra prefatam Regulam bene os suum aperuit in tractatu quem canonicis Sanctę Marię in Portu firmavit, cuius hoc est primum capitulum:

«Clericorum ordinem in Ęcclesia tribus leviticę locum tenere et apostolicę dignitatis iura servare et officia gerere, nemo sanum sapiens dubitat. Unde certum est eos Levitarum et Apostolorum regulas et vitas imitari debere, quorum noscuntur locum tenere, dignitatem habere et officia gerere. Quę enim lex Levitis et quę a Domino regula datur Apostolis, hec eadem catholicis pariter clericis usque in finem mundi vices eorum supplentibus indicta nequaquam ambigitur. Equidem, quod Levitis interdicitur adhuc in umbra gradientibus, quomodo nobis conceditur iam in veritate persistentibus, cum multa legamus illis fuisse concessa, quę nobis procul dubio sunt prohibita? Aaron itaque et filiis eius ceterisque Levitis a Domino dicitur: “In terra filiorum Israhel nichil possidebitis, nec habebitis partem inter eos. Ego enim pars et hereditas vestra in medio filiorum Israhel”. Et paulo post subsequitur: «Filiis Levi dedi omnes decimas Israhelis in possessionem pro ministerio, quo serviunt michi in tabernaculo federis». Et de eisdem post pauca: “Nichil aliud possidebunt, decimarum oblatione contenti, quas in usus eorum et necessaria separavi”. Et hec quidem in Veteri; in Novo autem Testamento, quid cuique sui discipulatus perfectioni adherere volenti dixerit, audiamus: “Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quę habes et da pauperibus, et veni, sequere me”; et alibi: “Qui non renunciat omnibus quę possidet, non potest meus esse discipulus”. Et in alio loco, cum Apostolos ad predicandum mitteret, prohibuit eis dicens: “Nolite possidere aurum vel argentum”. Quod se Petrus implesse evidenter ostendit dicens: “Argentum et aurum non est michi”. Hoc etiam ceteros Apostolos fecisse testatur idem Petrus, cum pro se et aliis condiscipulis suis interrogat Dominum dicens: “Domine, ecce, nos reliquimus omnia et secuti sumus te; quid ergo erit nobis?”. Cui et in quo omnibus idem facientibus respondens Dominus dicit: “Amen dico vobis, quod vos qui reliquistis omnia et secuti estis me in regeneratione, cum sederit Filius hominis in sede maiestatis suę, sedebitis et vos super sedes iudicantes duodecim, duodecim tribus Israhel. Et omnis qui reliquerit domum, aut patrem, aut matrem, aut fratres, aut sorores, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet, et vitam ęternam possidebit”. Hec Levitis et hec Apostolis mandata sunt. Utrisque una regula et eadem lex precipitur; utrisque possessio tollitur, terrena facultas interdicitur. Qui ergo alii regula et lege ista tenentur nisi clerici, qui Levitarum Domini et discipulorum Christi locum tenent, ministerium implent, vices servant, ordines habent? Ad hoc etiam mandatum tenendum et perpetuo implendum ęcclesiis suis precia peccatorum, vota et oblationes fidelium, primicias ac decimas rerum Deus dari instituit; quatenus hi, qui divino cultui mancipati propriis facultatibus expoliantur, sibi statuta perpetuo stipendia habeant, unde vivant, Ęcclesię serviant et pauperum necessitatibus subministrent atque studiosius quęque sui ordinis ministeria impleant, nulliusque rei vel necessitatis occasione ab his unquam se separent, aut secularibus negociis intendant. Ex his igitur patenter ostenditur, Christo militantibus clericis fore illicitum et terrenas facultates tenere et res Ęcclesię sumere, in seculo patrimonium habere et ęcclesiasticam portionem suscipere. Cui sententię confirmandę aptatur illud Apostoli: “Nemo militans Deo implicat se negociis secularibus, ut ei placeat cui se probavit”, et illud Salemonis: “Ve peccatori terram ingredienti duabus viis!”. Quapropter qui Christi discipulatum sequi voluerit, secularibus negociis renunciare debebit; et qui semel sacer effectus de sacro vivere ceperit, iam ad vivendum sacris uti precipitur. Sed ne soli hoc super vita et regula catholicorum clericorum videamur sentire, accedant et alii testes in idem consentientes, viri religiosissimi et scientia plenissimi, Ieronimus videlicet, Augustinus et Prosper, et quid super hoc dixerint vel intellexerint, audiamus. Ieronimus ad Nepotianum de vita et moribus clericorum inter cetera scribit dicens: “Clericus qui Christi servit Ęcclesię, interpretetur primo vocabulum suum, et nominis diffinicione prelata nitatur esse quod dicitur. Si enim ‘cleros’ grece, latine ‘sors’ appellatur, propterea vocantur clerici quod de sorte sunt Domini, vel quia Dominus ipse sors, id est pars eorum est. Et quia vel ipse clericus pars Domini est vel Dominum partem habet, talem se exhibere debet, ut ipse possideat Dominum et ipse possideatur a Domino. Qui possidet Dominum et cum propheta dicit: ‘Pars mea Dominus’, nichil extra Dominum habere potest. Quod si quippiam aliud habuerit preter Dominum, pars eius non erit Dominus. Verbi gratia: si aurum, si argentum, si possessiones, si variam suppellectilem, cum istis partibus Dominus pars eius fieri non dignatur. Si autem ego pars Domini sum et funiculus hereditatis eius, nec accipio partem inter ceteras tribus, sed quasi Levita et sacerdos vivo de decimis, et altari servientes altaris oblatione sustentor, habens victum et vestitum his contentus ero, et nudam crucem nudus sequar”. Et post pauca in eadem epistola scribit eidem dicens: “Procuratores atque dispensatores domorum alienarum atque villarum quomodo possunt esse clerici, qui proprias iubentur contempnere facultates?”. Hucusque Ieronimus. Augustinus autem in nonodecimo capitulo libri De verbis Domini sic scribit dicens: «Venerunt et publicani ad Iohannem ut baptizarentur ab eo, et dixerunt ad eum: ‘Magister, quid faciemus? At ille dixit eis: Nichil amplius exigatis, quam quod constitutum est vobis’; et post pauca: ‘Interrogaverunt eum et milites: Quid faciemus et nos? Ait illis Iohannes: Neminem concutiatis, aut calumpniam faciatis, sed contenti estote stipendiis vestris’. Hic iam cognoscere se debet omnis homo qui militat. Non enim tantum de his militantibus Scriptura loquitur, qui armata milicia detinentur, sed quisquis milicię suę cingulo utitur, dignitatis suę miles ascribitur. Atque ideo hec sententia potest dici, verbi gratia militibus et protectoribus cunctisque rectoribus, et quicunque stipendia sibi publice data consequitur, si amplius querit, tanquam calumpniator et concussor Iohannis sententia condempnatur”. Et paulo post addit dicens: “Nam et clericus catholicus hac sententia retinetur. Si enim non contentus stipendiis fuerit, quę de altario, Domino iubente, consequitur, sed exercet mercimonia, intercessiones vendit, viduarum munera libenter amplectitur, hic magis negociator videtur quam clericus”, et cetera. Quę ut facta eius loquerentur magis quam lingua, in domo ipsa episcopi statuit monasterium clericorum, ubi nemini licebat habere aliquid proprium, sicut ipse testatur dicens: “Volui habere in domo ista episcopi monasterium clericorum. Ecce quomodo vivimus. Nulli licet in societate nostra habere aliquid proprium. Sed forte aliqui habent? Nulli licet. Si qui faciunt, faciunt quod non licet”. Hec Augustinus. Sed nunc quid inde beatus senserit Prosper, audiamus: “Proinde quem possidendi” inquit “delectat ambicio, Deum, qui possidet omnia quę creavit, expedita mente possideat, et in eo habebit quęcunque sancte habere desiderat. Sed quoniam nemo possidet Deum, nisi qui possidetur ab eo, sit ipse primum Dei possessio, et efficietur ei Deus possessor et portio”. Et paulo post subiungit dicens: “Quid ultra querit, cui omnia suus conditor fit? Aut quid ei sufficit, cui ipse non sufficit?”. Et post pauca in eodem capitulo: “Quis, inquit, cui Deus dignatur esse possessio, aliquid aliud querit? Aut quis non pre amore illius omnia quę putantur magna contempnit? Ergo, qui Deum vult possidere, renunciet mundo, ut sit illi Deus beata possessio. Nec renunciat mundo is quem terrenę possessionis delectat ambitio, quia quandiu sua non relinquit, mundo, cuius bona retinet, servit. Et utique non potest mundo servire simul et Deo. Ac sic propterea voluit Deus cultores suos omnibus renunciare propter quę diligitur mundus, ut, exclusa cupiditate mundi, divina in eis caritas possit augeri vel perfici. Et ideo decimas atque primicias frugum, primogenita et sacrificia pro peccato vel vota quę sibi Deus iussit offerri sacerdotibus ac ministris distribui debere constituit, ut devotissimo populo ministrante ipsi Creatori ac Pastori suo liberius ministrarent”. Hucusque Prosper. Nunc iam igitur ista de propriis facultatibus renunciandis sufficiant. Quod autem, fratres karissimi, propriis etiam voluntatibus renunciare debeatis, evidenter Dominus in Euangelio ostendit dicens: “Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et sequatur me. Et qui voluerit animam suam salvam facere, perdet eam, et qui perdiderit eam propter me inveniet eam”. Et in alio loco: “Non veni facere voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me”. Et alibi sacra perdocemur Scriptura: “Fili, avertere a voluptatibus tuis”. Nam sicut alibi dicitur: “Voluptas habet penam, necessitas parit coronam”, et in alio loco precipitur: “Post concupiscentias tuas non eas”; quas si secuntur, quid de eis per prophetam dicatur, audiant: “Corrupti et abhominabiles facti sunt in voluptatibus suis”. Unde idem propheta voce prelatorum suscepta scribit dicens: “Subiecit populus nobis et gentes sub pedibus nostris”. His ergo exemplis, fratres, commoniti, aliis pro Deo subesse non recusemus, sed prorsus nostris voluntatibus abrenunciatis Christi voluntatem alieno, sed spiritali ac discreto arbitrio exequamur. Quod autem in unaquaque congregatione canonica unus eligendus sit, qui ceteris preesse debeat, et usus ęcclesiasticus divinitus inspiratus exigit et in Veteri et in Novo Testamento evidenter ostenditur, cum Moysen, et post Moysen Iosue omnibus filiis Israhel, et Aaron ceteris Levitis, Petrum quoque ceteris discipulis Dominus preposuerit. Qualis autem esse debeat qui prefertur, trina Domini interrogatio et trina Petri manifeste monstrat responsio. Cum enim pascendarum ovium cura illi committitur, ter Dominus interrogat Petrum si diligat, et ter Petrus respondit quia amat, ter Dominus iubet ut pascat. Trinam igitur Domini interrogationem trina Petri de dilectione responsio; et trinam eius eius responsionem trina pascendi gregis iniunctio sequitur. Sed nunc, quomodo trina dilectio in eligendis haberi debeat, videamus. Trinam itaque dilectionem ille habet, qui Deum et quę Dei sunt mente credit et amat, voce confitetur et predicat, opere imitatur et servat. Trina autem tunc fit interrogatio, cum, sicut debemus, exquirimus, previdemus et discutimus, utrum eligendus hanc trinam dilectionem habeat. Quod si cordis fidem et dilectionem competens sermo et actus foris ostendat, trinę interrogationi iam satisfecit trina responsio. Cui etiam bene ter pascendi gregis cura iniungitur, quia quisquis oves pascendas suscipit, cordis iugi vigilantia prospicere, vocis officio monere ac defendere et actuum exemplis semper eas ad Christum debet pertrahere. Illi ergo recte pascendi gregis cura iniungitur, qui in mente plenam habet fidem et dilectionem interius, et in voce perfecte monendi, libere arguendi, prudenter exhortandi scientiam et possibilitatem exterius, ut qui opere quęcunque loquitur, servat et sequitur. Nec quisquam pro qualibet culpa si iam satisfecerit, in hoc officio recusandus est, cum et Petro post trinę negationis lacrimabilem satisfactionem, quia in eum trina dilectio patuit, gregis a Domino iniuncta sit pastio. Hec igitur trinę dilectionis forma, fratres karissimi, in primo pastore non ab alio quam a Christo presignata in eligendis est previdenda, non solum prioribus, sed et omnibus personis in Ęcclesia preferendis».

Huic scripto in sede apostolica firmato et approbato subscripserunt primo Pascalis papa, deinde cardinales sanctę romanę Ęcclesię, quorum nomina sunt annotata: Crescentius sabinensis episcopus, Petrus portuensis episcopus, Cono prenestinus episcopus, Vitalis albanus episcopus, Bonifacius cardinalis Sancti Marci, Deusdedit cardinalis Sancti Laurentii, Desiderius cardinalis Sanctę Praxedis, Gwido cardinalis Sanctę Balbinę, Petrus cardinalis Sanctorum Cosmę et Damiani, Petrus cardinalis Sancti Adriani, Rossemannus diaconus Sancti Georgii, Comes cardinalis diaconus Sanctę Marię in Aquiro, Gregorius cardinalis diaconus Sancti Angeli, qui postmodum effectus est papa dictus Innocentius, Iohannes cardinalis diaconus Sanctę Lucię.

Quę cum ita se habeant, si doctrina hec apostolica uni tantum congregationi destinata universaliter esset enunciata, poterat inde absorberi aqua multa et turbida ex ore draconis emissa, cuius non modica lacuna est in illa Regula sepe notata, et adhuc Deo volente amplius notanda et cauterianda. Est etenim Regula ista, nisi fallor, quędam de flumine illo magno Eufrate collecta vel egressa exundatio, in qua purę ac turbidę aquę babilonica quędam est confusio. Quid enim purius, quam quod in collectario sententiarum paternarum Regulę huic antepositarum vita communis apertissime declaratur, in qua solis illis, quos necessitas aut voluntas pauperes fecit, stipendium competens, prout cuique opus est, ordinatur; in qua etiam talis dispensator eorundem stipendiorum commendatur, qui, ut Prosper ait, vel omnia sua pauperibus distribuit vel Ęcclesię rebus adiunxit? Quid, inquam, purius hoc documento saluberrimo apostolicę doctrinę per omnia consono? Quid vero turbidius eo Saduceorum fermento, quo plenum est eiusdem Regulę illud capitulum, quo precipitur ut in una eademque congregatione his qui multa sua possidendo diviciis affluunt, et his qui nichil vel parum habendo pauperes sunt, equalia dentur stipendia? Si, ut iam dictus Prosper ait: «Habenti dare nichil est aliud quam perdere, quoniam quod habet Ęcclesia cum nichil habentibus commune debet habere», magna utique perditio et filio perditionis, licet necdum revelato, placita institutio agnoscitur, cum res pauperibus debita datur divitibus, et apostolicę doctrinę forma non tenetur, cum divitibus et pauperibus equa portio dari precipitur. Quę distributionis coequalitas nec inter ipsos veros Christi pauperes in congregatione viventes admittenda est, quia non equaliter omnibus victus et vestitus donandus est, cum non omnes equaliter valeant. Et ideo pensata singulorum indigentia, prout cuique opus est, in huiusmodi habenda est cautissima differentia. Quę cum ita se habeant, super huius doctrinam Regulę ira Dei de cęlo recte creditur quandoque revelanda, et illa phyala iracundia Dei plena plenius effundenda, de qua legitur in Apocalypsi: «Et sextus angelus effundit phyalam suam in flumen illud magnum Eufraten, et siccavit aquam eius, ut pararetur via regibus ab ortu solis. Et vidi de ore draconis et de ore bestię et de ore pseudoprophetę spiritus tres inmundos in modum ranarum procedere».

Septem angelorum VII phyalas iracundia Dei plenas post cantum VII angelorum VII tubas habentium legimus effusas, et tubis quidem sonantibus plagas magnas, phyalis vero effusis plagas maiores invenimus et novissimas, de quibus dici conveniat: «Ignis accensus est in furore meo, et ardens usque ad inferni novissima». Ubi ergo sextus angelus tuba cecinit, soluti sunt IIII angeli, qui alligati erant in flumine magno Eufrate, et plaga fuit corripiens populum Dei per IIII principalia regna mundi, sub quibus afflicti sunt Israhel sive Iuda per iudicium Dei. Non fuit illa plaga de novissimis, in quibus consummatur iracundia Dei, quia non animas, sed corpora tradebat talibus angelis, id est regnis terrenis.

At vero hic phyala effunditur iracundię Dei in illud flumen, non ut solvantur tales angeli, sed ut siccaretur aqua eius, et pararetur via regibus ab ortu solis. Ergo in aquam fluminis Eufrates effunditur phyala irę Dei, et idcirco aquam talem oportet intelligi, cui rationabiliter dicatur deberi iracundia Dei; alias autem, cum et mare et flumina et fontes aquarum in sanguinem anteriores phyalę dampnaverint. Quid est, quod flumen Eufrates propriam meretur phyalam, nisi quia inter cetera mala, quę fiunt sub sole, malum quoddam aquę fluminis huius significatur? Est enim malum cuius dampnatio in anterioribus phyalis per V angelos effusis non invenitur, sed sexto angelo reservatur; quod hic et prius per aquas fluminis illius, et deinde per tres inmundos spiritus in modum ranarum prorepentes significari recte intelligitur. Nimirum malum hoc trifidum est, et eius partes sunt prestigia magorum, commenta phylosophorum, figmenta poetarum; eorumque profunda malicia et turbida loquacitas congrue per aquas Eufratis significatur, quia videlicet Eufrates Babilonię flumen est, et per eam fluens in multa capita dividitur, quę ipso quoque nomine suo in Scripturis significare solet universam generationem impiorum, contrariam generationi rectorum, civitatem diaboli contrariam civitati Dei. Babilon quippe interpretatur «confusio».

Igitur, postquam et super flumina fontesque aquarum phyalę effusę sunt, effunditur et ista in Eufraten, quia cum dampnationem sibi acquisierint tyranni vel reges impii cum nationibus sibi subditis, qui nomine maris, fluminum et aquarum notati sunt, illis quoque ira debetur, qui illos dementaverunt erroremque illis auxerunt vaniloquiis, immo et scripturis suis maliciosis, mendacibus, fabulosis et omnino falsis, vel, quod peius est, veritate simul et falsitate permixtis, quomodo prenotata Regula flumini Eufrate, paradysiaco simul et babilonico magna ex parte assimilata. Sicut enim fluvius Eufrates de fonte Paradysi venam trahens originis, et pluribus adulteratus aquis extraneis fluit per medium Babilonis, illis videlicet aquis connumeratus, de quibus captivi cives Ierusalem dicunt: «Super flumina Babilonis, illic sedimus et flevimus», ita multotiens hereticorum doctrina, de fonte veritatis aliqua trahens testimonia, eisdem callide permiscet falsa, ut non tam civibus Ierusalem captivis, quam civibus Babilonis ad bibendum sapiat huiusmodi aqua. Similiter et illa, de qua loquimur, aulica Regula, de aula regis egressa, multa in suo contextu habet sana Patrum documenta ex dictis orthodoxorum Patrum decerpta, vitam communem secundum Apostolorum doctrinas apte informantia, sed illis premissis adulterina quędam sunt admixta, quibus priorum puritas ita est infecta et turbata per nescio quos aulicos dictatores veris falsa, bonis mala permiscentes et prioribus contraria docentes, ut veris civibus Ierusalem non sit magis aqua illa potabilis, eo quod arguitur admixtę vanitatis, quam phylosophorum vel poetarum vel etiam hereticorum scripta, quę multa continent vera falsis permixta. Si enim iusto iudicio Dei effunditur phyala iracundia Dei plena non solum in terram, quo nomine homines terreni; et super mare, quo nomine amari; et super flumina, quo nomine voluptuosi vel furiosi; et super sedem bestię, quo nomine mendaces notantur; sed etiam in solem, quo nomine homines clari et, pro specie pietatis ostentata, cęlo digni videntur notari; si, inquam, etiam in tales tam claros, tam altos effunditur phyala irę Dei, secundum quod alibi legitur: «Effusa est contemptio super principes, et errare fecit eos in invio, et non in via», atque ideo etiam super talium impietatem recte revelatur ira Dei de cęlo, non mirum debet videri, quod flumini Eufrate non parcitur; quod quamvis de Paradyso egressum, de platea Babilonis lutum collegit non modicum, in his potissimum doctrinis, quę conscripta sunt ad placitum Babilonis civium seu principum. Et ideo super tales doctrinas merito ira Dei de cęlo est revelanda, ut iudicentur vel hereticę, vel apocrifę seu pestiferę ac mortifierę, ne putentur scriptis autenticis et sanis connumerandę.

Scriptura enim sana, precipue quę nomen habet regulę, nichil in se debet habere fedum vel tortuosum, ne se sequentes non tam in viam rectam dirigat, quam in invium pravum deducat, ut prenotata Regula non recte regens aliquem atque ideo nomine regulę indigna, contra quam nunc tantopere disputare illud cogit, quod etiam quidam canonici vitam communem secundum Regulam beati Augustini professi, ex interpositione Sermonum beati Augustini allecti, eandem sic acceptant, ut in conventibus suis eam recitari faciant quasi autenticam, et nullius erroris permixtione infectam, non attendentes eam doctrinę apostolicę in multis contrariam. Proinde, si placet apostolicę discretioni, ut aulica illa scriptura in ęcclesiis matricibus teneatur pro clericorum canonica regula, primo ipsius prava in directa fiant, ut aulica edicta edictis apostolicis de clericorum vita efficiantur consona, decisis inde pravis et reliquis auctoritate apostolica canonizatis. Quę namque ratio est, ut maiores et plures clericorum congregationes regulam profiteantur aulicam, nulla sedis apostolicę auctoritate canonizatam, cum plura inveniantur Patrum orthodoxorum scripta directissima, quę pro sui rectitudine haberi possunt pro regula, tam ad informandam vitam clericorum in congregatione sub prelatis viventium, quam et eorum qui, foris positi secundum canones, recte vivendi habent propositum sub regimine antistitum? Quod his duobus clericorum generibus amplius est, a malo est, et affirmante Ysidoro nec inter clericos religiosos nec inter laicos censendum est.

Et, ut ad flumen Babilonis Eufraten respiciamus, huiusmodi clerici, exceptis paucissimis, non sicut aves nidi sui, quod est Ierusalem, in principio leticię suę memores flendo super flumina Babilonis resident, sed eisdem aquis velut pisces inmersi taliter in eis ludunt, ut nunquam cogitent revolare ad illum ierosolimitanę cohabitationis nidum, in quo primis Ęcclesię filiis tanquam bonis pullis erat cor unum et anima una in Deo, nec quisquam eorum aliquid suum esse dicebat. Paucis igitur, ut dictum est, exceptis, quibus animus est reversionis in Ierusalem, plures eorum, contemptis aquis Syloe, quę fluunt cum silentio, plus diligunt flumina Babilonis et aquas turbidas, Deo volente, per phyalam sexti angeli omnino desiccandas.

Cum enim septima et ultima phyala iracundia Dei plena ultimi effusura sit iram iudicii in ęrem, id est in aerias potestates, demones scilicet omnesque ipsorum complices, non ab re creditur hec sexta sexti angeli phyala desiccans aquas fluminis Eufrates ultimum iudicium preventura et viam Domino Dominorum Regique Regum venturo cum regibus et senatoribus ad iudicium preparatura, secundum quod dictum est: «Ut pararetur via regibus ab ortu solis»; quibus utique ad iudicium tanto erit via planior, etiam nunc in presenti vita, quanto viderint aquas babilonicas magis desiccatas, quas nimirum preter paucas lacunas videmus maxima ex parte iam annichilatas. Etenim, antequam super aquas huiusmodi revelaretur de cęlo ira Dei per Euangelium Christi, non poterant eas transire reges sancti, scilicet hi qui principes sive auctores fuerunt Scripturarum veritatis, quales dicuntur recte venisse ab ortu solis, quia non venerunt aut locuti sunt a semetipsis, sed ut loquerentur quod loquerentur acceperunt ab illuminatione divinitatis. Non poterant aquas illas transire reges isti, non poterant cum una lingua hebraica occurrere Grecis facundis disertisque Latinis grammaticis, rethoribus, dialecticis, tot poetis tragicis, comicis, satiricis. Necdum enim flumen Dei repletum erat aquis, necdum rivos eius inebriavit Spiritus veritatis, et adhuc plenissime redundabant suosque alveos implebant flumina Babilonis; quorum est famosissimum illud flumen magnum Eufrates, de Paradyso egressum et aliis multis aquis adauctum, quia veritatis quibusdam sententiis intermixta plura mendacia fabulosa ita sonuerunt, ut a vocibus aquarum multarum babilonicarum in huius mundi mare descendentium fierent mirabiles elationes maris, cum necdum appareret mirabilis in altis Dominus, nec testimonia eius credibilia essent mundo tot mendaciis dementato et fascinato, tot aquis babilonici fluminis inebriato.

At ubi venit ille Spiritus veritatis, ut argueret mundum de peccato et de iusticia et de iudicio, nimirum arguendo id quoque effecit, ut siccarentur tantę aquę tam magni fluminis. Stultam enim fecit huius mundi sapientiam. Procedente namque sapientia Dei et rationem reddente de eo, quod videbatur stultum Dei, quemadmodum Apostolus dicit: «Nos autem predicamus Iesum Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus stulticiam»; ex comparatione eius stultum esse apparuit et aridum quod eatenus grande videbatur et profundum. Quam vilis quamque execrabilis et abiecta fuerit vel apparuerit illa talis sapientia seculi, in oculis eorum quos veritas illuminavit, pulchre in sua persona insinuat Iohannes, cum dicit: «Et vidi de ore draconis et de ore bestię et de ore pseudoprophetę spiritus tres inmundos in modum ranarum procedere». «Spiritus inmundos», ait, id est sectas quasi sapientię et scientię magicę, poeticę, phylosophicę, quas contrarius Sancto Spiritui inmundus huius mundi spiritus aspiravit. Spiritus namque inmundos magi precipue patronos, quo nescio infelici quodam pacto, asciverunt sibi; poetę vero sub nominibus honestis eosdem rogitant spiritus inmundos aspirare sibi, sacrilega presumptione deos appellantes, cum demones sint; porro, qui phylosophis spiritus aspiravit, is quoque sine dubio inmundus extitit. Annon de illis Apostolus dicit, quia: «Dicentes se esse sapientes stulti facti sunt, et evanuerunt in cogitationibus suis»?

Et vide quantam usque ad inmundiciam evanuerunt, qui servientes creaturę potius quam Creatori, propterea in passiones ignominię sive in desideria cordis sui, in inmundiciam traditi sunt. Recte ergo dicuntur «spiritus inmundi». Porro draconis nomine diabolus, bestię vero appellatione bestiale regnum diaboli hoc loco designari recte intelligitur. Nam apud Danielem per IIII bestias IIII mundi regna principalia significantur, scilicet babilonicum, persicum sive medicum, macedonicum atque romanum. De ore ergo draconis spiritus primus processit, quia magicam artem humana curiositas de confabulatione demonum addidicit. De ore bestię sequens spiritus exivit, quia bestiali regno mundi huius adulando humanę mentis ignobilitas reges, terrenos homines, figmentis poeticis in deos et in cęlum stellarumque orbes translatos fabulosis neniis decantavit. Pseudopropheta phylosophica quoque professio extitit, quę fanaticorum spurcitias deorum, verbi gratia adulteria Iovis, zelumque Iunonis sororis et coniugis, et meretricia Veneris et cetera talia retulit ad elementa mundi, cupiens ea, quę iam erubescere poterant homines, de diis suis quasi interpretationibus subornare allegoricis. Vere pseudopropheta talis quisque interpres extitit, quia de corde suo prophetavit, et vane pudorem humanum consolatus est adulteria deorum fictis et inutilibus adornando mysteriis, et in eo remanendo nichilominus, ut serviret creaturę potius quam Creatori, qui est benedictus in secula, amen. «Vidi» inquit «de ore draconis et de ore bestię et de ore pseudoprophetę exire spiritus tres inmundos», et addit adhuc: «In modum ranarum». Nimirum ranę et inmundę sunt et turpes, et exiguę et quasi loquaces. In luto namque commorantes, importune et quasi cum garrulitate coaxando quietem auferunt. Congrua ergo assimilatio, dum ranis adequantur vel similes perhibentur hi qui sibi magni et eloquentes videntur, verbi gratia poetę, qui sibi magna sonare videntur, sed omnis eorum materia fabulosa lutum est, et magnitudo eorum inflatio est.

Quapropter quoniam scientia illorum, cum nulla sit, inflatur adversus scientiam Dei, pulchre satis eorum spiritui congruit illud de fabella Esopi, ubi rana sufflando, temptans se extendere ad magnitudinem bovis, dum conatur et pellem frustra distendit, tandem ultra vires sufflando crepuit. Denique ubi nunc illi sunt grandiloqui, qui se extulerunt adversus veram magnitudinem scientię Dei? Periit memoria eorum cum sonitu, et Dominus in ęternum permanet. Quis enim loquacitati illorum hominum credit? Immo, quis eorum theologias turpes legens vel audiens non irridet? Porro magi, quorum principes in Egypto Iamnes et Mambres per incantationes suas coram Pharaone adversus Moysen et Aaron ranas eduxerunt et ultra non valuerunt, modum recte dicuntur habere ranarum, ut eis similes sint quas contra Deum fecerunt, ultra quas eorum prestigia non valuerunt. Apostolo autem contestante, quemadmodum Iamnes et Mambres restiterunt Moysi, ita et nunc homines reprobi mente corrupti resistunt veritati: «Sed ultra» inquit «non proficient; insipientia enim eorum manifestata est, sicut et illorum fuit». Ultra, inquam, non proficient quam et illi profecerunt, qui exhibitis ranis ultra non potuerunt facere signa signis Moysi consimilia. Sic et huius temporis quidam causidici et legistę vel sophistę seu dialectici vel potius heretici sophistice loquentes ideoque odibiles, contra Legem divinam quasi contra Moysen et contra Sacerdocium legitimum et vere leviticum, quasi adversum Aaron dimicantes et regno Pharaonis contra Regnum Dei faventes, cum in sua garrulitate ranis loquacibus et in luto coaxantibus equabuntur, ultra non proficient. Insipientia enim illorum manifestata et per sanctam Scripturam confutata evidens erit, quod non de Spiritu Sancto inspirata, sed per spiritus malignos et inmundos conspirata sit loquacitas huiusmodi hominum veritati resistentium et ipsam veritatem Dei in iniusticia detinentium. Quasi enim captivam detinent veritatem sanę doctrinę circumventam suo mendacio, per spiritus malignos ita conflata, ut magna in eo inveniatur veri similitudo et bonitatis imago.

Unde confutari non possunt huiusmodi mendacia sine magno conflictantium prelio, quale habuerunt martyres contra tyrannos ydolatras ac templorum pontifices, quale nichilominus habuerunt sancti confessores contra hereticos et reges in malo illis faventes, ac novissime diebus istis viri religiosi contra Symoniacos, conducticios, incestuosos, girovagos, vagos, dissolutos, oberrantes aut, quod peius est, irregulariter congregatos clericos prelium grande in tempore VII Gregorii papę habuerunt et adhuc habent, VII spiritibus nequam in aperte malis, et VII aliis nequioribus in ficte bonis contra vere bonos dimicantibus et importuna loquacitate illos infestantibus. Unde, cum dixisset Iohannes vidisse de ore draconis et de ore bestię et de ore pseudoprophetę spiritus inmundos exisse, addidit: «In modum ranarum», et adiecit: «Sunt enim spiritus demoniorum facientes signa, et procedunt ad reges totius terrę, congregare illos in prelium ad diem magnum Omnipotentis». «Vere» inquit «illos inmundos dixerim, sunt enim spiritus demoniorum». Nam revera, cum veritati contraria sint dogmata eorum, nulli dubium quin omnes magnitudines, immo inflationes eiusmodi, sint aspirationes demoniorum. «Et procedunt» inquit «ad reges totius terrę, congregare illos in prelium».

Primi hoc, ut sancta narrat Scriptura, iam dicti malefici illi Iamnes et Mambres fecerunt. Processit enim qui in illis erat spiritus seductionis ad regem Egypti, et fiducia signorum quę faciebant, quasi similia signis virtutis Dei, auxerunt stulticiam eius, ut contra Deum pugnantem pro Israhel auderet preliari. Tali vel simili modo ceteri malefici, poetę, phylosophi congregaverunt reges totius terrę, non quidem in unum locum, sed in unum eundemque pessimę voluntatis statum, ut preliarentur contra Dominum, ut preventi magna estimatione illorum reges terrę dedignarentur aut negligerent magna estimare miracula, quę servi Domini facerent, vel mirari sapientiam, quam predicarent; quoniam et illi econtra mira facere et magnifice ut sapientes loqui consuevissent.

Omnium illorum qui sic veritatem Dei, ut Apostolus conqueritur, in iniusticia detinent, similitudo processit in regno scisso quondam a domo David, ubi rex Ieroboam vitulos aureos excogitato consilio fabricavit, quibus et festivitates festivitatibus Dei similes constituit, ut huiusmodi quasi divina reverentia vitulis aureis exhibita, detineret populum tali cultu fascinatum, ne in Ierusalem requireret Deum verum vel reverteretur ad domus David regnum legitimum. Deceptor iste sic peccans in Spiritum Sanctum contra propriam conscientiam proprioque iudicio condempnatus, nulla venia dignus est habitus. Verum deceptus ab eo populus magna ex parte ad penitentiam per sanctos prophetas est revocatus; quorum ille fuit precipuus, quo prophetante atque clamante contra predictum Ieroboam super altare stantem et sacrificantem, scissum est altare per medium, et effusus est cinis eius. Propemodum simile est huic, quod heresiarchę vel scismatici, proprio nunc iudicio condempnati, peccantes non per ignorantiam, sed per maliciam in Spiritum Sanctum, non habent ullum penitentię remedium, sed ab eis decepti aliquotiens emendantur, maxime cum sacrificia huiusmodi hereticorum vel scismaticorum, quasi cineri assimilata, exsufflantur ac Deo molesta esse manifestantur.

Cuius veritatis testes quam caute se ab interdicitis abstinere debeant, ne videlicet cum huiusmodi post interdictum vel cibum sumant, illius prophetę docemur exemplo, qui ab alio propheta deceptus et comedens interdicta, leoni occidendus legitur traditus. Cavendi ergo sunt veris prophetis falsi prophetę, ne per illorum seductionem decepti communicent interdictis et incidant in os leonis, qui circuit querens quem devoret, cum tamen devorandi potestatem non habeat veros et bonos prophetas, etiam quando eos mordendi vel occidendi occulto quidem, sed non iniusto iudicio Dei permittitur illi potestas. Etenim propheta prenotatus, quia deceptionem prophetę mendacis non repulit, leoni datus est occidendus, non tamen devorandus et, ut creditur, hac ipsa morte fuit expiatus. Unde leo, qui eum Deo irascente occiderat, iam Deo placato cadaver occisi et asinum quoque illius non tangens custodiebat. Nonnunquam in sede apostolica sive alia Moysi cathedra, exaltato per violentiam laicam quolibet Symoniaco, subintruso vel superposito alicui catholico regulariter electo et provecto, huiusmodi emerserunt controversię, in quibus plurimum dementati sunt egyptii potentes et tyranni per id, quod in sua secta clericos habebant valenter litteratos et in identitate sacramentorum, tanquam in similitudine signorum, gloriantes contra Ęcclesiam, cum ipsi essent extra Ęcclesiam; non attendentes vel attendere volentes quod, etsi extra Ęcclesiam sit locus veri sacramenti, non tamen nisi in sancta catholica Ęcclesia est locus veri sacrificii, ut beatus Augustinus asserit.

Tempore Petri Leonis scismatici, fautoribus eius una cum ipso excommunicatis valde gloriantibus in identitate sacramentorum, tam apud ipsos quam apud excommunicatorem ipsorum beatę memorię papam Innocentium, cum essem tunc temporis in curia romana, coactus sum plures de Scripturis veritatis auctoritates colligere, quibus evidenter enituit sacramenta quidem ritu ęcclesiastico celebrata tam foris quam intus esse inviolabilia, sed in sacramentis extra celebratis non magis operari Spiritum Christi, quam in signis magorum egyptiorum digitus Dei operabatur; qui tandem, ipsis confitentibus, in signis Moysi et Aaron claruit. Sic et in illa mea concertatione, astipulante michi tunc venerabili viro beatę memorię Gwalterio archiepiscopo ravennate, palmam obtinuit inter sententias multas id quod dicit papa Pelagius: «“Scisma”» inquit «ipsum, quod grecum nomen est, “scissuram” sonat, sed in unitate scissura esse non potest. Non ergo unitati communicant. Partes ipsi sibi fecerunt, et ab eo quod unum est, ut apostoli Iudę verbis iam loquar: “Semetipsos segregantes, Spiritum non habent”. Quibus omnibus illud efficitur, ut quia in unitate unum non sunt, ut quia in parte esse voluerunt, ut quia Spiritum non habent, corporis Christi sacrificium habere non possint». Multa in hunc modum congessimus tunc in unum veridica Patrum testimonia, quibus comprobatum et Eimerico tunc temporis cancellario satagente approbatum est, extra Ęcclesiam celebrata missarum officia, etsi habeant sacramentalia signa signis catholicorum similia, esse tamen irrita et vacua, utpote neque Spiritum Sanctum neque corpus Christi habentia. Preliati sunt tamen et adhuc preliari non desinunt contra istam veritatem veritatis inimici; quorum plures, cum sint uxorati vel concubinarii vel conducticii, sacrificant licet interdicti. Et quia magnarum congregationum cathedrales clerici sunt huiusmodi conducticiorum conductores et protectores, non est leve prelium quod movent. Preliati ergo sunt et preliari non desinunt, persequendo omnes qui in Christo pie vivere volunt, sed malo suo, quia taliter congregati in prelium congregabuntur in iudicium. Unde, cum dixisset hic: «Congregare illos in prelium», addidit dicens: «Ad diem magnum Omnipotentis». Nam dies magnus Omnipotentis dies erit iudicii, sine dubio magnus, sicut propheta dicit: «Iuxta est dies Domini magnus, iuxta est, et velox nimis. Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis», et cetera.

«Iuxta est», ait ille, et verum est. Nam, etsi aliqua mora videtur, ex quo ille prophetavit usque ad illum diem magnum Omnipotentis, et certe prope est unicuique mors et presentis vitę finis, et nescit quando venturus sit. Ait ergo confestim: «Ecce, venio sicut fur». Malus servus dicit in corde suo: «Moram facit Dominus venire»; Dominus autem dicit: «Ecce, assum, cito venio», additque: «Sicut fur», videlicet negligentibus et dormientibus formidandus. Furis namque similitudinem ipse sibi adhibere dignatus est, dum premisso servis suis precepit ut vigilent: «Quia nescitis» inquiens «qua hora Filius hominis venturus est», ait: «Illud autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur veniret, vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam», eadem intentione vel causa, qua illic dicit: «Sint lumbi vestri precincti; beati servi illi, quos cum venerit dominus, invenerit vigilantes». Continuo et hic subiungit: «Beatus qui vigilat et custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet, et videant turpitudinem eius».

Hoc propter magnum diem suum Omnipotens intulit, quia premissum erat congregari reges terrę in prelium, ad diem magnum Omnipotentis. Sequitur: «Et congregavit illos in prelium in locum qui vocatur hebraice Hermagedon». Quos illos congregavit? Utique reges, quia de regibus congregatio ista scribi cepta est. Sunt autem hic diversi, immo oppositi et contrarii reges. Nam de bonis regibus premissum fuerat, ut pararetur via regibus ab ortu solis, de malis vero subiunctum: «Et procedunt ad reges totius terrę, congregare illos in prelium». Quos ergo regum istorum congregavit in loco qui vocatur hebraice Hermagedon, vel quis congregavit illos in tali loco? Non enim singularem aliquam personam premiserat, neque aperte distinguit quos malos an bonos congregaverit. Ergo dicere licet, quia bonorum et malorum congregatio hic illa presignata est, de qua non ignoramus, quia cum sederit Filius hominis in sede maiestatis suę, tunc congregabuntur ante eum non solum reges, sed etiam omnes gentes illic in prelium mirabile congregabuntur, quia illic videlicet prelii malorum et bonorum mirabilis et horrendus finis statutus est. Ille status recte designatur hoc nomine quod hic ponitur, «Hermagedon». Interpretatur enim «consurrectio in priora» sive «mons globosus». Congregationem vero illam recte significat, ubi et sancti reges, qui venerunt ab ortu solis, in priora consurgent et ad iudicandum sedebunt; et mali reges, tanquam mons globosus, tollentur cum diabolo suo principe, quia tunc revera dicetur monti huic: «Tollere et mitere», non iam in mare, sed in profundum Gehennę. Nunc priusquam veniat illa dies magna, in qua sancti reges universi universaliter consurgent in priora, idem reges quique suo tempore in anteriora extenti et obliviscentes quę retro sunt, in anteriora consurgent. Cuius rei spectaculum iocundum cum late per Dei gratiam pateat, maxime in successoribus beati Petri, oculos bonos delectat et oculos malos cruciat.

Pontifices enim romani, cum privilegia ęcclesiis supra petram fundatis vel fundandis donant, Petri Apostolorum principis auctoritate illa precipue instituta roborant, quę fundamento Ęcclesię primitivę concordantia iudicant. Unde, si aulica illa instituta in sepe notata Regula institutis apostolicis posteriora, proferantur in medium cum prioribus et melioribus illis trutinanda in sede apostolica, non dubium priora illa illic approbanda et posteriora ista prioribus contraria omnino esse reprobanda. Nam, etiamsi posteriora ista de anterioribus habeant quędam sibi inmixta in prenotata Regula, necessitate tamen cogente sic est aliqua dampnationis ustione cuterianda, et velut aqua fluminis babilonici desiccanda, ut in matricibus ęcclesiis huius aquę inundatione occupatis prepararetur via regibus ab ortu solis; aut si hoc semel et simul non potest fieri, attamen tam tortuosa Regula demonstretur esse aqua babilonica, flumini Eufrate assimilata, cum paradysiacis aquis lacuna Babilonis intermixta, et ideo cavenda, ne in ea propter bonas Patrum sententias in unum congestas etiam illud recipiatur, quod eisdem penitus adversatur. Ut enim de ceteris taceamus, est illic sermo beati Augustini dicentis: «Nulli licet in societate nostra habere aliquid proprium. Si qui habent, faciunt quod non licet». Deinde quasi licitum quadam regis, ut dicunt, pietate ibidem conceditur, ut res propria et domus privata contra doctrinam beati Augustini premissam possideatur. Quod concessum sancta sedes apostolica non recipit, sicut in premissis Urbani papę et martyris, item Urbani papę secundi et papę Paschalis dictis evidenter claret. Item Nicolaus et Alexander pontifices romani quasi ex uno ore precipiendo statuerunt ut sacrorum ordinum clerici statutis Patrum de continentia obedientes iuxta ęcclesias quibus ordinati sunt, sicut oportet religiosos, simul maneant, manducent et dormiant, neque privata illis concedunt habitacula, solis coniugatis clericis a beato papa Gregorio indulta et caste in congregatione viventibus omnino interdicta, utpote in quibus est occasio multa pravitatum et turpitudinum. Quod non ad plenum perpendisse vel in sua Regula precavisse pium regem Ludewicum non est mirum, quia non regi vel Imperatori, sed Petro piscatori data est auctoritas confirmandi fratres, Domino dicente: «Tu es Petrus, et super hanc petram edificabo Ęcclesiam meam, et portę inferi non prevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves Regni cęlorum».

Inter portas inferi, quas Patribus exponentibus accepimus esse pravas doctrinas vel tyrannicas violentias, non absurde possumus computare sepe dictę aulicę Regulę pravam doctrinam, tanto periculosiorem, quanto ibi secretius latent pestifera venena multo salubrium doctrinarum circumlita melle, dum sanctorum Patrum sanis institutis apposita et intermixta est illa concessio regalis, qua coniungitur domus ad domum et ager agro copulatur. Si enim, docente propheta, «ve his, qui coniungunt domum vel agrum secularem domui vel agro seculari cupiditate avaricię», quanto magis qui contra interdicta Legis divinę domui vel agro proprietatis suę, unde sibi sufficienter habundant, iungere audent domum vel agrum, unde pauperes nichil habentes et Deo expedite servientes debent vivere? Dubitari poterat aliquando hanc regulam inter portas inferi deputandam, quando sub ea in multis ęcclesiis erat honesta conversatio et religionis canonicę saltem umbra qualiscunque, propter habitas et usitatas vitę claustralis quasdam formulas, quę quasi vectes erant eiusdem portę, quandiu tenebantur in consuetudine. At nunc, eisdem vectibus abiectis et valvis omnino patulis nullo repagulo tardante, neglectis claustralibus habitaculis luxuriose nimisque irreligiose vivitur in domibus privatis, et gratia Dei transfertur in luxuriam, et de sacrę milicię stipendio militatur diabolo. Nam, etiam illi qui communi dormitorio et refectorio aliquotiens utuntur et interdum, quando et quantum eos libet, in cubilibus suis propriis morantur, in alternatione tali patentes inveniunt sibi portas infernales, quibus utinam sublatis eleventur portę cęlestes et ęternales, disciplinę videlicet regulares et vere cenobitales, absque omni fictione ac fermenti totius intermixtione.

Cum enim tria fermenta cavenda sacrum doceat Euangelium, videlicet Phariseorum, Saduceorum et Herodis, in bene dispositis claustris neque Phariseorum placent filacteria, inmoderatum rigorem preferentia, neque Saduceorum laxa dissolutio, in qua nulla est ad resurrectionem digna preparatio, neque dominatio herodiana, in qua regnat superbia cum sevicia. Etenim, theologo Iohanne asserente, omne quod in hoc mundo est, aut concupiscentia carnis, aut concupiscentia oculorum, aut superbia est vitę, in qua est concupiscentia in hoc seculo dominandi. Ex tribus istis concupiscentiis illa, quę est oculorum, subest in filacteriis ac fimbriis magnificis ceterisque ostentationibus Phariseorum; illa vero, quę est carnis, principatur in conviviis ceterisque luxuriosis dissolutionibus Saduceorum, spem resurrectionis minime habentium et ideo presentis vitę deliciis abutentium; porro illa, quę est in hoc seculo dominandi, tyrannizat in hominibus ambitiosis vel dominantibus in hoc mundo vel, quod peius est, etiam dominantibus in clero. Quo contra boni et religiosi homines contra Saduceorum fermentum sobrie, contra Phariseorum iuste, contra Herodis pie vivunt in hoc seculo, expectantes beatam spem et adventum glorię magni Dei et Salvatoris Iesu Christi. Cuius ex quo apparuit benignitas et humanitas, benedictio parata est coronę anni benignitatis, et campi eius replentur ubertate, bono semine in filiis Regni multiplicato eo copiosius, quo semen filiorum Gehennę ab homine inimico superseminatum et usque ad vicinam messis ultimę inminentiam toleratum, quandiu erat adhuc teneritudo utriusque germinis; nunc ubi hoc salvo tritico fieri potest, ab angelis messoribus a tritico separatur cautius et diligentius. Primę, ut premissum est, messis in hoc anno benignitatis messores erant Apostoli a Domino in labores aliorum introducti. Ultimę huius messis, de qua nunc agitur, messores erunt angeli, ut se habet assertio euangelica, Domino docente, quod est ager mundus, bonum semen filii Regni, zizania filii Gehennę, messores angeli; per quos primo zizania sunt colligenda in fasciculos ad comburendum, et deinde triticum congregandum in horreum Domini.

Quę omnia ultima quidem ventilatione in magna virtute per angelos creduntur, ita ut predicta sunt, effectu manifesto complenda. Veruntamen, quia labia sacerdotis custodiunt scientiam, et Legem requirent ex ore eius, quia angelus Domini exercituum est, non absurde creditur et speratur per sacerdotum quędam angelica ministeria etiam nunc, ante finem seculi, talia fieri ex parte, cum scriptis luculentis pravi mores tanquam zizania fasciculis alligata igne infernali demonstrantur punienda, et boni mores tanquam grana triticeę messis ostenduntur cęlesti premio remunerari debere. Quod in libris Moralibus beati papę Gregorii clare invenitur, qui sciens reprobare malum et eligere bonum, viciis et virtutibus morum caute ab invicem discernendis bene invigilavit loquendo et scribendo, quia angelus Domini exercituum erat, contra phalangas viciorum caute ordinans exercitus morum et virtutum.

Similiter et reliqui pastores et doctores catholici probantur esse angeli messores vel, sicut iam diximus, vicia et virtutes tanquam zizania et triticum separantes vel filios Gehennę a filiis Regni sic distinguentes, ut eorum vel sermones audiens vel scripta legens evidenter agnoscere valeat, utrum sit in ordine aliquo catholicorum sive clericorum sive monachorum Deo ita militantium, ut merito habitare debeant in ęternis tabernaculis, sive laicorum, qui talibus taliter militantibus ita obediunt, et de mammona iniquitatis bene faciunt, ut, cum defecerint, ab ipsis quos obediendo et bene agendo sibi amicos fecerunt, recipiantur in ęterna tabernacula; dum qui recipit prophetam in nomine prophetę, mercedem prophetę accipit, et qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. Sed in recipiendo prophetam cavendus est pseudopropheta, in recipiendo iustum cavenda est falsa iusticia. Et ideo necessaria est messorum diligentia separans a granis zizania, ne pro bonis recipiantur mala, pro veris falsa. Quia enim de duobus nunc ordinibus loquimur, clericorum videlicet et monachorum, quos amicos facere de mammona iniquitatis expedit huius mundi divitibus, recipiendo in clerico prophetam et in monacho iustum, ne in nomine prophetę falso vel in nomine iusti falso quis decipiatur, clericorum et monachorum quidam sic inveniuntur cauteriati et nomine prophetarum sive iustorum sic privati, ut nemo nisi fatuus eos recipiat in nomine prophetę vel iusti.

Beatus Benedictus in Regula sua quatuor genera monachorum designat, quorum duo sub nomine iustorum approbat, cenobitarum videlicet sub regula et abbate militantium, et anachoritarum seu heremitarum solitudine gaudentium et iugitate orationis fruentium. Duo vero genera monachorum deterrima omnino reprobat: sarabaitarum scilicet sine regula et abbate inordinabiliter viventium, et girovagorum per varia loca discurrentium. Quis ergo istos a tanto messore abiectos putet sub nomine iustorum censendos vel recipiendos? Perditur elemosina talibus data, ex quo eorum conversatio cognoscitur nomine iusticię privata. Similiter in clero designata sunt genera in nomine prophetarum suscipienda, videlicet communiter viventium, secundum laudabile discipulorum Christi exemplum, quibus erat cor unum et anima una in Deo, nec quisquam eorum aliquid suum esse dicebat; vel secundum canones in Ęcclesia se populumque regentium, neque terminos a Patribus constitutos transgredientium vel transgredi sinentium, et more speculatorum superventuros hostium incursus precaventium; quorum cuique dicitur: «Clama, ne cesses; quasi tuba exalta vocem tuam, et annuncia populo meo scelera eorum, et domui Iacob peccata eorum». Item: «Super montem excelsum ascende tu, qui euangelizas Syon. Exalta in fortitudine vocem tuam, qui euangelizas Ierusalem. Exalta, noli timere». Isti sunt custodes super muros Ierusalem constituti, ut die ac nocte non taceant. Isti sunt VII angeli cum VII tubis aut VII phyalis in Apocalypsi demonstrati. Isti sunt VII stellę VII ęcclesiarum et VII candelabra aurea cum VII lucernis ardentibus et lucentibus in conspectu Domini. Sed linum fumigans in Sacerdocio falso multas habet manerias, pseudoclericorum videlicet acephalorum, Symoniacorum, conducticiorum, Nicolaitarum et irregularium conventiculorum; quos, ubi manifesta est insipientia eorum, suscipere in nomine prophetarum desipere est, maxime nominatim proscriptos, ut manifeste incestuosos et conducticios a sede apostolica non semel interdictos. Porro conductores eorum, quia et ipsi domum Dei domum negociacionis faciunt, nec ipsi in nomine prophetarum sunt recipiendi, sed arguendi et monendi atque, si redarguti non resipuerint neque se alienaverint ab hoc negociacionis fermento, ipsi conductores cum suis conducticiis pari sorte censendi et quasi transgressores canonum publici publice arguendi et cavendi.

Velim hic esse commonitos quosdam episcopos et abbates, qui sub nomine plebanorum palliant feditatem conducticiorum suorum. Conducticius enim est procurator plebis vel minister altaris qui canonica portione minus accipiendo subiectione indebita munus ab obsequio suo conductori persolvit. Quam speciem symonię beatus papa Gregorius dampnat aperte simul cum ea, quę fit per munus a manu vel per munus a lingua. Quod si abbas, episcopo concedente, curam agit alicuius ęcclesię, potest illic unum de suis fratribus ponere, cui, tanquam cenobitali religione astricto, nulla in decimis et oblationibus assignetur portio canonica, sed illa circa eum servetur dispensatio apostolica, qua distribuebatur unicuique sicut cuique opus erat. Qui vero sine lege claustrali sub lege sunt canonum sive ab episcopo sive ab abbate vel preposito in ęcclesiis plebalibus ponantur, secundum canones ibidem stipendiandi sunt, quia dignus est operarius cibo et mercede sua; quam si ordinatori suo ad hoc remittit, ut ipse qualitercunque oves non tam pascat, quam furetur et mactet et perdat, quia de turpi lucro suo magis quam de ovibus curat, non est mirum si oves illum non secuntur, sed fugiunt ab eo, quia non noverunt vocem alienorum. Neque vero huius perfectionis in se aliquo modo suspicandę materiam prebent, qua sine sumptu Euangelium predicans Apostolus multis est mirandus et paucis imitandus, maxime iam ordinatis ęcclesiis et ęcclesiasticę milicię stipendiis, quibus Apostolus absque sumptu predicans intendebat ordinandis. Proinde inordinata conductio potius quam ordinata institutio nominanda est, huiusmodi clericorum subiectione indebita questui alieno laborantium et de hoc ipso aliquotiens murmurantium, quod stipe suo labori debita fraudantur; de qua ipsis videntibus et invidentibus, alii parum vel nichil laborantes convivantur et ditantur.

Et quidem nimis detestanda est iam notata symonię species in inferioribus personis, utpote sua propria dampnatione contentis. Verum in episcopis clericorum ordinatoribus grande inminet periculum sanctę Dei Ęcclesię, iudicante papa Nycolao, ut quicunque se ordinari permiserit ab eo quem symoniacum esse non dubitat, una cum ordinatore suo non disparem dampnationis sententiam subeat, ut uterque depositus penitentiam agat et privatus a propria dignitate persistat. Et quidem non estimo de hac re sententiam precipitandam, sed apostolicam sedem consulendam, utrum prescripta conductionis pactio vel actio symoniacę pestis vocabulo sit notanda vel mitius nominanda, cum tamen scripta beati Gregorii papę diligenter inspecta satis ostendant, quo nomine tales negociationes censeri debeant. Verum, ne videamur preiudicia facere iudicibus Ęcclesię, non indecens est a successore Petri super talibus consilium querere, primo sine personarum proditione, ut parcatur eorum fame, sed consulatur cautelę, si forte audientes talia in sede apostolica improbari et cauterio symoniacę pravitatis notari, studeant ab his ante proditionem suę personę cito emendari; hoc scientes, quod heretica nota symonię forsitan carebunt, si perperam gesta malunt penitendo in posterum cavere, quam defendendo suosque monitores persequendo augere. Sicut enim beatus Petrus, non recte incedens ad veritatem Euangelii, simulatione sua quosdam cogens iudaizare, cum argueretur super hoc a minimo Apostolorum, quia benigne recepit admonitionem et emendationem, dignus laude iudicatur neque ob talem excessum reprobatur eius auctoritas; ita nimirum, si episcoporum quis excedit in his quę symoniace fieri non attendit, et redargutus arguentem diligit seseque in quibus debet corrigit, puto hunc non inimico homini zizania superseminanti comparandum vel cum illo dampnandum, sed inter agricolas computandum neque cum malis male perdendum, si Filium Dei non persequitur in membris suis et acquiescit sanis monitis diligitque grana vera et sustinet zizania; quo contra mali agricolę diligunt ac fovent zizania et graviter sustinent grana.

Sane hic non omittendum puto eam consuetudinem satis esse tolerabilem, qua quidam religiosi abbates et prepositi ęcclesiarum plebalium ad sua cenobia pertinentium curas agunt per semetipsos, neque assumunt sibi ad hoc ministerium coadiutores alios, nisi aut fratres suos regulariter institutos aut clericos litteratos secundum canonum saltem disciplinam sibi per obedientiam alligatos, ut non sit eis liberum vel ab eis recedere vel sub eis dissolute contra synodales regulas vivere. Qui nimirum taliter astricti non dicendi sunt conducticii, sed adiutores altario servientes et de altario viventes iugumque etsi non cenobitalis, tamen synodalis obedientię sub magistro probabili probabiliter ferentes. Hi nimirum, si habentes de suo ministerio victum et vestitum his contenti erunt, non querentes quę sua sunt, sed quę Iesu Christi, dum non ad aliud nisi ad eius obsequium rebus Ęcclesię utuntur, inter bonos agricolas computari poterunt, etsi non in ordine Apostolorum sua omnia relinquentium, tamen in ordine imperfectorum perfectis adherentium ipsisque utcunque obedientium et eos adiuvantium ad agrum Domini excolendum. Vera siquidem grana ex distinctione fructuum suorum cognoscuntur, dum aliud tricesimum, aliud sexagesimum, aliud affert fructum centesimum. Quod multi doctorum in dominica messe laborantium sic exponunt, ut in coniugum conversatione recta et in viduarum seu continentium, non virginum castimonia et virginum perfecta sanctimonia hos fructus intelligendos insinuent; eo quod nemo penitus extra hec tria genera sobrie, iuste ac pie viventium salvari poterit. Nutriuntur sane horum trium generum electa grana inter ipsa zizania, suo tempore sufferenda et suo tempore auferenda. Quod qualiter fieri oporteat, euangelica nos doctrina patenter informat.

Etenim ipse paterfamilias seminis boni seminator, qui dicit: «Ne forte colligentes zizania eradicetis cum eis simul et triticum, sinite utraque crescere usque ad messem», ipse est rex Regni cęlorum, id est presentis Ęcclesię vel congregationis sanctorum, in qua bono semini zizania, id est filiis Regni filii nequam, quos diabolus superseminavit, usque ad messem, id est usque ad consummationem seculi, permixti sunt. Illos tolerari iubet, cum dicit: «Sinite utraque crescere usque ad messem», cum sepissime cicius efflorescant et sublimius crescant, ita ut summos honores in ęcclesiasticis gradibus apprehendant; eo quod nichil noceat bonis permixtio malorum, quos ante messem pro tempore inviti sustinent, quia corrigere non possunt. Igitur quod precepturus erat recte et, ut preceptorem decebat, prior ipse fecit, admittens Iudam in illo sanctorum numero, quibus potestatem dabat eiciendi spiritus inmundos et curandi omnem languorem omnemque infirmitatem, ut scias dona Dei pervenire ad illos qui cum fide accipiunt, etiamsi talis sit is per quem accipiunt, qualis fuit et Iudas.

Sciendum tamen quia postquam, ut Lucas scribit, intravit in eum Satanas et abiit, et locutus est cum principibus sacerdotum et magistratibus, quemadmodum eum traderet illis, et gavisi sunt et pacti sunt pecuniam illi dare et spopondit, iam nec in eiciendis spiritibus inmundis nec in languoribus aut infirmitatibus curandis illa potestate apostolica usus est, quippe qui sequenti die inter cenandum per buccellam intinctam proditor designatus continuo exivit et, antequam eum, quem tradiderat, in crucem suspenderent Iudei, laqueo se ipse suspendit. Nec vero tam segnis patientię veros Christi Apostolos fuisse arbitremur ut, postquam ille designatus est, si non exisset, communicare illi potuissent ut prius. Hec idcirco dicimus ut zizania, quę inimicus homo semini bono superseminavit, non absque discretione rerum vel temporum toleranda esse, vel communionem illorum nichil obesse putemus. Cum adhuc esset Iudas occultus fur, idque solus sciret Deus Christus, nichil Apostolis oberat, quod eis communione vel potestate apostolica commiscebatur. At ubi deterrima eius iniquitas actu prodiit, ut cum inimicis Domini et magistri sui pactum iniret prodicionis et homicidii, ubi hoc hominibus notum fecit homo Christus, nunquid rationi placet sine culpa potuisse fieri, ut deinceps illi diabolo aliqua communione homines fideles commiscerentur? Sic nimirum, quandiu quilibet filii nequam, quantalibet Regno Christi scandala faciant, ita agunt, ut tamen sub specie boni ac nomine christiano tegantur solusque quales sint noverit Deus, tolerandi sunt. At ubi manifesto convictos actu notaverit eo nomine, quo digni sunt, Christus qui in Ęcclesia loquitur, iam nec ratio nec veritatis regula patitur ut cum eiusmodi vel cibum sumamus.

Sic toleratus est filius ancillę in domo Abrahę una cum filio liberę, donec prodita est eius malignitas evidenti persecutione; qua perspecta dictum est Abrahę a matre libera: «Eice ancillam et filium eius, non enim heres erit filius ancillę cum filio meo Ysaac». Et quomodo tunc is qui secundum carnem persequebatur eum qui secundum spiritum, ita et nunc. Apostolica enim communis vitę regula per euangelistam Lucam descripta iam Deo gratias post longam sterilitatem peperit electam et nobilem prolem, clerum videlicet regularem, heredem universorum quę habet Ęcclesia in spiritalis milicię stipendium, Deo et sanctis eius oblata. Hunc videntes mali coloni dicunt apud se, non recte cogitantes: «Hic est heres; venite, occidamus eum, et habebimus hereditatem eius». Item: «Ecce somniator qui accusat fratres apud patrem crimine pessimo; venite, occidamus eum, et videamus quid prosint illi somnia sua, quibus nostros manipulos manipulo suo posthabendos predicat, cum divina officia ob crimina pessima symonię vel apertę mechię, ut asserit, nobis interdicta vilipendit suumque ac sibi similium, sicut dicit, rationabile obsequium in divinis officiis plus iusto magni pendit». «Venite» inquiunt «occidamus eum, et videamus quid prosint illi somnia sua». Quasi vero pro somniis inanibus et vanis habenda sint sedis apostolicę interdicta vel mandata; quę utique in tantum firma sunt et rata, ut illis cęlum claudentibus non descendat ros aut pluvia, nisi iuxta oris eorum verba, quibus in beato Petro data est potestas iudiciaria. Plura istorum interdicta quasi cęli clausuras possemus demonstrare, sed unum hic sufficiat commemorare:

«Gregorius episcopus, servus servorum Dei, dilecto in Christo fratri O[ttoni] constantiensi episcopo salutem et apostolicam benedictionem.

Instantia nuntiorum tuorum, festinanter redire volentium non permisit nos fraternitati tuę quę in romana synodo constituta sunt seriatim intimare. Hec tamen necessario tibi scribenda fore arbitrati sumus, nos iuxta auctoritatem sanctorum Patrum in eadem synodo sententiam dedisse, ut hi qui per symoniacam heresim, hoc est interventu precii, ad aliquem sacrorum ordinum gradum vel officium promoti sunt, nullum in sancta Ęcclesia ulterius ministrandi locum habeant. Illi quoque, qui ęcclesias datione pecunię obtineant, eas perdant, nec deinceps vendere vel emere alicui liceat. Sed nec illi qui in crimine fornicationis iacent, missas celebrare aut secundum inferiores ordines ministrare altari debent. Statuimus etiam ut si ipsi contemptores fuerint nostrarum, immo sanctorum Patrum constitutionum, populus nullo modo eorum officia recipiat, ut qui pro amore Dei et officii dignitate non corriguntur, verecundia seculi et obiurgatione populi resipiscant. Studeat igitur fraternitas tua sic se in his nobis cooperatricem exhibere, seu crimina ista de ęcclesiis tuis radicitus evellere, quatenus boni pastoris meritum apud Deum valeas obtinere et romana Ęcclesia de te, sicut de bono fratre et studioso cooperatore, debeat gaudere».

Interdicta hec illisque similia servantibus, magna inminet infestatio ab eorum transgressoribus, maxime alta loca et officia in Ęcclesia tenentibus. Cum ergo tali persecutione claruerit quę pars moveat et quę sustineat iniustam violentiam, dignum est ut quasi filius ancillę atque ut vere scismaticus proiciatur, qui non iam cum Iuda fure adhuc occulto insidias machinatur, sed cum eodem iam detecto per manifesta furoris ac tyrannidis molimina contra bonos debachatur, et odio maligno non solum quos scit, sed etiam quos putat bonos persequitur, neque cum ipse sit lolium, secum in eodem agro sinit crescere semen bonum; quod si una secum in eodem agro equanimiter ferret, ferendus et ipse esset. Verbi gratia, si quolibet clerico irregularis congregationis mortuo vel iuste deposito paterentur hoc residui, ut in locum decedentis alter succederet, qui relictis propriis in claustro viveret, quoadusque filiis Annę multiplicatis filii Fenennę omnino deficerent, dum sterilis pareret plurimos, et quę multos habebat filios infirmaretur, possent portari talia portantes et stipendia sua exterius accipientes, atque etiam, si sacris ordinibus carerent, legitima coniugia sortientes, et sub christiana regula vivendo, ut beatus Gregorius dicit, cor et linguam et corpus, auctore Deo, ab illicitis custodientes. Neque vero inter sic viventes aliqui censentur esse zizania, nisi qui non diligunt meliorum et communiter viventium sanctius propositum; quod qui in se non habentes, in aliis diligunt, aliorum bona diligendo sua faciunt. Qui autem bonos vel quos bonos putant non ferunt, nec ipsi utique ferendi sunt.

Qualiter autem zizania cognoscenda, sufferenda vel auferenda sint, beatus Augustinus, unus ex electis messoribus, il libro Questionum Euangelicarum clare describit dicens: «Bene intelliguntur heretici zizania in medio tritici, quia non societate unius Ęcclesię vel unius fidei, sed societate solius nominis christiani permiscentur bonis, ut illi qui in eadem fide mali sunt, palea potius quam zizania deputentur. Inter hereticos et malos catholicos hoc interest, quod heretici falsa credunt, illi autem vera credentes non ita vivunt ut credunt. Solet autem queri etiam scismatici quid ab hereticis distent et hoc inveniri, quod scismaticos non fides diversa facit, sed communionis dirupta societas. Qui falsa de Deo credit vel de aliqua parte doctrinę, quę ad fidei pertinet edificationem, ita ut non querentis cunctatione temperatus sit, sed inconcusse credentis nec omnino scientis opinione atque errore discordans, hereticus est et foris est animo, quamvis corporaliter intus videatur. Multos enim tales portat Ęcclesia, quia non ita defendunt falsitatem suę sententię, ut intentam multitudinem faciant. Quod si fecerint, tunc pelluntur. Item, quicunque invident bonis, ita ut querant occasiones excludendi eos aut degradandi eos, vel crimina sua sic defendere parati sunt, si obiecta vel prodita fuerint, ut etiam conventiculorum segregationes vel Ęcclesię perturbationes cogitent excitare, iam scismatici sunt et ab unitate cordis discissi, etiamsi non inventis occasionibus aut occultatis factis suis sacramento Ęcclesię corporali conversatione socientur. Quapropter illi soli catholici mali recte deputantur, qui, quamvis predicant vera, quę ad fidei doctrinam pertinent, etsi quid forte nesciunt, sed querendum existimant, salva pietate discutiunt sine aliquo preiudicio veritatis, et bonos, aut quos bonos putant, amant atque honorant quantum possunt, tamen flagiciose facinoroseque vivunt, contra quam vivendum esse credunt; tales, etiamsi prodantur aut accusentur, pro disciplina Ęcclesię salutisque suę causa correpti vel a communione suspensi, nullo modo a communione catholica sibi recedendum esse putant, quocunque permissi fuerint satisfactionis locum querentes, et aliquando per penitentiam mutantur in frumentum, aliquando sub nomine penitentium ita vivunt ut solent aut non multo minus, quidam etiam amplius, nullo modo tamen a catholica unitate discedunt, quibus si mors obrepserit, paleę deputantur usque in finem. Hoc etiam ipsi credunt. Nam si aliter credunt et inconcusse tenent, iam inter hereticos numerandi sunt. Boni catholici sunt qui et fidem integram secuntur et bonos mores. Quod autem ad fidei doctrinam pertinet, ita querunt si quid querendum habent, ut absit concertatio periculosa vel querentibus, vel ei cum quo querunt vel eis qui dissidentes audiunt. Ita autem docent si quid docendum habent, ut usitata, ut confirmata securissime et fidentissime et lenissime ut possunt insinuent; inusitata vero, etiamsi veritatis manifestatione liquidissima perceperunt, querendi potius quam precipiendi aut affirmandi modo, propter audientis infirmitatem. Si enim tantum pondus habet aliquod verum, ut vires discentis excedat, suspendendum est, ut extendat crescentem, non imponendum, ut opprimat parvulum. Unde est illud: “Filius hominis, cum venerit, putas, inveniet fidem in terra?”. Aliquando etiam occultandum est, sed cum spe hortatoria, ut non faciat dispensatio frigidiores, sed desiderium capaciores. Inde est illud: “Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo”. Quod vero ad mores pertinet, hoc bene et breviter dicitur. Aut confligendum est cum amore temporalium bonorum, ut non vincat; aut edomitus subditusque esse debet, ut cum surgere ceperit facile repellatur; aut ita extinctus, ut se omnino nulla parte commoveat. Ex quo fit, ut ipsam mortem propter veritatem alii fortiter obeant, alii equanimiter, alii libenter. Quę tria genera fructus sunt fertilis terrę, triceni et sexageni et centeni. In horum aliquo genere inveniendus est tempore mortis suę, si quis de hac vita recte cogitat emigrare».

Hec dicente sancto Augustino, facile agnoscitur terra bona, melior, optima, fructu tricesimo, sexagesimo, centesimo distincta. Quod si quis numerosius hominum genera salvanda voluerit distinguere, premissa tripertita distinctione, vel illa nichilominus tripertita, qua duo in lecto, duo in agro, duo in pistrino monstrantur, quorum unus assumitur et alter relinquetur, mittimus eum ad predicti Patris volumina, in quibus de omni hominum maneria salvanda invenimus egregia et specialia opuscula. Nam, ad instruendam vitam coniugum librum De bono coniugali, ad instruendam castimoniam viduarum librum De bono viduitatis, ad consummandam perfectionem virginum librum De virginitate scripsit lucidissime, atque ad informandos milites et principes librum scripsit Ad comitem; porro ad informationes monachorum, librum scripsit De opere monachorum. De vita vero clericorum scripsit Regulam, sermone succinctam, sensu copiosam, doctinę ac vitę Apostolorum per omnia consonam. Dum ergo doctoris huius considero libros de ordinibus Ęcclesię distinctis distincte compositos, quasi quosdam eius perpendo manipulos cum exultatione messoris ante dominum messis portandos. Item beati papę Gregorii scripta lucidissima quędam sunt regulę preclarę de omnibus ordinibus totius Ęcclesię, dum et in libro Pastoralis Curę clerum et in Dialogo suo vita patris Benedicti descripta instruit ordinem monasticum, et in Omeliis et Epistolis atque scriptis Moralibus cunctum docet populum christianum, secundum quod ei fuit iniuncta sollicitudo omnium ęcclesiarum.

Predictorum ergo et aliorum Patrum orthodoxorum doctrinę quędam sunt rectissimę regulę ad dirigendos pedes nostros in viam pacis. Unde ab his exorbitantes necessarium est curari penitendi medicina. In qua tamen cavendę sunt falsę penitentię, quę a nostri temporis messoribus romanis pontificibus Gregorio VII et Innocentio papa II ita sunt ab agro dominico extirpatę atque fasciculis comburendis alligatę, ut eorum scripta et interdicta pensantes liquido cognoscere valeant, non magis valere falsam penitentiam contra peccatum actuale quam falsum baptismum contra peccatum originale. Quod cum ita sit, recte movemur et dolore afficimur, videntes in Ęcclesia Dei quosdam excommunicatos vel interdictos per falsam penitentiam vel, quod peius est, per nullam, admitti ad dominici corporis communionem laicam vel, quod peius est, leviticam; quasi flammeus gladius ad custodiendam viam ligni vitę positus omnino ita sit in diebus nostris extinctus, ut ad illud pateat accessus ligno scientię boni et mali abutentibus ac pudenda sua tegentibus vel, quod peius est, peccata sua etiam manifesta defendentibus. Multos hac tempestate videmus cum Herode vel Herodiade illicita presumentes et paucos cum Iohanne talia redarguentes.

Et ut a bonis exempla sumamus, multi reges et principes exemplo David regis peccant, sed pauci exemplo eius emendant. Multi pontifices et sacerdotes exemplo Petri cadunt, sed pauci exemplo eius resurgunt. Multi animales spiritum non habentes et omnino inordinate viventes, nulla regula vel cenobitalis vel saltem christianę religionis utentes, manifeste semetipsos a corpore Christi segregant, ita ut nec speciem in se alicuius boni membri ostendant; et tamen eidem corpori sacramentotenus, nemine prohibente, communicant aut, quod peius est, idem corpus inmolant atque dispensant. Unde non inmerito etiam a quibusdam illitteratis iam queritur inter dispensatores ut fidelis quis inveniatur, et pauci sunt qui dicere valeant vel dicant cum Apostolo: «Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et dispensatores misteriorum Dei». Item: «In omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros, ut non vituperetur ministerium nostrum». Solummodo gladiis et fustibus, minis et terroribus exigunt plures talium, ut non vituperetur ministerium eorum, cum sit vituperabile in oculis Dei et hominum.

Itaque, deficiente nunc humano consilio et auxilio, Domine, refugium tu factus es nobis a generatione in generationem, quia in te solo nobis est fiducia, quod mittas et eicias operarios in messem tuam; mittas voluntarios, eicias etiam invitos, quos tu nosti esse ydoneos operarios, quales optamus esse omnes omnium ęcclesiarum prelatos et maxime apostolicę sedis antistites, cardinales atque legatos, ut videlicet per ipsos corrigatur, si alicubi a ceteris erratur. Mitte, Domine Iesu, angelos tuos in messem tuam, qui colligant de Regno tuo omnia scandala et de campis tuis omnia zizania, inter quę non minimum est illa sepe notata Regula, cuius malę frutices in campis tuis uberiora occupant loca ita ut, sicut Amos propheta deplorat, desiccatus sit vertex Carmeli et lugeant speciosa pastorum. Ait enim: «Dominus de Syon rugiet et de Ierusalem dabit vocem suam. Et luxerunt speciosa pastorum, et exsiccatus est vertex Carmeli».

Non solum ergo te decet ymnus, Deus, in Syon, sed etiam rugitus de Syon. Quia, sicut ymnus est vox exultationis in tabernaculis iustorum sanctę civitatis Syon sive Ierusalem civium, sic rugitus est vox terroris, tanquam de ore leonis in terribilibus iudiciis super speciosis pastorum et de vertice Carmeli. Olim super speciosa pastorum et super verticem Carmeli Deus maiestatis intonuit, quando Iudeorum sacerdotibus in precioso et specioso templo gloriantibus et dicentibus: «Templum Domini, templum Domini, templum Domini est», econtra vox Domini confringentis cedros, id est humiliantis falso gloriosos, redarguit eos in verbis mendacibus, eo quod ipsis in templo Dei latrocinantibus iam non esset illud templum nominandum, sed spelunca latronum, atque ideo iusto iudicio divino, superveniente rege Babilonis, omnia templi speciosa essent vastanda, et vertex Carmeli, superbia videlicet Iudeorum in scientia circumcisionis, quod sonat «Carmelus», vane gloriantium, foret humiliandus et, subtracta sibi pluvia, desiccandus. Quod et factum est primo per primam Babiloniam, secundo per secundam Babiloniam, Romam, captivatis Iudeis atque vastatis omnibus eorum speciosis, ita ut etiam nubibus non pluentibus imbrem gratię super Carmelum, cuius nomen quia «scientia circumcisionis » interpretatur, omnem iudaicę religionis demonstrat cultum, recte ipse Carmelus comparetur montibus Gelboe, pro eo quod nec ros nec pluvia cęlestis gratię veniat super iudaicas observantias, quantumlibet speciosas et ex scientia Legis et circumcisionis gloriosas. Recte itaque luxerunt speciosa pastorum, in quibus Deo non fuit beneplacitum, et recte siccatus est vertex Carmeli, subtracto sibi rore et imbre cęlesti. Quod autem de falsis Iudeis carne tantum et non fide vel imitatione filiis olim dictum est, contra gloriam eorum vane gloriantium in speciosis pastorum et vertice Carmeli. Hoc idem procul dubio dicit nunc Spiritus ęcclesiis, in quibus cum sit cultus parietum speciosus et multo auro fulgidus, mentium situs neglectus invenitur et sordidus.

Vertex etiam Carmeli desiccatus probatur quando, cuiuslibet ęcclesię angelo in vertice pontificalis apicis exaltato, vere dici potest: «Caritatem primam reliquisti», vel: «Quia tepidus es, incipiam te evomere», vel: «Nomen habes quod vivus, sed mortuus es», vel: «Nescis quia tu es miser et miserabilis et cecus et nudus». Quidnam ista contra ęcclesiarum angelos dicta significant, nisi verticem Carmeli desiccatum? Sed cum dicitur unicuique talium: «Penitentiam age», spes venię datur simul et gratię, cuius rore ac pluvia et vertex Carmeli denuo rigatus irriguo superiori et inferiori madeat ac germinet, fructusque dignos penitentię faciens pro urtica libidinis mirtum castitatis et pro saliunca desidię abietem ferat vitę contemplativę simul et activę; quę ambę notantur in abiete, quę in terra stans in altum crescendo erigitur, ut eius radicatio inferius et celsitudo superius doceat nos terrena despiciendo in usu tenere, cęlestia suspiciendo in desiderio sancto ardere.

Ablatis igitur huiusmodi urticis et saliuncis, quales gignit humus inculta, et nullo vel cenobialis vel saltem christianę regulę aratro versata, secundum Patrum sana documenta, tu, qui maledicis ficulneę foliis tantum sine fructu venustę, malignę videlicet Synagogę, habitu pomposę, a virtutibus vacuę, benedices coronę anni benignitatis tuę, fertilitatem donando post multam sterilitatem, et sic effusa benedictione tua campi tui eatenus inculti nunc bene culti replebuntur ubertate omnino sufficiente ad implenda horrea dominica ultimę illius messis copia, in qua tollenda sunt omnia zizania. Campi tui, homines scilicet equitate iusticię plani, replebuntur ubertate bonorum operum, et cum lugeant speciosa pastorum, de quibus iam supra dictum est, econtra pinguescent speciosa deserti; quia, repudiatis Iudeis eorumque similibus, pietatis quidem speciem habentibus ac proinde speciosis, virtutem vero eius abnegantibus ac proinde contemptibilibus, pauperes euangelizantur, non solum ex Iudeis, verum etiam ex gentibus, mundo contemptibiles, Deo autem, qui corda videt, speciosi. Hi tales deserti et derelicti a seculo pinguescent intus coram Deo, cui et dicit quisque talium: «Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea»; quo contra, illi quibus dicitur: «Ecce, relinquetur vobis domus vestra deserta», etsi foris opulentia temporalium bonorum sint incrassati, impinguati, dilatati, pinguedine carent vituli saginati; quem dum interdicti et a Spiritu Sancto deserti sacramentotenus inmolant et manducant, rei fiunt corporis et sanguinis eius, non participes pinguedinis ipsius.

De hac ipsa pinguedine pinguescent speciosa deserti, dum pauperes hoc seculum deserentes et ab ipso deserti digne sacrificant vel manducant corpus Domini, per quod fiunt participes Spiritus Sancti, qui est pinguedo vituli saginati. Animales autem seipsos segregantes, Spiritum non habentes, etsi assidue sacrificent vel communicent, ieiuni sunt ab hac pinguedine qua, ut dictum est: «Pinguescent speciosa deserti, et exultatione colles accingentur». Colles in hoc deserto specioso, vel in his campis ubertate repletis, illi possunt intelligi, qui quoniam se humiliant exaltabuntur, et in hac ipsa exaltatione tunc exultabunt in gloria coram simul discumbentibus, cum dicetur cuique illorum: «Amice, ascende superius». Vertex Carmeli desiccatus, ut supra ex parte ostendimus, multum dissimilis est istis collibus, pre multitudine dulcedinis ipsos inebriantis gaudentibus et exultantibus. Isti namque non solum secundum quod spiritus eorum adherens Deo unum efficitur cum eo, intus exultatione replentur, sed etiam secundum quod corpus humilitatis ipsorum configurabitur corpori claritatis eius, etiam forinsecus exultatione accingentur.

Et quia de numero talium fiunt quidam magistri gregum rationabilium, sicut ob gratię prerogativam «colles», ita propter commissos greges dicuntur «arietes», qui prenotata exultatione cum ceteris quidem collibus accingentur, sed pre ceteris induentur, ita ut quisque illorum cum propheta dicere valeat: «Gaudens gaudebo in Domino, et exultabit anima mea in Domino meo, quia induit me vestimentis salutis et indumento iusticię circumdedit me, quasi sponsum decoratum corona et quasi sponsam ornatam monilibus suis», in sponsi nomine paternum, sed in sponsę maternum pensa pietatis affectum; cui merito geminum debetur ornamentum, tam sponso quam sponsę decentissimum. Et valles habundabunt frumento. Montes quidem exultabunt ut arietes et colles sicut agni ovium, dum exultatione colles accingentur et arietes eadem exultatione tanquam nuptiali veste induentur. Sed valles huiusmodi collibus inferiores, videlicet sancti et humiles corde, nulla prediti ęcclesiastica dignitate, habundabunt frumento virtutum spiritalium, quales Apostolus enumerat, dicens: «Fructus autem Spiritus est caritas, gaudium, pax, patientia, longanimitas, bonitas, benignitas, fides, mansuetudo, continentia, castitas». Huiusmodi fructibus habundantes non tacebunt a laude vel gratiarum actione, qua clamabunt, non contra Dominum, sicut blasphemi arrogantes et murmurantes, aut etiam sua merita iactantes aliaque tacenda loquentes, quod non est habundare frumento, sed spinas et tribulos germinare.

Clamabunt ergo tam colles quam valles, tam prelati quam subiecti, assidue orando et laudando Deum seu gratias illi agendo. Contra verbum peregrinationis, quod eis fuit causa diuturnę captivitatis, clamabunt predicando verbum salutis, quod eis erit causa efficiens reversionis. Illo verbo venundati, super flumina Babilonis non canendo sed flendo sederunt, quia ymnum de canticis Syon in terra aliena cantare non potuerunt. Isto verbo redempti et in Ierusalem cęlesti nunc spiritu positi, posthac etiam carne transponendi, resumunt organa pridem suspensa ymnumque de canticis Syon tanto solempnius frequentant, quanto elongantes a Babilone, supernę Ieursalem portas expeditius intrant.

Cum enim scriptum sit: «Introite portas eius in confessione, atria eius in ymnis», isti a Babilone reversi stant in atriis Ierusalem. Etenim ymnum dicent, quem non dicerent, si extra hec atria essent. Ymnum dicent, non qualem decuit in camino ignis dici a paucis tali martyrio aptis in medio Babilonis, verbi gratia sub persecutione spurcissimi et nequissimi Neronis, sed ymnum, de quo in principio cantici huius precipui de canticis Syon dictum est: «Te decet ymnus, Deus, in Syon». Quis est iste ymnus, nisi post omnium regum babilonicorum, quorum Antichristus erit ultimus, destructionem et civitatis Ierusalem reedificationem, cantus exultativus, qualis in ultimis VII psalmis invenitur expressus, ubi universalis Ęcclesia vel quęlibet ęcclesiastica persona de gladio maligno liberata vel in spe vel, quod melius est, in re sic exultat in rege suo Christo, ut non solum tres pueri seu viri fortissimi, sed etiam filię Syon exultent in rege suo regi Babilonis valde opposito. De rege Babilonis dicit Daniel: «Quos volebat interficiebat, quos volebat percutiebat, quos volebat exaltabat, quos volebat humiliabat». «Quos» inquit «volebat», non quos debebat.

Propterea igitur filię Syon exultant in rege suo, qui dicit: «Non veni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me, Patris», quia ille neminem, quantumlibet carnaliter propinquum, exaltat, nisi prout causa equitatis postulat. Qui etiam fratres suos Iudeos existente culpa reprobat, et neminem percutit vel humiliat, quem fides et humilitas commendat. Unde nec gentiles a gloria sanctis preparata repellit, quos alias dignos esse constiterit. Ac proinde ipse est rex iusticię dignus gloria et honore, dignus ymno civium Syon, prout te decet ymnus, Deus, in Syon. Etenim ymnum dicent iuvenes et virgines sanctę cum iunioribus, pusilli cum maioribus unanimiter canentes: «Gloria Patri, cuius templum est mirabile in equitate; gloria Filio, ipsi templo; gloria Spiritui Sancto, qui est illa pinguedo qua pinguescent speciosa deserti. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, uni ac trino Deo, tam in templo admirabili equitate quam in campis ubertate repletis». In templo illum glorificent sacerdotes et Levitę mirabili equitatis observantia, dum inter populum mediatores non declinent ad iniqua iudicia, vel Deum fraudantes, minus annunciando quam debent eius iusticiam, vel populum fraudantes, minus quam decet increpando eius peccata. Item in campis repletis ubertate glorificet illum totus populus christianus, afferens illi gloriam et honorem in fructibus iusticię vel dignę penitentię.

Amen.